Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolay kilsəsi

Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolay kilsəsi (rus. Церковь Святителя Николая Чудотворца) — tarixi Qalaqayın ərazisində yaradılan keçmiş Petropavlovka qəsəbəsində (indiki Sabirabad şəhəri) yerləşmiş Rus Pravoslav Kilsəsi.

Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolay kilsəsi
rus. Церковь Святителя Николая Чудотворца
Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolay kilsəsi. 1912-ci il. Şəkil Sergey Prokudin Qorskiyə məxsusdur.
40°00′19″ şm. e. 48°28′19″ ş. u.
Ölkə	Rusiya İmperiyası→ AXC→  Azərbaycan SSR
Şəhər	Petropavlovka (indiki Sabirabad)
Yerləşir	mövcud deyil
Aidiyyatı	Kartli-Kaxetiya, Rus Pravoslav Kilsəsi Bakı yeparxiyası
Layihə müəllifi	A.İ.Bardin
Memar	Çijov
Tikilmə tarixi	26 fevral 1871—1875-ci illər
Üslubu	yeni rus memarlığı[d]
Hündürlüyü	5 m
Uzunluğu	21 m
Eni	8,5 m
Zəngləri	5
Qüllələri	19 m
Material	Kərpic
Vəziyyəti	dağıdılıb
Kateqoriya	Məbəd
Əhəmiyyəti	Yerli əhəmiyyətli
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

19-cu əsrin 80-ci illərində ilk rus köçkünləri Muğan düzündə görünməyə başladılar. Əvvəlcə əkinçilik üçün dövlətə məxsus torpaq sahələrini icarəyə götürürdülər, köçkünlərin sayı artmağa başlayanda isə bu torpaqların onlara icazə verilməsi üçün hökumətə müraciət edirdilər. Beləliklə, Muğan üzərində tədricən ilk rus kəndləri və qəsəbələri görünməyə başladı. Hökumət köçkünlərə maddi dəstək verməklə yanaşı, onların mənəvi ehtiyaclarını da qarşılayırdı. Pravoslav kilsələrinin tikintisinə ehtiyac yarandı. Muğanda ilk rus kəndlərindən biri Kür və Arazın qovuşduğu yerdə yerləşən Cavad qəzasının Petropavlovka kəndi olmuşdur. Əvvəllər buranı 1747-ci ildə yaranmış Cavad xanlığının mərkəzi olan Cavad şəhəri tuturdu. 1768-ci ildə Quba xanlığından asılı vəziyyətə düşdü. 1778-ci ildə şəhər Quba xanı Fətəli xana qarşı çıxan Gilan xanı Hidayətullah xan tərəfindən tutuldu və talan edildi. Əsir götürülən sakinlərdən bəziləri kənd təsərrüfatı işlərini yerinə yetirmək üçün Rəşt və Ənzəliyə aparıldı. Cavad məhv edildi və bir daha əvvəlki mövqeyinə və əhəmiyyətinə qayıtmadı. 1805-ci ildə Cavad xanlığının ərazisi Rusiya imperiyasına birləşdirildi.

1868-ci ildə şəhəri bərpa etməyə cəhdlər edildi. Həmin il burada qəza hökuməti fəaliyyətə başladı, idarə binalarının tikintisi üçün yer ayrıldı və işlərə başlandı. Cavadı tez bir zamanda dirçəltmək və pravoslavları cəlb etmək üçün Cavad yaxınlığında (Kür-Araz qovşağının sağ sahilində, Qalaqayın ərazisində) pravoslav kilsəsinin tikilməsi qərara alındı ​​və Bakı hərbi qubernatoru, general-leytenant N. N. Kolyubakin 1870-ci il dekabrın 4-də Gürcüstan ekzarxı arxiyepiskop Yevsebiydən məbəd tikmək üçün icazə istədi. Ekzarxın, eləcə də Qafqazdakı qubernatoru, böyük hersoq Mixail Nikolayeviçin razılığını aldıqdan sonra tikinti başlandı. 26 fevral 1871-ci ildə müqəddəs həvarilər Pyotr və Pavelin şərəfinə məbədin təməl daşı qoyuldu. Memar Çijovun hesablamalarına görə, kilsənin tikintisi üçün xəzinədən 11587 rubl ayrıldı. Kilsə layihəsinin müəllifi əyalət mühəndisi A.İ.Bardin idi və tikinti onun nəzarəti altında aparıldı.

Kilsə gəmi formasında rus-Bizans üslubunda zəng qülləsi ilə birlikdə daş bünövrə üzərində 9 kulaç 2 arşın uzunluğunda (təxminən 21 m) və eni dörd kulaç (8,5 m) ilə birlikdə tikilmişdir. Məbədin divarları iki kulaç hündürlüyündə və arşının dörddə üçü (təxminən 5 m) olan bişmiş kərpicdən hörülmüşdür. Kilsənin 4 qapısı və 10 pəncərəsi var idi. Bina dəmir dam örtüyü ilə örtülmüş, səkkizguşəli günbəz taxtadan hazırlanmış, lampa və başlıq da taxta olub, qalayla örtülmüşdür. Zəng qülləsi kilsəyə birbaşa bitişik, hündürlüyü 9 kulaç (təxminən 19 m) idi və dəmir dam örtüyü ilə örtülmüş taxta günbəzlə örtülmüşdür. Xaçlar taxta idi, 1904-cü ildə açıq iş dəmirləri ilə əvəz edilmişdir. 1905-ci ilə qədər zəng qülləsinin 5 zəngi var idi, onlardan ən böyüyü 30 pud və 2 funt (təxminən 490 kq) ağırlığında idi.^[1]

1875-ci ildə tikilmiş kilsə uzun müddət təqdis olunmamış qalmışdır. Qəza hökuməti bir çox inzibati səbəblərdən Salyana köçürüldü və Cavadda (qəza ərazisində) hələ də pravoslav xristianlar yox idi. Yalnız 1887-ci ildə ilk məskunlaşanlar Cavadda peyda oldular, bir neçə ailə məbədin təqdis olunmasını xahiş etməyə başladı. O vaxta qədər bina artıq müəyyən təmir tələb edirdi və məbəddə hələ də ikonostaz yox idi. Bakı quberniya idarəsi Cavad kilsəsinin ehtiyacları üçün 671 rubl 64 qəpik ayırdı. Bu pulla Moskva rəsmindən nişanlar olan bir qatlı taxta ikonostaz alınmış, cökə qurbangahı quraşdırılmış, üç zəng və kilsənin təqdis edilməsi üçün lazım olan əşyalar alınmışdır. 1888-ci il mayın 9-da məbədi Bakı quberniyasının dekanı, protoyehni Aleksandr Yunitski Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolayın şərəfinə təqdis etdi. Köçürülənlər özləri məbədə yeni ad vermək istəyirdi.^[2] Kilsənin kiçik olması səbəbindən yeni təqdis olunan kilsəyə daimi keşiş təyin edilmədi.

Qafqazda mülki hissənin baş komandanı A.M.Dondukov-Korsakovun əmri ilə 1887-ci ildə Cavad qəza şəhəri ləğv edildi.^[3] Onun yerində yeni köçkünlər dəstəsinin məskunlaşmasına icazə verildi. 1892-ci ildən mərkəz kimi Cavadın əvəzində Qalaqayın ərazisində yaranan rus kəndi Petropavlovka (qovşağın sağ sahili) adlandırılmağa başladı.

Müqəddəs Möcüzəyaradan Nikolay kilsəsi ziyarətçilərinin sayı artdı və müstəqil kilsə təşkil edilməsi zərurəti yarandı. 1892-ci ildə keşiş İohan Meiparianov kilsənin ilk keşişi oldu. Məzmur oxuyan da təyin olundu. Xəzinədən alınan maaş ildə keşiş üçün 450 rubl, məzmur oxuyan üçün isə 150 ​​rubl idi. Keşiş İohan Meiparianov bir ilə yaxın Petropavlovkada xidmət etmiş və 1893-cü il yanvarın 22-də tif xəstəliyindən vəfat etmiş və kilsə hasarında basdırılmışdır. Həmin il məbəddə qamışdan kiçik üçotaqlı bina tikən kilsəyə keşiş Abraham Abazadze təyin olundu və otaqların birində paroxial məktəb yaradıldı. Onun varisi, 1901-ci ildə Petropavlovkaya təyin edilmiş keşiş Dmitri Kiriçenko Bakı qubernatoruna ruhanilər evi tikilməsi üçün müraciət etdi. Ərizə təmin edildi və 1903-cü ildə çiy kərpicdən üç otaqlı ev (sonralar həmin ev dağıdılaraq yerində rus orta məktəbi tikildi,hal-hazırda futbol stadionu yerləşir) tikildi. Donor dövlət müşaviri N.İ.Kolosovun vəsaiti hesabına kilsə üçün zərli gümüş çərçivədə olan İncil qurbangahı və gümüş qablar alındı. Vaxt keçdikcə bütün lazımi müqəddəslik aksesuarları, qablar və liturgik kitablar əldə edildi. Kilsədə teoloji və tarixi məzmunlu kitablar olan kiçik bir kitabxana var idi. Sovet dövründə məbədin başına gələnlər (sakinlərin dediklərinə görə kilsənin yerində hamam tikilmişdir) məlum deyil, hazırda mövcud deyil.

• İohan Meiparianov (1892-1893)
• Abraham Abazadze (1893-1901)
• Dmitri Kiriçenko (1901-?)

• Azərbaycandakı kilsələrin siyahısı

• Русская Проваславная Церковь Московского Патриархата. ЦЕРКОВЬ СВЯТИТЕЛЯ НИКОЛАЯ ЧУДОТВОРЦА СЕЛЕНИЯ ПЕТРОПАВЛОВКА (САБИРАБАД). Баку: Официальный сайт Бакинской и Азербайджанской епархии. 2021.