Monoloq

Aktyor Kristofer Uolken 1984-cü ildə səhnədə monoloq ifa edir

Monoloq (yun. μόνος — bir və λόγος — nitq) tək bir personaj tərəfindən təqdim olunan əksər hallarda birbaşa, bəzən də fikirlərini səslə ifadə etmək üçün təqdim olunan nitq. Başqa bir xarakterə və ya auditoriyaya müraciət edilir. Monoloqlar dramatik mediada (pyeslər, filmlər[1] və s.), eləcə də poeziya kimi dramatik olmayan mediada geniş yayılıb.[2]

Monoloqlar soliloqlar[3][4] (özünə ünvanlanmış nitq), apostroflar (nidalı ritorik nitq fiquru) və apartda[5] (ictimaiyyətə yönəlmiş monoloqlar və ya iradlar mənasını verən teatr termini) daxil olmaqla bir sıra digər ədəbi formalarla çox oxşardır. Bununla belə, bu formaların hər biri arasında fərqlər var.

Oxşar ədəbi formaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Monoloqlar şeirlərə, epifaniyalara və digərlərinə bənzəyir, ona görə ki, bir "səs" nitqini əhatə edir, lakin aralarında fərqlər var.

Məsələn, soliloloq bir personajın öz düşüncələrini və hisslərini başqa personajlara müraciət etmədən özü və tamaşaçı ilə əlaqələndirməsini əhatə edir. Monoloq — insanın ucadan söylənilən fikirləridir.[6]

Monoloqlar natiqin və ya yazıçının xəyali şəxsə, cansız obyektə və ya ideyaya istinad etdiyi apostroflardan da fərqlənir.[7]

Apart (teatr termini) onların hər birindən təkcə müddətinə görə deyil, həm də məntiqi olaraq olması lazım olan situasiyalarda belə kənar personajlar tərəfindən eşidilməməsi ilə fərqlənir (məsələn, iki personajın dialoqu onlardan birinin bir söz deməsi ilə kəsilir).[7]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qərb dramaturgiyasının mənşəyi olan qədim yunan teatrında[8] şərti üç aktyor qaydasından əvvəl iki aktyor qaydası tətbiq edilirdi ki, bu da öz növbəsində səhnəyə özündən əvvəl xorla birlikdə yalnız bir aktyorun çıxacağı bir konvensiya var idi.[9]

Beləliklə, dramatik bir vasitə kimi monoloqun mənşəyi dialoqdan qaynaqlanmır. Əksinə, dialoq monoloqdan inkişaf etmişdir.

Monoloqlar qədim yunan və ya müasir teatrdan daha çox qədim Roma teatrında geniş istifadə olunurdu.[10] Bu monoloqların əsas məqsədlərindən biri səhnələr daxilində xeyli vaxtın (bu real vaxtda oynamaq yorucu olacaq) keçməsini göstərməkdir. Bu tip monoloqa əlaqələndirici monoloq deyilir.[11] Digər monoloq növlərinə "giriş monoloqları"[11] və çıxış monoloqları daxildir.[12] Bu halların hər birinin əsas funksiyası vaxtın keçməsini göstərməkdir.[11]

İntibah dövrünün teatrından bəri monoloqlar adətən dramatik ehtiyaclarını ödəmək üçün geniş nitqdən istifadə edən personajlara diqqət yetirir. Postmodern teatr isə çox vaxt monoloqun ifaçılıq aspektlərini özündə cəmləşdirir, xarakter təsviri (məsələn, aktyor oyunu) və avtobioqrafik nitqlər arasındakı sərhədə qədər.[13]

Növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Rafael Baronesinin dramatik monoloq nümunəsi.

Daxili monoloqlarda personaj öz fikirlərini zahiri şəkildə ifadə edir ki, tamaşaçı əks halda daha çox daxili olacaq təcrübələrin şahidi olsun. Bunun əksinə olaraq, dramatik monoloqda bir personaj digər personajla danışır.[14]

Monoloqları aktiv və povest monoloqlarına bölmək olar. Aktiv monoloqda xarakter aydın məqsədə çatmaq üçün nitqindən istifadə edir. Povest monoloqları sadəcə olaraq hekayəni danışan personajı əhatə edir və çox vaxt onların keçmiş zamanda olması ilə müəyyən edilə bilər.[15]

Dinləmələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Teatrda, bəzən kino və televiziyada aktyorlardan dinləmələrdə monoloqlar söyləmələri tələb oluna bilər. Dinləmə monoloqları aktyorun tamaşa hazırlamaq və tamaşa səhnələşdirmək bacarığını nümayiş etdirir.[16] Bu pyeslər adətən iki dəqiqə və ya daha az müddətlə məhdudlaşır və tez-tez ziddiyyətli monoloqlarla birləşdirilir: komik və dramatik; klassik və müasir. Dinləmək üçün monoloqların seçimi çox vaxt tamaşadan və ya roldan asılıdır.[17]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "The Greatest Movie Speeches/Monologues of all time!". IMDb. 1 aprel 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 aprel 2018.
  2. ↑ "Dramatic Monologue: An Introduction". Victorianweb.org. 10 mart 2003. 7 avqust 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 avqust 2013.
  3. ↑ Hasegawa, Yoko. Soliloquy in Japanese and English. Amsterdam: John Benjamins Pub. Co. 2010. 2. ISBN 978-90-272-8753-3. OCLC 697617483.
  4. ↑ Adam, Abdulaziz M. Soliloquies as a Dramatic Technique in Advancing the Plot In Shakespeare's Play Hamlet (Tezis) (ingilis). Sudan University of Science and Technology. 2015-09-10. 2022-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-27.
  5. ↑ Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 2. Анкилоз — Банка. — Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт.
  6. ↑ "Soliloquy – Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary". Merriam-webster.com. 6 iyul 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 avqust 2013.
  7. ↑ 1 2 "The Tragedy of Romeo and Juliet by William Shakespeare". Pleasanton.k12.ca.us. 2 sentyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 avqust 2013.
  8. ↑ The origins of theater in ancient Greece and beyond : from ritual to drama. Csapo, Eric., Miller, Margaret Christina. Cambridge: Cambridge University Press. 2007. 1–32. ISBN 9780521836821. OCLC 70335135.
  9. ↑ Kuritz, Paul. The Making of Theatre History. 1988. ISBN 978-0-13-547861-5. İstifadə tarixi: 27 May 2014.
  10. ↑ Henry W. Prescott. "Link Monologues in Roman Comedy". Classical Philology. 34 (1). January 1939: 1–23. doi:10.1086/362195. JSTOR 264065.
  11. ↑ 1 2 3 Henry W. Prescott. "Link Monologues in Roman Comedy". Classical Philology. 34 (2). April 1939: 116–126. doi:10.1086/362225. JSTOR 264823.
  12. ↑ Henry W. Prescott. "Exit Monologues in Roman Comedy". Classical Philology. 37 (1). January 1942: 1–21. doi:10.1086/362568. JSTOR 264367.
  13. ↑ Geis, Deborah R. Postmodern theatric(k)s: monologue in contemporary American drama. University of Michigan Press. December 1993. ISBN 978-0-472-10467-3. İstifadə tarixi: 27 May 2014.
  14. ↑ monologue (drama and literature) - Encyclopædia Britannica // Britannica.com. 12 avqust 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 avqust 2013.
  15. ↑ "Monologue Information". Angelfire.com. 28 oktyabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 avqust 2013.
  16. ↑ "Audition Monologues". Ace Your Audition. 14 iyul 2010 tarixində arxivləşdirilib.
  17. ↑ "Monologues from Movies & Plays". Daily Actor. October 4, 2018. April 25, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 27, 2023.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikilüğətdə monoloq mövzusuna dair məlumatlar var.