Səfəvilərin Avropa səfarəti (1599–1602)

Səfir Hüseynəli bəy Bayat

Səfəvilərin Avropa səfarəti (1599–1602) — Şah I Abbas tərəfindən Osmanlı imperiyasına qarşı Avropadakı bəzi qüvvələr ilə müttəfiq olmaq üçün göndərilmiş diplomatik heyət.[1] Demək olar ki, yarandıqları ilk dönəmdən etibarən Səfəvi imperiyası Osmanlı imperiyası ilə müharibə vəziyyətində idi.[2] Müharibə fasilələrlə bir əsrə yaxın idi ki, davam etməkdə idi. Sonuncu dəfə 1590-cı ildə imzalanmış İstanbul müqaviləsi Səfəvilər üçün ağır şərtlərlə imzalanmışdı və I Abbas itirdiyi torpaqları geri qaytarmaq barədə planlar qurmaqda idi.[1]

Heyətin qarşısında qoyulmuş ən böyük məqsəd Osmanlıya qarşı Səfəvi imperiyası ilə ittifaq bağlayacaq, onunla eyni zamanda Osmanlı imperiyasına müharibə elan edəcək qüvvələr tapmaq idi.[3]

Plan

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ser Entoni Şirli

Səfarət heyəti bir səfirdən və onun 4 katibindən ibarət idi. Heyətin səfiri Hüseynəli bəy Bayat, onun birinci katibi Oruc bəy, onun oğlu Sultanəli bəy, Hüseyn Əli bəyin qardaşı oğlu Əliqulu bəy və başqa iki nəfərdən ibarət idi. Heyətə ingilis macərapərəst Ser Antoni Şirli idi.[4][5] O, 1599-cu ilin mayında 25 nəfər başqa ingilislə birlikdə Venesiyadan gəlmiş və Şah I Abbasın sevimlisi olmuşdu.[4] Buna qədər də, İngiltərə ilə Səfəvilər arasında bir neçə əlaqə olmuşdu. Bu əlaqə Kraliça I Yelizavetanın 1562-ci ildə göndərilmiş səfiri Entoni Cenkinson vasitəsiylə olmuşdur.[5]

Heyətin 8 Avropa sarayına səfər etmələri planlanırdı. Bundan başqa, bir xüsusi səfər də planlanmışdı. Beləki, bir nəfər rus çarı Boris Qodunovun sarayında daimi Səfəvi səfiri kimi qalmaq üçün ora gedəcəkdi.[5] Heyət yalnız 3 alman dövləti, italyan və ispan sarayları ilə görüşə bildi. Əvvəlcədən ziyarət etmək üçün nəzərdə tutulmuş Fransa, İngiltərə, Şotlandiya və Polşa saraylarına getmək planı isə yolda olarkən ləğv edildi.[6]

Görüşmələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Robert Şirli

1599-cu ilin iyulunda heyət Həştərxana yola düşdü.[5] Onlar 1599-cu ilin noyabrında Moskvaya çatdılar.[7] Uzun səfərdən sonra, 1600-cü ildə Bohemiyaya, Praqaya çatan heyət, orada imperator Rudolfla görüşüb, qışı oada keçirdilər. 1601-ci ilin yazında Münhenə yola düşən heyət orada keçmiş Bavariya hersoqu II Uilyam ilə görüş keçirdi. Daha sonra İtaliyaya gedib, orada Mantuada Mantua və Montferratın hersoqu olan Vencenzo Qonzaga ilə görüşüldü. Lakin səfirlik Osmanlı imperiyasının səfirliyi ilə görüşdüyünü bildirərək Səfəvi elçilərini qəbul etməkdən imtina edən Venesiya doju ilə görüşə bilmədi.[8] Heyətin sonuncu tapşırığı İspan kralı ilə görüşmək idi. İspaniyaya gedən heyət orada III Flipplə görüşdü və ondan Hörmüzə gedə bilmək üçün icazə istədilər. Kral onları Portuqaliya üzərindən dəniz vasitəsiylə İran körfəzinə aparacaq nəqliyyat vasitəsi təmin etdi.[9] Lakin son insidentdə səfirliyin üzvlərindən biri, dindar molla Meridada bir ispan tərəfindən bıçaqlanaraq öldürüldü.[10] Təzminat almaq üçün müzakirələrdən sonra səfirlik 1602-ci ilin əvvəlində Lissabondan Səfəvi imperiyasına yola düşdü.[11]

Nəticə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Səfarət heyətinin görüşmələrini başa vurmasından dərhal sonra yeni Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1603–1618) başladı. Ordularınnı modernizasiyasını, daxildəki məsələlərin həll edilməsini əsasən başa çatdıran Səfəvi imperiyası bu müharibədə böyük qələbə qazandı. Ordunun modernləşdirilməsi məsələsində Robert Şirli və onun qardaşı Entoni Şirli də iştirak etmişdi.

Buna bənzər ikinci bir elçilik 1609–1615-ci illərdə Avropaya göndərildi və bu zaman heyətə Robert Şirlinin özü rəhbərlik etdi. Bu heyət Krakov, Praqa, Florensiya, Roma, Madrid, Londona getmiş, Böyük Moğol imperiyası ərazisindən isə Səfəvi imperiyasına geri qayıtmışdı.[3]

Bu görüşmələrin də təsiri ilə 1616-cı ildə Şah Abbasla Ost Hind şirkəti arasında ticarət müqaviləsi imzalandı və 1622-ci ildə birləşmiş ingilis-səfəvi orduları portuqalları və ispanları İran körfəzindən məğlub edib çıxarmağı bacardılar.[12]

Robert Şirli 1624-cü ildə İngiltərəyə ticarət müqaviləsi imzalamaq üçün yolladı. Bundan başqa, 1715-ci ildə Səfəvi imperiyası XIV Lüdovikin Fransasına da diplomatik heyət göndərmişdir.[3]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Khair, Other routes, 2005, səh. 173, ISBN 978-0-253-21821-6, 2022-09-24 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-06-13
  2. ↑ Le Strange, Don Juan of Persia, 2004-12-22, səh. 2, ISBN 978-0-415-34488-3, 2022-09-24 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-06-13
  3. ↑ 1 2 3 Maquerlot, Travel and drama in Shakespeare's time, 1996, səh. 17, ISBN 978-0-521-47500-6, 2022-09-24 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-06-13
  4. ↑ 1 2 Le Strange, Don Juan of Persia, 2004-12-22, səh. 1, ISBN 978-0-415-34488-3, 2022-01-18 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-06-13
  5. ↑ 1 2 3 4 Le Strange, Don Juan of Persia, səh. 3
  6. ↑ Brothers, Harper, Don Juan, 2007, səh. 7, ISBN 978-1-4067-6357-7, 2022-01-18 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-06-13
  7. ↑ Le Strange, Don Juan of Persia, səh. 4
  8. ↑ Le Strange, Don Juan of Persia, səh. 6
  9. ↑ Le Strange, Don Juan of Persia, səh. 8
  10. ↑ Le Strange, Don Juan of Persia, 8–9
  11. ↑ Le Strange, Don Juan of Persia, səh. 9
  12. ↑ Badiozamani, Iran and America, 2005-05-29, səh. 182, ISBN 978-0-9742172-0-8, 2022-08-23 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2022-06-13

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Guy Le Strange, Juan de Persia Don Juan of Persia: A Shi'ah Catholic 1560–1604 Routledge, 2004 ISBN 0-415-34488-3.
  • Don Juan of Persia — A Shi-Ah Catholic 1560–1604 Read Books, 2007 ISBN 1-4067-6357-8.
  • Tabish Khair, Martin Leer, Justin D. Edwards, Hanna Ziadeh, Amitav Ghosh Other routes: 1500 years of African and Asian travel writing Indiana University Press, 2005 ISBN 0-253-21821-7.
  • Jean-Pierre Maquerlot, Michèle Willems Travel and drama in Shakespeare's time Cambridge University Press, 1996 ISBN 0-521-47500-7.
  • Badi Badiozamani, Ghazal Badiozamani Iran and America: Re-Kindling a Love Lost East West Understanding Pr., 2005 ISBN 0-9742172-0-4.