Qaramanlı türkcəsi
Qaramanlı türkcəsi (türk. Karamanlı Türkçesi, yun. Καραμανλήδικα) — həm yazılı türkcənin bir formasıdır, həm də Osmanlı Türkiyəsindəki türkdilli pravoslav xristianları olan Qaramanlılar icmasının danışdığı türkcənin bir ləhcəsidir. Rəsmi Osmanlı türkcəsi ərəb qrafikası ilə yazılmışdır. Lakin Qaramanlılar türkcə formalarını yazmaq üçün yunan əlifbasından istifadə etmişdilər. Qaramanlı türkcəsinin öz ədəbi ənənəsi var idi və XIX əsrdə çap olunmuş çoxsaylı əsərlər, bəziləri Anatoli və ya Misailidis nəşriyyatı, Yevangilinos Misailidis tərəfindən nəşr edilmişdir.[1]
| Qaramanlı türkcəsi | |
|---|---|
| Orijinal adı | Karamanlıca - Karamanlı Türkçesi |
| Ölkələr | Yunanıstan, Bolqarıstan, Şimali Makedoniya, Rumıniya, Türkiyə |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
| Yazı | Yunan əlifbası |
| Dil kodları | |
| Glottolog | kara1469 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1923-cü ildə Türkiyə-Yunanıstan əhali mübadiləsi çərçivəsində Qaramanlı yazıçı və natiqləri Türkiyədən köçürülürlər. Bəzi natiqlər diasporada öz dillərini qoruyub saxlaya bilirlər. Türkiyə latın əlifbasını qəbul etdikdən dərhal sonra yazılı formada istifadəsi dayandırılır.
Qaramanlı dilində yazılmış əlyazmanın bir parçası da Qahirə Genizasında tapılmışdır.[2]
Orfoqrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Yunan hərfləri |
Latın ekvivalenti |
Tələffüzü |
|---|---|---|
| Α | a | [a] |
| Π˙ | b | [b] |
| ΔΖ | c | [d͡ʒ] |
| ΤΖ | ç | [t͡ʃ] |
| Δ/Τ˙ | d | [d] |
| Ε | e | [e] |
| Φ | f | [f] |
| Γ | g | [g] |
| Γ/ΓΧ | ğ | [-/j] |
| Χ | h | [h] |
| Ι/Η | ı | [[[Close back unrounded vowel|ɯ]]] |
| Ι | i | [i] |
| Κ/ξ/ΧΧ˙ | k | [k/c] |
| Λ | l | [l] |
| Μ | m | [m] |
| Ν | n | [n] |
| Ο | o | [o] |
| Ο˙/ΙΟ/Ω | ö | [ø] |
| Π | p | [p] |
| Ρ | r | [r] |
| Σ/Ξ | s | [s] |
| Σ˙ | ş | [ʃ] |
| Τ/Θ | t | [t] |
| ΟΥ | u | [u] |
| ΟΥ˙ | ü | [y] |
| Β | v | [v] |
| Γ | y | [j] |
| Ζ | z | [z] |
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qaramanlı türkcəsi haqqında məlumat Övliya Çələbinin Səyahətnaməsində də yer almışdır. Övliya Çələbiyə görə, Antalyanın iyirmi mahalından dördündə “Urum kefiri” məskunlaşıb ki, onlar da yunanca deyil, “fərqli türkcədə danışırlar” (IX, 64a). Eyni vəziyyətlə Alanyada da qarşılaşırıq: “Amma onlar Urum dilini bilmirlər, fərqli türk dilini bilirlər.”[4]
Media
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yevangelinos Misailidis tərəfindən hazırlanan, 1850-ci ildən 1922-ci ilə qədər çıxan Anatoli qəzeti qaramanlı türkcəsində idi.[5] Qaramanlı türkcəli digər nəşrlər isə Anatol Ahteri, Angeliaforos, Şafak və Terakki idi. İkinci və üçüncüsü Amerika Xarici Nümayəndəliklər üzrə Komissarlar Şurası tərəfindən yaradılmışdır. Dimitrius Nikolaydes də qaramanlı türkcəli Asya ("Asiya") nəşri üçün müraciət etsə də, lakin onun bunu təklifi rədd edildi; əvəzində Osmanlı türkcəsində “Sərvət” adlı qəzet çıxardı. Yevangelina Baltiya və Ayşə Kavak, "Yarım əsrdir Konstantinopol qəzetinin naşiri"nin müəllifi, Nikolaydesin təklifinin rədd edilməsinin səbəbini izah edən heç bir məlumat tapa bilmədikləri haqqında yazırdılar.[6]
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]
İncəsu (Kayseri)
- Yevangelia Balta, Karamanlı Yazınsal Mirasının Ocaklarında Madencilik, 2019, Yapı Kredi Yayınları.
- —, 19. Yüzyıl Osmanlıca ve Karamanlıca Yayınlarda Ezop’un Hayatı ve Masalları (prep.), 2019, Libra Kitap.
- —, Karamanlıca Kitaplar Çözümlemeli Bibliyografya Cilt I: 1718-1839 (Karamanlıdıka Bibliographie Analytique Tome I: 1718-1839), 2018, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- —, Gerçi Rum İsek de, Rumca Bilmez Türkçe Sözleriz: Karamanlılar ve Karamanlıca Edebiyat Üzerine Araştırmalar, 2012, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Misailidis 1986, p. 134
- ↑ Julia Krivoruchko Karamanli – a new language variety in the Genizah: T-S AS 215.255 http://www.lib.cam.ac.uk/Taylor-Schechter/fotm/july-2012/index.html Arxiv surəti 27 oktyabr 2016 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2016-10-27 at the Wayback Machine
- ↑ "Karamanli Turkish language and alphabet". Omniglot. 26 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 July 2021.
- ↑ Hayati Develi, Osmanlı'nın Dili, Kesit Yayınları, İstanbul 2010, s. 26. ISBN 978-605-4117-33-8
- ↑ Michael, Michalis N.; Börte Sagaster; Theoharis Stavrides. Introduction // Sagaster, Börte; Theoharis Stavrides; Birgitt Hoffmann (redaktorlar ). Press and Mass Communication in the Middle East: Festschrift for Martin Strohmeier. University of Bamberg Press. 2018-02-28. v-. ISBN 9783863095277. Cited: p. xi Arxivləşdirilib 2023-08-07 at the Wayback Machine
- ↑ Balta, Evangelia; Ayșe Kavak. Sagaster, Börte; Theoharis Stavrides; Birgitt Hoffmann (redaktorlar ). Publisher of the newspaper Konstantinoupolis for half a century. Following the trail of Dimitris Nikolaidis in the Ottoman archives. Press and Mass Communication in the Middle East: Festschrift for Martin Strohmeier. University of Bamberg Press. 2018-02-28. 33-. ISBN 9783863095277. // Cited: p. 42
