Nefrogenik şəkərsiz diabet

Nefrogenik şəkərsiz diabet — əsasən böyrək xəstəliklərindən qaynaqlanan şəkərsiz diabetin bir növü. O, böyrək şəkərsiz diabeti kimi də tanınır. Nefrogenik şəkərsiz diabet antidiuretik hormonun (həmçinin vazopressin adlanır) qeyri-kafi səviyyələrinin səbəb olduğu mərkəzi və ya neyrogenik şəkərsiz diabetdən fərqlidir. Nefrogenik şəkərsiz diabet böyrəklərin antidiuretik hormona düzgün reaksiya verməməsi ilə qaynaqlanır və nəticədə böyrəklərin sərbəst suyu çıxararaq sidiyi konsentrasiya etmək qabiliyyətini azaldır.

Nefrogenik şəkərsiz diabet
XBT-10	N25.1
XBT-10-KM	N25.1
XBT-9	588.1
XBT-9-KM	588.1[1][2]
OMIM	304800, 125800
DiseasesDB	3637
MedlinePlus	000511
MeSH	D018500

Klinik təzahürü polidipsiya (həddindən artıq susuzluq) və poliuriya (çox miqdarda sidiyin ifrazı) ilə özünü göstərən neyrogen şəkərsiz diabetə bənzəyir. Orqanizmin susuzlaşması tez-tez baş verir və sidik kisəsinin xroniki şişməsi nəticəsində sidik qaçırma halları olur.^[3]

Tədqiqat zamanı plazma osmolyarlığının artması və sidiyin osmolyarlığının azalması müşahidə olunmuşdur. Hipofiz funksiyası normal olduğu üçün antidiuretik hormonun səviyyəsi anormal və ya yüksələ bilər. Poliuriya xəstə maye qəbul edə bildiyi müddətə qədər davam edəcək. Xəstə maye qəbul edə bilmirsə sidiyi konsentrə edə bilmir və hipernatremiya nevroloji simptomları başlayır.

Nefrogenik şəkərsiz diabet ən çox qazanılmış formalarda olur, yəni qüsur doğuş zamanı olmur. Bu qazanılmış formaların çoxsaylı potensial səbəbləri var. Ən görünən səbəb amiloidoz,^[4] polikistik böyrək xəstəliyi,^[5] elektrolit balansının pozulması^[6][7] və ya bəzi digər böyrək qüsurları da daxil olmaqla, böyrək və ya sistemik xəstəliklərdir.^[4]

Yetkinlərdə klinik simptomlara (məsələn, poliuriya) səbəb olan qazanılmış nefrogen şəkərsiz diabetin əsas səbəbləri litium intoksikasiyası və qanda yüksək kalsium səviyyəsidir. Qəbul edilən litiumun təqribən 80%-i proksimal boruya təsir edir, natrium kanalları vasitəsilə toplayıcı boru hüceyrələrinə daxil olur, yığılır və hələ tam başa düşülməmiş bir mexanizm vasitəsilə antidiuretik hormona normal reaksiyaya müdaxilə edir.^[8] Qanda kalsiumun yüksək səviyyəsi qismən kalsiuma həssas reseptor vasitəsi ilə natriurezə (sidikdə natrium itkisinin artması) və su diurezinə səbəb olur.

Qazanılmış nefrogenik şəkərsiz diabetin digər səbəbləri arasında hipokalemiya (qanda aşağı kalium), postobstruktiv poliuriya, oraq hüceyrə xəstəliyi və ya əlaməti, amiloidoz, Şeqren sindromu, böyrək kistik xəstəliyi, Bartter sindromu və müxtəlif dərmanlar (amfoterisin B, ifosfalide, sidofovir, vaptan və s.).

Böyrək və sistemik pozuntulara əlavə olaraq, müəyyən dərmanların yan təsiri kimi nefrogenik şəkərsiz diabet özünü göstərə bilər. Bu dərmanların ən çox yayılan və tanınanı litiumdur,^[9] baxmayaraq ki, bu təsirə daha az səbəb olan bir çox digər dərmanlar var.^[4]

Şəkərsiz diabetin bu forması aşağıdakı genlərdəki qüsurlara görə irsi ola bilər:

• Adətən, nefrogen şəkərsiz diabetin irsi forması böyrəkdəki vazopressin reseptorunun (V2 reseptoru da adlanır) düzgün işləməməsinə səbəb olan X ilə əlaqəli genetik qüsurun nəticəsidir.^[4]
• Daha nadir hallarda, "aquaporin 2" genindəki mutasiya böyrək su kanalının normal fəaliyyətinə mane olur, bu da böyrəklərin suyu qəbul edə bilməməsi ilə nəticələnir. Bu mutasiya tez-tez otosomal resessiv şəkildə ötürülür, baxmayaraq ki, zaman-zaman dominant mutasiyalar bildirilir.

Diferensial diaqnostikaya nefrogen şəkərsiz diabet, neyrogen/mərkəzi şəkərsiz diabet və psixogen polidipsiya daxildir. Onlar su çatışmazlığı testindən istifadə edərək fərqləndirilə bilər.

Antidiuretik hormonun laboratoriya analizləri diaqnozda kömək edə bilər. Düzgün rehidratasiya etmək mümkündürsə, natrium konsentrasiyası normanın maksimumuna yaxın olmalıdır. Lakin bu tam diaqnostik deyil.

Desmopressin də istifadə edilə bilər; desmopressinin qəbulundan sonra xəstə sidiyi konsentrasiya edə bilirsə, şəkərsiz diabetin səbəbi nevrogen şəkərsiz diabetdir, desmopressinə reaksiya olmadıqda, səbəbin nefrogenik şəkərsiz diabetin olması ehtimal olunur.

Nefrogenik şəkərsiz diabet zamanı insanlar ifraz olunan sidik miqdarına bərabər kifayət qədər maye qəbul etməlidilər. Nefrogenik şəkərsiz diabeti müalicə etmək üçün qanda kalsiumun yüksək səviyyəsi kimi hər hansı əsas səbəb aradan qaldırılmalıdır. Birinci sıra müalicə hidroklorotiyazid və amiloriddir.^[10] Xəstələr az duzlu və az zülallı bir pəhriz də nəzərdən keçirə bilərlər.

Tiazid diuretikləri müalicədə istifadə olunur, çünki şəkərsiz diabet kortikomedulyar qradienti qoruyarkən sudan daha çox natrium ifrazına səbəb olur. Saxlanılan kortikomedulyar qradient toplayıcı kanallarda daha çox suyun udulmasına imkan verir. Bu, qanın osmolyarlığını yaxşılaşdırır və hipernatremiyanın qarşısını alır.

Zərdabın yüksək osmolyarlığı onun normal səviyyəyə qədər konsentrə etmək və artıq zərdab məhlullarını atmaq üçün sərbəst su təmin etmək cəhdi ilə polidipsiyanı stimullaşdırır. Bununla belə, xəstə artıq məhlulları çıxarmaq üçün sidiyi konsentrə edə bilmədiyi üçün, yaranan sidik zərdabın osmolyarlığını aşağı sala bilməz və buna görə də poliuriya baş verir.