Osmanlı imperiyasında mətbuat

Osmanlı imperiyasında çox sayda qəzet və jurnallar nəşr olunurdu. Qəzet və jurnalların nəşri Osmanlı imperiyasında mətbuat mədəniyyətinin yayılmasına səbəb oldu.

Avropa təsirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Osmanlıca nəşr olunan Takvim-i Vekayi,1831-ci nömrəsi.

Osmanlı imperiyasında nəşr edilən ilk qəzet 1795-ci ildə Bəyoğluda Fransa səfiri Verninak-Sen-Maur tərəfindən təsis edilmişdir.[1] Qəzet 1796-cı ilin martına qədər Bulletin de Nouvelles adı altında nəşr olundu.[2] Qəzet Gazette française de Constantinople adı altında 1796-cı ilin sentyabrından 1797-ci ilin mayına qədər, 1797-ci ilin may-iyul ayları arasında isə Mercure Oriental adı altında nəşr olundu.[3] Qəzetin əsas məqsədi İstanbulda yaşayan əcnəbi vətəndaşlara 1789-cu il Böyük Fransa inqilabından sonra ölkənin siyasəti haqqında məlumatları çatdırmaq olub.[4] Qəzetin əsas oxucu kütləsi Fransa vətəndaşları idi. Qəzet xarici və azsaylı auditoriyaya xitab etdiyi üçün yerli əhalinin diqqətini cəlb etmədi. İki ildən sonra qəzetin nəşri dayandırıldı.[5]

26 noyabr 1800-cü ildə Misirdə nəşr olunan ilk ərəb qəzeti olan Əl-Tənbih (The Alert) general Jak-Fransua Menou tərəfindən təsis edilib. Generalın təyin etdiyi İsmayıl əl-Xəşəb qəzetin redaktoru oldu. 1801-ci ildə İsgəndəriyyə Britaniya imperiyası tərəfindən mühasirəyə alındıqdan sonra qəzetin yaradıcısı general Jak-Fransua Menou ingilis qüvvələrinə təslim oldu.[6]

1828-ci ildə Misir xidivliyinin qurucusu Kavalalı Mehmed Əli Paşa vilayətdə həyata keçirdiyi islahatlar çərçivəsində ərəb-türk dillərində[7] nəşr olunan ilk Vekayi Mısriyye (Misir işləri) qəzetini təsis etdi.[8] Qəzetdə yalnız yüksək vəzifəli idarəçilər çalışırdı və yazılarda adətən dövlət daxilində keçirilən islahatlardan bəhs edirdi.[9] Qəzetin nəşri 1833-cü il iyunun 15-də dayandırıldı. 1833-cü ilin avqustunda Vekayi Mısriyye-nin xarici mətbuat nəşri olması üçün fransızca Le Moniteur Egyptien qəzeti təsis edildi. Amma qəzet diqqəti cəlb etmədi, yarandığı gündən 4 ay sonra (1833-cü il mart) qəzetin nəşri dayandırıldı.[10]

Osmanlı imperiyasının ilk rəsmi qəzeti olan Takvim-i Vekayi nəşr olunduqdan 4 gün sonra, 5 noyabr 1831-ci ildə II Mahmudun xahişi ilə fransız dilində Le Moniteur Ottoman təsis edildi. Aleksandr Blak qəzetin redaktoru idi. Qəzetin məqsədi, dövlətdə baş verən hadisələr və II Mahmudun islahatlarını Avropa ictimaiyyətinə tanıtmağa çalışmaq idi. Qəzet 1836-cı ildə Aleksandr Blakın ölümündən sonra M.Françeşi və M.Ruet tərəfindən bir müddət nəşr olunduqdan sonra bağlandı.[11]

Ceride-i Havadis 1 avqust 1840-cı ildə İstanbulda yaşayan ingilis taciri Uilyam Çörçill tərəfindən qurulmuşdur.[12] “Ceride-i Havadis” özəl sərmayə ilə qurulan ilk qəzet idi. Qəzetin əsas mövzusu xarici siyasət və beynəlxalq xəbərlər olub. Türk mətbuatında ticari reklamlara başlayan qəzet Ceride-i Havadis idi. Qəzetə 1864-cü ildə Uilyam Çörçilin ölümündən sonra Alfred Çörçill rəhbərlik etdi. İrəliləyən zamanlarda isə Alfred Çörçilin əvəzinə qəzetin sahibi Mehmed Nuri bəy oldu. Qəzetin 1885-ci ildə nəşri dayandırıldı.[13]

Osmanlı imperiyasının ilk yerli qəzeti 1860-cı ildə İbrahim Şinasi (1826-1871) və dostu Agah Əfəndinin (1832-1885) dəstəyi ilə Tercüman-i Əhval adı ilə təsis edilmişdir.[14] Qəzetin məqsədi Osmanlı imperiyasının daxili və xarici xəbərlərini qəzetdə dərc etmək idi. Qəzet dərc edildiyi dövrdə Ceride-i Havadis ilə yarışırdı. İbrahim Şinasi altı ay sonra “Təsvir-i Əfkar” adlı qəzet qurdu və yazıçının heyətində Namiq Kamal da var idi.[15] Tercüman-i Əhvalın nəşr ömrü 11 mart 1866-cı ildə başa çatdı. Namiq Kamal qısa müddət sonra Parisə getdi.

Ərəb dilində nəşr olunan ilk özəl qəzet olan "Mir'atul-ahval" 1885-ci ildə suriyalı şair Rizqallah Hassun tərəfindən təsis edilib. Qəzetin fəaliyyəti bir il sonra tənqidi məzmunlu mətnlərə yer verdiyi üçün dayandırıldı.[16]

1864-1865-ci ilin yanvarında Senzura İdarəsinin yaradılması ilə Mətbuat Qaydaları və Mətbuat qanunları qəbul edildi.[14] Bu qanunlarla bir çox ziyalılar, jurnalistlər sərbəst fəaliyyət göstərə bilməyəcəklərini düşündükləri üçün xarici ölkələrdə, xüsusən də Parisdə qəzetlər dərc etdirdilər.[17][18][18][19]

Şəhər üzrə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Osmanlı imperiyasının paytaxtı Konstantinopol (indiki İstanbul) mətbuatın fəaliyyətinin aktiv olduğu mərkəzi idi.[20]

1876-cı ildə İstanbulda qırx yeddi jurnal nəşr olunurdu. Jurnalların əksəriyyəti xarici dillərdə olmaqla burada yaşayan azlıqlara xitab edirdi, cəmi on üç jurnal Osmanlı türkcəsində dərc edilirdi.[21] Qalatada qeyri-müsəlmanlar və milli azlıqlar tərəfindən bir çox xarici dildə qəzetlər hazırlanırdı.

Kendall 1870-ci illərdə yazırdı ki, Konstantinopolda İsgəndəriyyə ilə müqayisədə burada dərc olunan xüsusi ədəbi jurnallar yoxdur.[22] Kendall qeyd edirdi ki, Konstantinopolda nəşr olunan jurnalların oxucu bazası son dərəcə aşağıdır. Kendalın nəzərində 1875-ci ildə qoyulan möhür rüsumu “daha ​​marjinal” qəzetlərin fəaliyyətinin sonlanmasına səbəb oldu.[17]

Osmanlı imperiyasının dağılmasından sonra indiki İstanbul olan Konstantinopol türk jurnalistikasının mərkəzi olaraq qaldı.[20]

Türk[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vekayi-i Giridiye, Krit valiliyinin 1831-ci ildə Kavalalı Mehmed Əli Paşaya verilməsindən sonra Kritdəki islahat islahatlarının bir hissəsi olaraq quruldu. Qəzet türk və yunan dillərində nəşr olunurdu. Qəzetin dövrün yazarları tərəfindən 1841-ci ilə qədər davam etdiyi iddia edilir.[23] Gazetenin dönemin yazarları tarafından 1841 yılına kadar devam ettiği iddia ediliyor.[24]

1874-cü ildə Haqop Baronyan tərəfindən qurulan, Türkiyədə ilk türk teatr jurnalı Tiyatrodur.

Osmanlı imperiyası dövründə Osmanlı türk nəşrləri:

  • Bəsirət[25]
  • Hürriyət[25]
  • İkdam - 23 iyun 1894-cü ildə nəşrə başlandı. Əhməd Cövdət tərəfindən nəşr edilmişdir. Dövrünün “Sabah” qəzeti ilə ciddi rəqabətdə idi (qəzet, 1875).[26]
  • La Pédiatrie en Turquie - Türkiyədə Emraz-ı Etfal[27]
  • 1880-ci ildə Tevfik Ebüzziya tərəfindən qurulan və 1887-ci ilə qədər nəşr olunan Mecmua i-Ebüzziya, daha sonra 1894-cü ildə yenidən nəşr olunaraq 1912-ci ilə qədər fəaliyyəti davam etdi.[18]
  • Məcmua i-İbrətnüma (İstanbul) - 1865-1866-cı illər arasında Cəmiyyət-i Kitabətdə nəşr olunan kitabın on altı nömrəsi var idi.[17]
  • Məcmua İber-u İntibah - Kendalla görə, 1862-1864-cü illərdə fəaliyyət göstərən bu jurnal Türkiyədə nəşr olunan "ilk ixtisaslaşdırılmış ədəbi jurnal" idi. 8 nömrəsi nəşr olunmuşdu.[17]
  • Muharrir (İstanbul) - 1876-1878-ci illərdə Ebüzziya Tevfik tərəfindən idarə edilmiş və cəmi səkkiz nömrəsi nəşr olundu.[17]
  • Rəvzat-ül Maarif (İstanbul) - 1870-ci ildən 1871-ci ilə qədər nəşr olunan elm və ədəbiyyata həsr olunmuş altı nömrədən ibarət məcmua olub.[17]
  • Sərvət - 1889-cu ildə etnik yunan jurnalisti Demetrius Nikolaydes tərəfindən dərc edilmişdir.[28]
  • Sərvət i-Fünun[29]
  • Təqvim-i Vəkayi
  • Tərəqqi[25]
  • Tərcüman i-Həqiqət - 1878-ci ildə İttihad və Tərəqqi üzvü Tərcüman Əhməd Midhət tərəfindən təsis edilmişdir.[18][26]
  • Turkish Economy Magazine - Revue Economique de Turquie[30]
  • Məlumat - 1895-ci ilin mayında Mehmet Tahir tərəfindən təsis edilmişdir. Ədəbiyyat, hüquq, iqtisadiyyat, tarix, tibb, kənd təsərrüfatı və ticarətlə bağlı məqalələr dərc olunur, nəşr ömrü 1905-ci ildə başa çatır.
  • Cəride-i Ticarət
  • Səadət - Cəride-i Havadisin davamı olaraq qurulmuş məcmua idi. 1885-ci ildə Mehmet Nuri bəy tərəfindən qurulmuşdur. 1911-ci ildə nəşri dayandırılmışdır.
  • Vakit (qəzet) - Əsası 1875-ci ildə Filip Əfəndi tərəfindən qoyulmuş, tənqidi yazılarına görə 1884-cü ildə bağlanmışdır.
  • Sabah (qəzet, 1875) - 1876-cı ildə Papadapulos tərəfindən nəşr edilmişdir. Nəşr olunduğu dövrdə “İkdam” qəzeti ilə ciddi rəqabət aparan qəzet idi.[26]

Anatoli qəzeti 1850-ci ildə Evanginos Misalaydis tərəfindən təsis edilib. Qəzetdə yazılar qaramanlıca yazılırdı.[31] Qəzetin nəşri 1922-ci ildə dayandırıldı.

Qaramanlıca dərc edilən digər qəzetlər;

  • Anatole Ahter
  • Angeliaforos
  • Uşaqlar üçün Angelioforos
  • Sübh
  • Tərəqqi

Angelifaros nəşrləri Amerika Xarici Nümayəndəliklər üzrə Komissarlar Şurası tərəfindən yaradılmışdır.[32]

Ərəb[redaktə | mənbəni redaktə et]

Misirdə ilk ərəb qəzeti 1800-cü il noyabrın 26-da əsası qoyulan, fransızlar tərəfindən nəşr edilən və baş ofisi İsgəndəriyyədə olan ət-Tənbih qəzetidir.[21]

Misirdə ilk rəsmi ərəb qəzeti olan əl-Xidiv jurnalı 1810-cu ildə təsis edilmişdir.[21] Ərəbcə “Əl-Cəvaib” qəzeti İstanbulda Əhməd Faris Əfəndi (1804-1887) tərəfindən təsis edilmişdir. Qəzet 1876-cı il Osmanlı qanunu da daxil olmaqla, 1860-cı ildən Osmanlı qanunlarını ərəbcə yayımladı.[33][34][34]

Dövrün əyalətlərində yaranan qəzetlərin bir qismi ərəb dilində idi. Əyalətlərdə ərəb dilində çıxan ilk qəzet, “Osmanlı imperatorluğunda dil və iqtidar” kitabının müəllifi İohann Ştrauss tərəfindən “yarı rəsmi” kimi qələmə verilən “Hədiqətül-Əxbar” idi.[35] Qəzet 1858-ci ildə Xəlil əl-Xuri (1836 - 1907) tərəfindən nəşrə başlamışdır.[36]

Tunisdə “Hədiqət əl-Əxbar” qəzetinin nəşrindən iki il sonra ər-Raid ət-Tunusi təsis edildi. İraqda türk-ərəb dillərində yayımlanan Zevra/əl-Zevra 1869-cu ildə qurulub. Zevra/əl-Zevra qısa müddət ərzində dövrün əyalət mərkəzli ərəb qəzetləri arasında ən yüksək nüfuza sahib olanı idi.[37]

Bolqar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Osmanlı imperatorluğunun son dövründə Konstantinopolda çoxlu bolqar qəzetləri nəşr olunurdu. Makedoniya, Napreduk və ya Napredak (“Tərəqqi”), Pravo və Turtsiya İstanbulda nəşr olunan qəzetlərdir. Digər Bolqarıstan qəzetlərinə Dunay vilayətinin rəsmi qəzeti olan Dunav/Dunabe, İztocno Vreme və ABŞ-dən olan protestant xristian missionerləri tərəfindən nəşr olunan Zornitsa ("Səhər Ulduzu") daxildir.[38][39]

Yunan[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dövrün Yunan qəzeti Konstantinoupolis

Vekayi-i Giridiyenin yunan variantları var idi.[23]

1861-ci ildə Anatolikos Aster (“Şərqin ulduzu”) adlı yunan qəzeti təsis edildi.[40] Konstantinos Fotiadis qəzetin baş redaktoru idi. Demetrius Nikolaydes qəzetin redaktoru idi.[41]

1867-ci ildə Demetrius Nikolaydes özünün Konstantinoupolis adlı yunan qəzetini təsis etdi. İohann Ştraus kitablarında Konstantinupolisin Osmanlı imperiyasında ən çox oxunan yunan qəzeti olduğunu qeyd edirdi.[41]

“Konstantinupolis” qəzetinin dayandığı vaxtlarda Nikolaydes “Trakiya” (“Trakiya”, avqust 1870 – 1880) və Avgi (“Avrora”; 6 iyul 1880 – 10 iyul 1884) qəzetlərinin redaktoru olub.[42]

Bundan əlavə, dövrün digər Yunan qəzetləri aşağıdakılardır:

  • Chrysalis[43]
  • Pandora [43]
  • Takvim-i Vekayinin yunan variantı [23]

Yəhudi-İspan (Ladino)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Salonikidən Ladino qəzeti olan La Epoxa-nın 1902-ci il buraxılışı.

Yehezkel Qabay (1825-1896) 1860-cı ildə Yisraelit jurnalını təsis etdi.[44]

Fars[redaktə | mənbəni redaktə et]

Farsca nəşr olunan “Axtar” (“Ulduz”) qəzetinin üçüncü ilinin (yanvar 1877-1878) təkrar nəşri.

1876-cı ildə əsası qoyulmuş, Osmanlı imperiyasının hökumət sənədlərinin, o cümlədən 1876-cı il Konstitusiyasının farsca versiyalarını dərc edən Fars qəzeti "Axtar" ("Ulduz") da dərc olunmuşdu.[23][33]

Qərb dilləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

1795-ci ildə fransızlar Konstantinopolda qəzet yaratmışdılar, lakin Fransanın Misir və Suriyaya yürüşündən sonra qəzet bazaların İsgəndəriyyəyə köçürülməsi ilə bağlandı.[21]

Osmanlı imperiyasındakı qeyri-müsəlman azlıqlar fransız dilini ortaq dil kimi qəbul edirdilər. Fransız dili ortaq dil olaraq qəbul edildiyi üçün imperiyadakı bütün qeyri-müsəlman azlıqlar fransız dilində dərc olunan məcmuələrdən istifadə edirdilər. Fransız iş adamları və peşə sahibləri imperiyadakı tacirlərlə ünsiyyət qurmaq üçün fransız mediasından istifadə edirdilər.[45]

Konstantinopol (İstanbul), Beyrut, Saloniki və Smirna (İzmir) şəhərlərində fransız dilində qəzetlər nəşr olunurdu.[46] Fransız dilli nəşrlər Şərqi Aralıq dənizi bölgəsində də fəal idi.

Fransız mətbuatı ilkin olaraq Smirnada (İzmir) mərkəzləşmişdi, lakin 1860-cı illərdə Konstantinopola (İstanbul) keçid eləməyə başladı.[21]

Bundan əlavə, digər Qərbi Avropa dillərində yazılmış qəzetlərin fransızca versiyaları və ya fransız bölmələri olan nəşrləri də var idi.[23]

Osmanlı imperiyasının media tarixində 400-dən çox dövri nəşr qismən və ya tamamilə fransızca idi.[46]

Təkvim-i Vekayinin fransızca variantları da var idi. Bundan əlavə, fransız jurnalistikasının digər mərkəzi İsgəndəriyə şəhəri idi.[45]

“The Courier of Egypt” qəzeti 28 avqust 1798-ci ildə Mare Aruel və Cozef Furye tərəfindən Fransanın Misirdə Böyük Fransa inqilabının ideallarını yaymaq üçün Fransaya səfər zamanı fransız dilində yayımlamaq üçün təsis edilib. Qəzetin 117 nömrəsi nəşr edilmişdir. Qəzet 1801-ci ilin avqustunda bağlanır.[47][48]

Misirdə Fransız hakimiyyəti dövründə bir çox əsərin nəşrinə cavabdeh olan Misir Elm və İncəsənət Komissiyası (Commission des sciences et arts d'Egypte) [49]

1798-ci il sentyabrın 15-də İkinci Fransa imperiyasının hakimiyyəti altında olan Misirdə La Decade Eygpt, J.J. Marsel tərəfindən təsis edilmişdir. Qəzet fransız dilində yayımlanırdı və burada elmi məqalələr dərc edilirdi. Qəzet öz nəşrlərini Misirdə fransız alim və sənət adamları tərəfindən yaradılmış Commission des Sciences et des Arts (Elm və İncəsənət Komissiyası) nəzdində həyata keçirirdi.[49]

Osmanlı imperiyası dövründə dövrün Fransız nəşrləri aşağıdakılar idi:

  • Annonces-Journal de Constantinople [50]
  • Annuaire des commerçants de Smyrne et de l'Anatolie [51]
  • Annuaire oriental du commerce [52]
  • L'Aurore (Constantinople) [53]
  • Correspondance d'Orient [54]
  • Courrier de Constantinople : moniteur du commerce [55]
  • Gazette Médicale d'Orient[56]
  • Génie Civil Ottoman [57]
  • Journal de Constantinople [58]
  • Journal de Constantinople et des intérêts orientaux [59]
  • Journal de Salonique [60]
  • Journal de Smyrne [61]
  • L'Abeille du Bosphore[62]
  • L'Étoile du Bosphore [63]
  • La Décade égyptienne [64]
  • La Patrie : Journal ottoman publié en français politique, littéraire, scientifique, industriel, financier et commerciel illustré (Constantinople) [65]
  • La Pédiatrie en Turquie - Türkiye'de Emraz-ı Etfal [27]
  • La Turquie:Journal politique, commercial, industriel et financie [66]
  • La Turquie (Constantinople) [67]
  • Le Courier de l'Égypte [64]
  • Le Moniteur Ottoman [21]
  • Le Phare d'Alexandrie [21]
  • Le Phare du Bosphore [21]
  • Le Stamboul
  • The Levant Herald [68]
  • The Levant Times and Shipping Gazette [69]
  • Miscellanea Ægyptica [21]
  • Revue Bibliographique de Philologie et d'Histoire [70]
  • Türk İqtisad Məcmuası - Revue Économique de Turquie [30]
  • Revue commerciale du Levant [71]
  • Revue Médico-Pharmaceutique [72]
  • Stamboul [21]

Digər qərb dilləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dövrün iki ingilis və fransız qəzeti var idi. Bu qəzetlər The Levant Herald, The Levant Times və Shipping qəzetləri idi.

1858 və 1859-cu illərdə İsgəndəriyyə şəhərində “II Proqreso” kimi tanınan İtalyan qəzeti təsis edilib.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Stavrianos, p. 211
  2. ↑ Ibid.; Yalaman, The Development Of Modern Turkey,28;Karaman,“Osmanlı Modernleşmesinde Basın,” 136;E.Ö.Gönenç,“Türkiye'de Gazete Yayıncılığının Başlaması ve Gelişmesi,” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi,2003,165-167,https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/212413[ölü keçid]; Murat Özgen,“Türk Basınının Gelişimine Tarihsel Bir Yaklaşım ve Değerlendirme,” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, no: 11, 2001, 19–23,http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuifd/article/view/1019013601/1019012817[ölü keçid]
  3. ↑ Groc & Çağlar, p. 6
  4. ↑ Gerçek, Selim Nüzhet: “Fransızca Takvîm-i Vekâyî: Le Moniteur Ottoman”, Yeni Türk Mecmûası, Sayı: 3, Birinci Kanun 1932
  5. ↑ Göncüoğlu, Süleyman Faruk (2010). "İlk gazeteler" İstanbul'un İlkleri Enleri,İstanbul: Ötüken,s. 105 ISBN 978-975-437-753-8
  6. ↑ Max Sewell,"The Discovery of the Rosetta Stone" Arxivləşdirilib 2020-11-05 at the Wayback Machine,Napoleon-series.org,Retrieved 2007-03-17
  7. ↑ Orhan Kiloğlu, ilk Türkçe Gazete Vakayi-i Mısriye, Tarih ve Toplum, s. 58 (İstanbul Ekim 1988), s. 201-204
  8. ↑ Tripp (ed.), p. 2; Amin, Fortna & Frierson, p. 99; Hill, p. 172
  9. ↑ Yazıcı, Nesimi: “Vekâyî-i Mısriye Üzerine Birkaç Söz”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), No: 2, 1991
  10. ↑ ibrahim Abduh, Tarihu Vakayii'I-Mısriye, Kahire, 1983
  11. ↑ Sözen, Edibe "Yeni Osmanlılar ve Gazetecilik Arxivləşdirilib 2020-02-04 at the Wayback Machine İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Cilt 0, Sayı 1-2, Oca 1992
  12. ↑ Lewis, Bernard. Modern Türkiye'nin Doğuşu
  13. ↑ Perihan Ölker, “Ceride-i Havadis ve Hakayıkul Vekayi Gazetelerinde Türk Dili İle İlgili İki Yazı”, Turkish Studies-İnternatıonal Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume VIII/IX, Summer, Ankara 2013,s. 2023
  14. ↑ 1 2 Ágoston & Masters, p. 433
  15. ↑ S.Gezgin,"Gazeteciliğin ve Türk Yazılı Basınının Kısa Tarihsel Prespektifi,İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi,2004,11–24,http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuifd/article/view/1019012945/1019012173 Arxivləşdirilib 2019-09-23 at the Wayback Machine
  16. ↑ Çapanoğlu, Münir Süleyman: Basın Tarihine Dair Bilgiler ve Hatıralar, İstanbul, Hür Türkiye Dergisi Yayınları, 1962
  17. ↑ 1 2 3 4 5 6 Kendall,p.338 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  18. ↑ 1 2 3 4 Kendall,p.340 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  19. ↑ İskit, Server: Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başbakanlık Basın Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, 1943
  20. ↑ 1 2 Kendall,p.339 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  21. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kendall,p.331 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  22. ↑ Kendall,p.337 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  23. ↑ 1 2 3 4 5 Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 22 (PDF p. 24)
  24. ↑ Koloğlu, Orhan: “Girit’te Türkçe Basın”, Tarih ve Toplum, Sayı: 48, Aralık 1987, ss. 9-12
  25. ↑ 1 2 3 Strauss,Johann "Twenty Years in the Ottoman capital: the memoirs of Dr. Hristo Tanev Stambolski of Kazanlik (1843-1932) from an Ottoman point of view." In: Herzog, Christoph and Richard Wittmann (editors). Istanbul - Kushta - Constantinople: Narratives of Identity in the Ottoman Capital, 1830-1930. Routledge, 10 October 2018,ISBN 1351805223 9781351805223. p. 267
  26. ↑ 1 2 3 Yalaman, The Development of Modern Turkey, 78
  27. ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2019-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-07.
  28. ↑ Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 29 (PDF p. 31)
  29. ↑ Kendall,p.330 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine CITED: p.342 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  30. ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2019-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-07.
  31. ↑ "Introduction" Press and Mass Communication in the Middle East: Festschrift for Martin Strohmeier. University of Bamberg Press,2018-02-28,ss. v-.ISBN 9783863095277.Cited: p.xi Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  32. ↑ . ISBN 9783863095277.
  33. ↑ 1 2 Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 25 (PDF p. 27)
  34. ↑ 1 2 Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 34 (PDF p. 36)
  35. ↑ Strauss, Johann. "Language and power in the late Ottoman Empire" (Chapter 7). In: Murphey, Rhoads (editor). Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule. Routledge, 7 July 2016,(ISBN 1317118448, 9781317118442), Google Kitaplar PT192 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  36. ↑ Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 26 (PDF p. 28)
  37. ↑ Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 25-26 (PDF p. 27-28)
  38. ↑ Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 36
  39. ↑ Arxivlənmiş surət. 2019-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-06.
  40. ↑ Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 32 (PDF p. 34)
  41. ↑ 1 2 A Constitution for a Multilingual Empire," p. 29 (PDF p. 31)
  42. ↑ "Publisher of the newspaper Konstantinoupolis for half a century,Following the trail of Dimitris Nikolaidis in the Ottoman archives",Press and Mass Communication in the Middle East: Festschrift for Martin Strohmeier,University of Bamberg Press,2018-02-28,ss,pp.33 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback MachineISBN 9783863095277,- Volume 12 of Bamberger Orientstudien - Old 3863095278 // Cited: p.37 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  43. ↑ 1 2 . ISBN 9783863095277.
  44. ↑ Strauss, "A Constitution for a Multilingual Empire," p. 24 (PDF p. 26)
  45. ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2018-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-02.
  46. ↑ 1 2 Strauss, Johann. "Language and power in the late Ottoman Empire" (Chapter 7). In: Murphey, Rhoads (editor). Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule. Routledge, 7 July 2016. (ISBN 1317118456, 9781317118459), p.122 Arxivləşdirilib 2021-03-08 at the Wayback Machine
  47. ↑ Louis de Laus de Boisy, "The Institute of Egypt," Napoleon: Symbol for an Age, A Brief History with Documents, ed. Rafe Blaufarb (New York: Bedford/St. Martin’s, 2008), 45-48
  48. ↑ Gillet,T(1800),Memoirs Relative to Egypt Published during the Campaigns of Napoleon Bonaparte in the Years 1798 and 1799 (translation) Paris: Salisbury-Square
  49. ↑ 1 2 ibrahim Abduh, Tatavvuru's-Sıhafeti'l-Mısriye (1798-1951),Kahire,1951
  50. ↑ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32695298v/date?rk=21459;2 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // city from https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6738667f?rk=21459;2 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  51. ↑ https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32696967r/date.item Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // city from https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5814716q?rk=21459;2 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  52. ↑ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32698490c/date?rk=42918;4 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // city from https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9341936?rk=21459;2 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  53. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  54. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  55. ↑ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32750239g/date?rk=107296;4 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // city from https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4530064r.item Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine
  56. ↑ https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129124 Arxivləşdirilib 2019-07-13 at the Wayback Machine and https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129469 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine and https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129267 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine and https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129327 Arxivləşdirilib 2019-07-13 at the Wayback Machine
  57. ↑ https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129179 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine and https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129075 Arxivləşdirilib 2019-07-13 at the Wayback Machine
  58. ↑ https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32797343h/date?rk=128756;0 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k67394991/f1.item.zoom Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine
  59. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  60. ↑ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32798884q/date?rk=171674;4 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6738670x.item Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine
  61. ↑ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb327989186/date?rk=193134;0 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k934188r?rk=21459;2 Arxivləşdirilib 2020-11-10 at the Wayback Machine
  62. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  63. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  64. ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2018-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  65. ↑ https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb328337903/date?rk=386268;0 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine // city from https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9341813 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine
  66. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  67. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  68. ↑ Bradshaw's Continental Railway, Steam Transit, and General Guide, for Travellers Through Europe. W.J. Adams,1875. p.657 Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
  69. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  70. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  71. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-08.
  72. ↑ https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129377 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine and https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/129426 Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Baykal, Erol A. F. (2019). The Ottoman Press (1908-1923). Leiden-Boston : Brill
  • Koloğlu, Orhan. La presse turque en Crète // Clayer, Nathalie; Alexandre Popovic; Thierry Zarcone (redaktorlar). Presse turque et presse de Turquie. Actes des colloques d'Istanbul (fransız). Istanbul-Paris: Isis. 1992. 259–267.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]