Qazaxıstanın inzibati bölgüsü

Qazaxıstanın inzibati bölgüsü — Qazaxıstan Respublikası inzibati cəhətdən 14 vilayət və 2 respublika tabeli şəhərdən ibarətdir[1]. Üstəlik digər respublika tabeli Baykonur şəhəri 2050-ci ilə qədər Rusiya Federasiyasına icarəyə verilmişdir. Faktiki olaraq isə şəhər həm də Rusiyanın respublika tabeli şəhəridir[2].

№ Gerb Şəhər/Vilayət İnzibati mərkəz sahəsi,
km² 		əhali, nəf.,
01.04.2012[3] 		əhalinin sıxlığı nəf./km² Ümumdaxili məhsul 01.01.2008
milyon Təngə
Adı qazaxca Adı rusca
Respublika tabeli şəhər
1 Şəhər Astana Astana[4] 710 752 262 1046,36
2 Şəhər Almatı Almatı[1]/Alma-Ata[4] 332 1 455 271 4368,45
3 Şəhər Baykonır Baykonır/Baykonur[5] 57 37 912 662,00
vilayətlər
4 Akmolin vilayəti Kokşetau Kokşetau[4] 146 219 731 526 5,00 8772
5 Aktobin vilayəti Aktobe Aktobe[4][6] 300 629 788 594 2,62 66917
6 Almatı vilayəyi Taldıkorqan Taldıkorqan[4] 223 911 1 918 109 8,53 18841
7 Atırau vilayəti Atırau Atırau[4] 118 631 546 057 4,58 161271
8 Şərqi-Qazax vilayəti Öskemen Ust-Kameneqorsk[4] 283 226 1 395 012 4,93 35920
9 Cambıl vilayəti Taraz Taraz[4] 144 264 1 059 390 7,32 8999
10 Qərbi-Qazax vilayəti Oral Uralsk[4] 151 339 613 560 4,05 77162
11 Karaqanda vilayəti Karaqandı Karaqanda 427 982 1 359 077 3,17 62529
12 Kostanay vilayəti Kostanay Kostanay[4] 196 001 879 511 4,49 20860
13 Kızılordinski vilayəti Kızılorda Kızılorda[4] 226 019 716 807 3,15 68683
14 Manqistau vilayəti Aktau Aktau[4] 165 642 551 939 3,29 116674
15 Pavlodar vilayəti Pavlodar Pavlodar[4] 124 755 747 584 5,99 48010
16 Şimali-Qazax vilayəti Petropavl Petropavlovsk[4] 97 993 582 560 5,96 4354
17 Cənubi-Qazax vilayəti Şimkənt Şimkənt[4] 117 249 2 636 950 22,36 12572
Всего 2 724 902 16 675 392 6,12

İkinci səviyə üzrə Qazaxıstanın 160 kənd rayonu, 11 şəhər rayonu və 38 şəhərdən ibarətdir.

Üçüncü səviyə üzrə 46 şəhər, 6 şəhər rayonu, 241 qəsəbə[7] və 2453 kənd dairəsindən ibarətdir.

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  Ural vilayəti
  Turqay vilayəti
  Akmola vilayəti
  Semipalatin vilayəti
  Semireçnaya vilayəti
  Sırdərya vilayəti
  Səmərqənd vilayəti
  Fərqanə vilayəti
  Xivə xanlığı
  Buxara əmirliyi
  Önxəzər vilayəti

Rusiya imperiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XX əsrin əvvəllərinə olan inzibati bölgü:

  1. Özxəzər vilayəti
  2. Ural vilayəti
  3. Turqay vilayəti
  4. Akmola vilayəti
  5. Semipalat vilayəti
  6. Semireçnaya vilayəti
  7. Sırdərya vilayəti

Bukeev Orda Həştərxan vilayəti ərazisinə dail idi.

Sovet dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
1959-cu ilə olan inzibati bölgü
  • 1920. Qırğızstan MSSR (1920–1925) təşkil edilir və mərkəzi Orenburq şəhəri olur.
  • 1925. Qırğızstan MSSR Qazax MSSR olaraq adlandırılır və mərkəzi Qızıl-Orda olur.
  • 1927. Paytaxt Alma-Ata şəhərinə köçürülür.
  • 1929. Adaevski dairəsi ləğv edilir.
  • 1930. Qaraqalpaq MSSR Qazax MSSR tərkibindən çıxarılaraq RSFSR ərazisinə birləşdirilir.
  • 1932. Qaraboğazgöl ətrafı ərazilər Türmənistan SSR ərazisinə verilir[8].
  • 1933. Yeni İnzibati-Ərazi bölgüsü təşkil edilir.
  • 1934. Ölkənin şimal ərazilərinin bir qismi Orenburq vilayətinə verilir.
  • 1936. Qazaxıstan müttəfiq dövlətə çevrilir.
  • 1938. Qurev, Kzıl Orda və Pavlodar vilayətləri təşkil edilir.
  • 1939. Akmola, Cambul və Semipalatin vilayətləri təşkil edilir.
  • 1944. Kokçetav və Taldı-Kurqan vilayətləri təşkil edilir.
  • 1959. Taldı-Kurqan vilayəti ləğv edilir.
  • 1960. Akmola vilayəti ləğv edilir.
  • 1961. Akmola vilayəti Çelinoqrad vilayətinə çevrilir.
  • 1962. Qərbi-Qazaxıstan vilayəti Ural vilayəti, Cənubi-Qazaxıstan isə Çimkənd olaraq dəyişdirilir. Üç diyar dəyişdirilir:
    • Qərbi-Qazaxıstan diyarı (Aktyubin, Qurev, Ural vilayəti).
    • Selinski diyarı (Kokçetav, Kustanay, Pavlodar, Şimali-Qazaxıstan, Celinoqrad vilayəti).
    • Cənubi-Qazaxıstan diyarı (Canbul, Kzıl-Orda, Çimkənd vilayəti).
  • 1967. Taldı-Kurqan vilayəti bərpa edilir.
  • 1970. Turqay vilayəti təşkil edilir.
  • 1973. Cezkaqan və Manqışlaq vilayətləri təşkil olunur.
  • 1988. Turqay və Manqışlaq vilayətləri ləğv edilir.
  • 1990. Turqay və Manqışlaq vilayətləri yenidən təşkil edilir.

Müasir dövr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1991. Qazaxıstan öz müstəqilliyini elan edir.
  • 1992. Qurevski vilayəti — Atıraus vilayəti, Çelinoqradski — Akmolin vilayəti, Alma-Atı vilayəti — Almatı vilayəti, Ural vilayəti — Qərbi-Qazaxıstan, Çimkənd vilayəti — Cənubi-Qazaxıstan vilayəti olaraq dəyişdirilir.
  • 1993. Cambul vilayəti — Jambıl vilayəti, Kokçetav vilayəti — Kokşetau vilayəti, Taldı-Kurqan vilayəti — Taldıkorqan vilayəti olaraq dəyişdirilir.
  • 1995. Cezkazqan vilayəti — Jezkazqan vilayəti kimi dəyişdirilir.
  • 1996. Kzıl-Orda vilayəti — Kızılorda vilayəti, Kustanay vilayəti — Kostanay vilayəti.
  • 1998. Akmola şəhərinin adı Astana olaraq dəyişdirilir[9].
  • 1999. Şimali-Qazaxıstan vilayətinin bir hissəsi Akmolin vilayətinə birləşdirilmişdir.
  • 2001. Almatı vilayətinin mərkəzi Taldıkorqan şəhərinə köcçürülmüşdür

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "Coğrafi baxımdan yerləşməsi, təbii şəraiti". 2013-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
  2. ↑ "Rusiya və Qazaxıstan arasında Baykanurla bağlı beynəlxalq razılaşma". 2020-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
  3. ↑ "Vilayətlərə, şəhərlərə və rayonlara görə əhalinin sayı". 2013-01-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-28.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 "Казахстан на карте Роскартографии" (rus). 7 dekabr 2015. 2016-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
  5. ↑ Город Байконур, арендуемый Российской Федерацией, имеет особый статус; органы статистики Казахстана учитывают этот город в составе Кызылординской области в качестве города областного подчинения, население города приводится только для граждан Казахстана.
  6. ↑ "Указ Президента Республики Казахстан «О переименовании отдельных административно-территориальных единиц Жамбылской и Северо-Казахстанской областей и об изменении транскрипции названия города Актюбинска»". 2007-09-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.
  7. ↑ "Qazaxıstan". 2011-08-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-13.
  8. ↑ "Qazaxıatan sərhədlərinin müəyyənləşməsi" (PDF). 2016-01-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-04-13.
  9. ↑ "Qazaxıstan Prezidentinin sərəncamı ilə Akmola ölkənin paytaxtı elan edilir". 2012-04-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-13.