Maliyyə böhranı

Maliyyə böhranı (ing. financial crisis) — bir və ya bir neçə maliyyə institutunun,[1] bazarın və ya bütövlükdə iqtisadi sistemin fəaliyyətində ciddi pozuntuların meydana gəldiyi vəziyyətdir.[2][3] Kreditin əlçatanlığının azalması, aktivlərin qiymətinin sürətlə düşməsi, bankların uğursuzluğu və ümumi iqtisadi fəaliyyətin yavaşlaması ilə müşayiət olunur.[4]

Maliyyə böhranları iqtisadiyyat və cəmiyyət üçün ciddi təsirlər yaratsa da,[5] onların qarşısını almaq və ya təsirini azaltmaq mümkündür. Effektiv idarəetmə və koordinasiyalı yanaşma böhranların dağıdıcı təsirlərini minimuma endirə bilər.[6]

Maliyyə böhranlarının əsas xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Banklar və ya digər maliyyə institutları qısamüddətli öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün kifayət qədər likvidliyə malik olmur. Səhmlər, istiqrazlar, daşınmaz əmlak kimi aktivlərin qiyməti sürətlə enir. Banklar kredit vermə fəaliyyətlərini məhdudlaşdırır, bu da bizneslər və fərdlər üçün maliyyə çətinlikləri yaradır.[7] Əmanətçilərin pullarını banklardan çıxarması bank panikasına və maliyyə sistemində domino effektinə səbəb ola bilər.

Əsas xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Banklar və ya digər maliyyə institutları qısamüddətli öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün kifayət qədər likvidliyə malik olmur. Səhmlər, istiqrazlar, daşınmaz əmlak kimi aktivlərin qiyməti sürətlə enir.[8] Banklar kredit vermə fəaliyyətlərini məhdudlaşdırır, bu da bizneslər və fərdlər üçün maliyyə çətinlikləri yaradır. Əmanətçilərin pullarını banklardan çıxarması bank panikasına və maliyyə sistemində domino effektinə səbəb ola bilər.[9]

Səbəbləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bazarda müəyyən aktivlərin (məsələn, daşınmaz əmlak və ya səhmlər) qiymətləri şişirilmiş səviyyəyə çatır və qəfil çökmə ilə nəticələnir.[10] Fərdlər, şirkətlər və ya hökumətlər tərəfindən həddindən artıq borclanma, geri ödəmə qabiliyyətsizliyi yarada bilər. Effektiv nəzarət və tənzimləmənin olmaması maliyyə institutlarının riskli davranışlarına şərait yaradır.[11] Neft qiymətlərindəki böyük dalğalanmalar, ticarət balansının pozulması və ya valyuta böhranları maliyyə sabitliyini sarsıda bilər. Sistem əhəmiyyətli bankların uğursuzluğu domino effektinə səbəb olaraq digər maliyyə institutlarına və iqtisadiyyata mənfi təsir edə bilər. Siyasi qeyri-sabitlik və güvən itirilməsi səbəbi ilə maliyyə sisteminə güvənin azalması panika və iqtisadi fəaliyyətin zəifləməsi ilə nəticələnə bilər.[12]

Tarixi maliyyə böhranları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1929-cu ilin Böyük Depressiyası — ABŞ-da fond bazarının çökməsi ilə başlayan böhran qlobal iqtisadi tənəzzülə səbəb oldu.
  • 1997-ci ilin Asiya maliyyə böhranı — valyuta spekulyasiyaları nəticəsində Tayland, İndoneziya və digər Asiya ölkələrinin maliyyə bazarlarında çökmələr baş verdi.[13]
  • 2008-ci il qlobal maliyyə böhranı — ABŞ-da daşınmaz əmlak bazarının çökməsi və "substandart" (ing. subprime) ipoteka böhranı qlobal maliyyə sistemində ciddi pozuntular yaratdı.[14]
  • 2020-ci ilin COVID-19 pandemiyası ilə əlaqədar böhran — pandemiyanın iqtisadi təsirləri maliyyə bazarlarında böyük çöküşlərə səbəb oldu, lakin mərkəzi bankların və hökumətlərin sürətli müdaxiləsi daha genişmiqyaslı böhranın qarşısını aldı.[15]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ de Scheemaekere, Xavier. "The epistemology of modern finance". Journal of Philosophical Economics (ingilis). II (Articles). 2009. doi:10.46298/jpe.10578. ISSN 1844-8208. 2024-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-18.
  2. ↑ Charles P. Kindleberger and Robert Aliber (2005), Manias, Panics, and Crashes: A History of Financial Crises, 5th ed. Wiley, ISBN 0-471-46714-6.
  3. ↑ Luc Laeven and Fabian Valencia (2008), 'Systemic banking crises: a new database' Arxiv surəti 14 aprel 2011 tarixindən Wayback Machine saytında. International Monetary Fund Working Paper 08/224.
  4. ↑ "What is a currency crisis, currency crisis definition and summary | TheGlobalEconomy.com". TheGlobalEconomy.com (ingilis). 2 October 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 July 2017.
  5. ↑ Polakow, Daniel A.; Gebbie, Tim; Flint, Emlyn. "Epistemic Limits of Empirical Finance: Causal Reductionism and Self-Reference". SSRN Electronic Journal (ingilis). 2023. arXiv:2311.16570. doi:10.2139/ssrn.4646664. ISSN 1556-5068.
  6. ↑ Bouchaud, Jean-Philippe. "Economics needs a scientific revolution". Nature (ingilis). 455 (7217). 2008: 1181. arXiv:0810.5306. Bibcode:2008Natur.455.1181B. doi:10.1038/4551181a. ISSN 0028-0836. 2024-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-18.
  7. ↑ Shin, Hyun Song. "Reflections on Northern Rock: The Bank Run that Heralded the Global Financial Crisis". Journal of Economic Perspectives. 23 (1). 1 January 2009: 101–119. doi:10.1257/jep.23.1.101.
  8. ↑ Peter Garber (2001), Famous First Bubbles: The Fundamentals of Early Manias. MIT Press, ISBN 0-262-57153-6.
  9. ↑ Markus Brunnermeier (2008), 'Bubbles', in The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd ed.
  10. ↑ Cooper, Russell; John, Andrew. "Coordinating Coordination Failures in Keynesian Models" (PDF). The Quarterly Journal of Economics. 103 (3). August 1988: 441. doi:10.2307/1885539. JSTOR 1885539. 2019-04-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-18.
  11. ↑ Fratianni, Michele U.; Marchionne, Francesco. "The Role of Banks in the Subprime Financial Crisis". Review of Economic Conditions in Italy. 10 April 2009. SSRN 1383473.
  12. ↑ Transcript // Bill Moyers Journal. 06292007 epizod. 29 June 2007. PBS. 5 March 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2024.
  13. ↑ J. M. Keynes (1936), The General Theory of Employment, Interest and Money, Chapter 12. (New York: Harcourt Brace and Co.).
  14. ↑ Price, Steve. "Real Estate and the Financial Crisis: How Turmoil in the Capital Markets is Restructuring Real Estate Finance". Real Estate Issues. 34 (2). Summer 2009: 43–44. ProQuest 214013947.
  15. ↑ Justin Lahart. "Egg Cracks Differ In Housing, Finance Shells". Wall Street Journal. WSJ.com. 24 December 2007. 13 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 July 2008. It's now conventional wisdom that a housing bubble has burst. In fact, there were two bubbles, a housing bubble and a financing bubble. Each fueled the other, but they didn't follow the same course.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]