Mitsar

Mitsar və ya Mizar qədimdən insanlara məlum olan adı gözlə müşahidə oluna bilən ulduzlardan biridir.

Ulduz
Mitsar
Müşahidə məlumatları
(Dövr J2000.0)
Bürc Böyük Ayı bürcü
Astrometriya
Radial sürət (Rv) −6,31 ± 0,38 km/san[1]
Parallaks (π) 38,01 ± 1,71 mas[2]
Xüsusiyyətləri
Ulduz təsnifatı A1.5 Vas[3]
Orbit elementləri
Digər təyinatlar
ADS 8891 AB, HIC 65378, HIP 65378, IRAS 13219+5511, IRC +60224, JP11 2391, RAFGL 1621S, 1RXS J132356.5+545437, UBV 12102, uvby98 100116656, WDS J13239+5456AB, BD+55 1598, PMSC 13199+5527, ζ UMa, 79 UMa, UBV M 19361
Verilənlər bazasında məlumat
SIMBAD * zet UMa
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Koordinatlar: 13h 23m 55,5s + 55°31' 54"

Mitsar (Mizar) və Əlqul Böyük Ayı Bürcündə adi gözlə qoşa ulduz kimi görünən iki ulduzdur. Mizar Böyük Ayı Bürcünün qolunda sondan ikinci ulduzdur, Əlqul isə onun zəif yoldaşıdır.

Mitsar Zeta Böyük Ayı (qısaltması Zeta UMa, ζ UMa) olaraq da adlandırılır və kvadrupol sistem təşkil edir, eyni zamanda Əlqul da 80 Böyük Ayı (80 UMa) olaraq adlandırılır və qoşa sistem təşkil edir. Bu cütlər birlikdə bir altılıq sistem təşkil edir. Hipparcos astronomik peyki tərəfindən ölçmələri nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, bu sistem Günəşdən təxminən 83 işıq ili uzaqlıqda yerləşir[4][5][6].

Ulduz sistemi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mitsar biri -birindən 14.4 arcsaniyəlik bucaq ölçüsü fərlənən iki ulduzdan ibarət spektroskopik qoşa sistemdir. Görünən ulduz ölçüsü 2m.23 və spektral sinfi A2V-dir.

Adi gözlə müşahidə zamanı Əlqul Mitsardan təxminən 12 arcdəqiqə sonra ortaya çıxır. Əlqulun görünən ulduz ölçüsü 3m.99 və spektral sinif A5V-dir. Onun özündən 1 arcsan bucaq ölçüsü ilə fərqlənən bir qırmızı cırtdan qonşusu var.[7]

Mitsar və Əlqulun məxsusi hərəkətləri göstərir ki, onlar Böyük Ayı bürcünün digər ulduzları ilə birlikdə hərəkət edirlər (Dubha və Alkaid istisna olmaqla) Son illərdəki araşdırmalardan , Əlqul qoşa və Mizar dördlü sistemlərinin hesab ediləndən daha yaxında yerləşdikləri məlum oldu, onlar təxminən 74.000 ± 39.000 a.v. və ya 0.5–1.5 i.i. uzaqlıqdadırlar.[8]

Teleskop və spektroskopiyanın köməyilə Mizar sisteminin daha çox komponenti kəşf edildi, vizual müşahidə oluna bilən Mitsar teleskopla müşahidə olunan kəşf edilən ilk spektral qoşa sistemdir, çox güman ki, 1617-ci ildə Benedetto Kastelli Qalileo Qalileydən onu müşahidə etməsini xahiş etmişdir. Qaliley daha sonra bu qoşa cüt ulduz haqqında ətraflı qeydlər etmişdir. Daha sonra, təxminən 1650-ci illərdə Riccioli, Mizarın qoşa ulduz kimi göründüyünü yazmışdır. İkinci ulduz (Mizar B -nin) ölçüsü 4.0 və spektral sinif A7-dir və əsas ulduz (Mizar A) -nın 380 a.v. hüdudundadır. Onların bir-biri ətrafında tam bir dövr vurması üçün minlərlə il müddət lazımdır.

Mizar A 1889-cu ildə Pikerinq tərəfindən kəşf edilən ilk spektroskopik qoşa sistem oldu. Bəzi spektroskopik qoşa sistemlər vizual olaraq müşahidə oluna bilmədiyindən və bu sistemlərin qoşalığı qeyri adi spektral xətlərinin uzun periodlu müşahidələr nəticəsində ortaya çıxarılır. Mizar A-ın hər iki komponenti Günəşdən təxminən 35 dəfə daha parlaqdırlar və bir-biri ətrafında 20 gün 12 saat 55 dəqiqəyə fırlanırlar.

Görünməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mizar və Əlqulu adi gözlə görülməsi adətən görmə testi kimi qəbul olunur, baxmayaraq ki, görmə qabiliyyəti olduqca zəif olan insanlar belə bu iki ulduzu ayırd edə bilər.[9] Ərəb ədəbiyyatında qeyd olunur ki, yalnız kəskin görmə qabiliyyəti olan insanlar Mizarın yoldaşını görə bilər. 13. əsrdə Fars astronomiya yazıçısı Zakariya əl-Kazuzini, 14. əsrdə Ərəb tələffüz yazıçısı Firuzabadiye "Riddle" deyirdi ki ; "İnsanlar bu ulduza gözlərini test etdilər" dedi. Humboldt çətinliklə görüldüyü kimi yazdı və Arago da ona bənzər şəkildə qeyd etdi. Astronom Sir Patrick Moore, bunun əslində Mizar ilə ALCORN arasında vizual olaraq uzanan başqa bir ulduza işarə etdiyini irəli sürdü. Bu ulduz, bəzən "Ludwigdən Ulduzu" olaraq bilinir və 2 dekabr 1722'de Alman astronom İohan Georg Liebknecht (23 aprel 1679 – 17 sentyabr 1749) tərəfindən müşahidə və müdiri Hessen-Darmstadt Landgrave Ludwigdən istinadən adlandırılır. Liebknecht, bunun bir planet olduğunu düşündü, ancaq Benedetto Castellinin (1577–1643), 1616da təxminən bir əsrin əvvəllərində bir arxa plan ulduzu olduğuna işarə edən eyni mövqedə daha əvvəldən müşahidə edildi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Pourbaix D., Tokovinin A. A., Batten A. H., Fekel F. C., Hartkopf W. I., Levato H., Morrell N. I., Torres G., Udry S. SB9: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits (ing.). // Astron. Astrophys. / T. Forveille EDP Sciences, 2004. Vol. 424, Iss. 2. P. 727–732. ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 doi:10.1051/0004-6361:20041213 arXiv:astro-ph/0406573
  2. ↑ Leeuwen F. v. Validation of the new Hipparcos reduction (ing.). // Astron. Astrophys. / T. Forveille EDP Sciences, 2007. Vol. 474, Iss. 2. P. 653–664. ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 doi:10.1051/0004-6361:20078357 arXiv:0708.1752
  3. ↑ Gray R. O., Corbally C. J., Garrison R. F., McFadden M. T., Robinson P. E. Contributions to the Nearby Stars (NStars) Project: Spectroscopy of Stars Earlier than M0 within 40 Parsecs: The Northern Sample. I (ing.). // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac NYC: IOP Publishing, AAS, University of Chicago Press, AIP, 2003. Vol. 126, Iss. 4. P. 2048–2059. ISSN 0004-6256; 1538-3881 doi:10.1086/378365 arXiv:astro-ph/0308182
  4. ↑ van Leeuwen, F. (November 2007). "Validation of the new Hipparcos reduction". Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653–664. arXiv:0708.1752 . Bibcode:2007A&A…474..653V. doi:10.1051/0004–6361:20078357 Arxivləşdirilib 2023-07-24 at the Wayback Machine.
  5. ↑ Perryman, M. A. C.; Lindegren, L.; Kovalevsky, J.; Hoeg, E.; Bastian, U.; Bernacca, P. L.; Crézé, M.; Donati, F.; Grenon, M.; Grewing, M.; Van Leeuwen, F.; Van Der Marel, H.; Mignard, F.; Murray, C. A.; Le Poole, R. S.; Schrijver, H.; Turon, C.; Arenou, F.; Froeschlé, M.; Petersen, C. S. (1997). "The HIPPARCOS Catalogue". Astronomy and Astrophysics. 323: L49. Bibcode:1997A&A…323L..49P.
  6. ↑ Perryman, Michael (2010). "The Making of History's Greatest Star Map". The Making of History's Greatest Star Map:. Astronomers’ Universe. Heidelberg: Springer-Verlag. Bibcode:2010mhgs.book….. P. doi:10.1007/978-3-642-11602-5 Arxivləşdirilib 2023-07-07 at the Wayback Machine. ISBN 978-3-642-11601-8.
  7. ↑ Zimmerman, Neil; Oppenheimer, Ben R.; Hinkley, Sasha; Brenner, Douglas; Parry, Ian R.; Sivaramakrishnan, Anand; Hillenbrand, Lynne; Beichman, Charles; Crepp, Justin R.; Vasisht, Gautam; Roberts, Lewis C.; Burruss, Rick; King, David L.; Soummer, Rémi; Dekany, Richard; Shao, Michael; Bouchez, Antonin; Roberts, Jennifer E.; Hunt, Stephanie (2010). "Parallactic Motion for Companion Discovery: An M-Dwarf Orbiting Alcor". The Astrophysical Journal. 709 (2): 733–740. arXiv:0912.1597 . Bibcode:2010ApJ…709..733Z. doi:10.1088/0004–637X/709/2/733.
  8. ↑ Mamajek, Eric E.; Kenworthy, Matthew A.; Hinz, Philip M.; Meyer, Michael R. (2009). "Discovery of a Faint Companion to Alcor Using MMT/AO 5 $\mu$m Imaging". The Astronomical Journal. 0911 (3): 919–925. arXiv:0911.5028  astro-ph. SR Arxivləşdirilib 2022-09-22 at the Wayback Machine. Bibcode:2010AJ….139..919M. doi:10.1088/0004–6256/139/3/919.
  9. ↑ Bohigian, George M. (2008). "An Ancient Eye Test—Using the Stars". Survey of Ophthalmology. 53 (5): 536–9. doi:10.1016/j.survophthal.2008.06.009 Arxivləşdirilib 2023-07-29 at the Wayback Machine. PMID 18929764 Arxivləşdirilib 2018-11-06 at the Wayback Machine.