Streptokokk faringit

Streptokokk faringit və ya streptokokk anginası, A qrupu streptokokkların səbəb olduğu badamcıqlar da daxil olmaqla boğazın arxa hissəsinin infeksiyası.[1] Ümumi simptomlara qızdırma, boğaz ağrısı, badamcıqların qızarması və boynun ön hissəsində genişlənmiş limfa düyünləri daxildir. Baş ağrısı və ürəkbulanma və ya qusma da baş verə bilər.[2]

Streptokokk faringit
XBT-10 J02.0
XBT-9 034.0
DiseasesDB 12507
MedlinePlus 000639
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bəzi insanlarda skarlatinda olduğu kimi səpgilər əmələ gəlir. Simptomlar adətən infeksiyaya məruz qaldıqdan 1-3 gün sonra başlayır və 7-10 gün davam edir.[3][2]

Streptokokk anginası hava damcı yolu ilə — danışarkən, öskürərkən və ya asqırdıqda, üzərində damcı olan əşyalara toxunaraq ağız, burun və ya gözlərə toxunmaqla yayılır. Yoluxmuş yaralara toxunmaqla birbaşa yayıla bilər. A qrupu streptokok ilə yoluxmuş dəri ilə təmasda da yayıla bilər. Bəzi insanlar simptomlar olmadan bakteriya daşıyıcısı ola bilər.[2]

Qarşısının alınması əlləri tez-tez yumaq və yemək qablarını paylaşmamaqdır.[2] Xəstəliyə qarşı peyvənd yoxdur.[1]

Antibiotiklərlə müalicə yalnız diaqnozu təsdiqlənmiş xəstələrə tövsiyə olunur.[4]

İnfeksiyaya yoluxmuş şəxslər qızdırma yox olana qədər və müalicəyə başladıqdan sonra ən azı 12 saat başqa insanlardan uzaq durmalıdırlar. Ağrı parasetamol (asetaminofen) və ibuprofen kimi qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar (QSİƏP) ilə müalicə olunur.[5]

Streptokokk angina uşaqlarda ümumi bakterial infeksiyadır.[6] Uşaqlar arasında tonzillitin (angina) 15-40%-nin [7] və böyüklər arasında 5-15%-nin səbəbidir.[8]

Xəstəliyə daha çox qışın sonu və yazın əvvəlində rast gəlinir.[9] Potensial ağırlaşmalara revmatik qızdırma və peritonsilyar abses daxildir.[1][6]

Simptomları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Streptokokk faringitin tipik əlamətləri və simptomları boğaz ağrısı, 38 °C-dən (100 °F) yüksək temperatur, badamcıqlarda irin və boyunda böyük limfa düyünləridir.[9] Digər simptomlara aşağıdakılar daxildir: baş ağrısı, ürəkbulanma və qusma, qarın ağrısı,[10] əzələ ağrısı və ya skarlatinformalı döküntülərdir.[9]

Simptomlar adətən infeksiyaya məruz qaldıqdan 1-3 gün sonra başlayır və 7-10 gün davam edir.[9]

  • Boğazı göstərən geniş açılmış ağız. Boğaz infeksiyası A qrupu streptokokkları üçün pozitiv kultivasiya edilmişdir.Ağ ekssudatlı iri tonzillərə diqqət yetirin.
    Boğazı göstərən geniş açılmış ağız. Boğaz infeksiyası A qrupu streptokokkları üçün pozitiv kultivasiya edilmişdir.Ağ ekssudatlı iri tonzillərə diqqət yetirin.
  • Boğazı göstərən ağız geniş açılıb. Yumşaq damaqda kiçik qırmızı ləkələrə diqqət yetirin. Bu, streptokok faringitində nadir, lakin yüksək spesifik bir tapıntıdır.[9]
    Boğazı göstərən ağız geniş açılıb. Yumşaq damaqda kiçik qırmızı ləkələrə diqqət yetirin. Bu, streptokok faringitində nadir, lakin yüksək spesifik bir tapıntıdır.[9]
  • Boğazın arxa hissəsində ağ eksudatla örtülmüş böyük badamciklər dəsti. 8 yaşlı uşaqda tipik badamcıq ekssudatı ilə streptokokk faringitin müsbət halı.
    Boğazın arxa hissəsində ağ eksudatla örtülmüş böyük badamciklər dəsti. 8 yaşlı uşaqda tipik badamcıq ekssudatı ilə streptokokk faringitin müsbət halı.

Səbəbləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Streptokokk anginaya β-hemolitik A qrup streptokok (GAS və ya S. pyogenes) səbəb olur.[11] İnsanlar A qrupu streptokokkların əsas təbii daşıyıcısıdır.[12] A qrupu olmayan β-hemolitik streptokoklar və fusobakteria kimi tanınan digər bakteriyalar da faringitə səbəb ola bilər.[9]

Yoluxmuş şəxslə birbaşa və ya yaxın təmasda yayılır, ona görə orduda və məktəblərdə rast gəlindiyi kimi sıxlıq, ötürülmə sürətini artırır.[13][14] Tozda olan quru bakteriyalar yoluxucu deyil, baxmayaraq ki, diş fırçaları və ya oxşar əşyalar üzərində nəmli bakteriyalar 15 günə qədər qala bilər.[13]

Natəmiz qida epidemiyalara səbəb ola bilər.[13]

Diaqnozu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dəyişdirilmiş mərkəzi hesab
Xal Streptokok ehtimalı İdarəetmə
1 və ya daha az <10% Antibiotiklərə və ya əkməyə ehtiyac yoxdur
2 11–17% Əkmə və ya RADT əsasında antibiotik
3 28–35%
4 or 5 52% Empirik antibiotiklər

Diaqnozu qoymağa kömək etmək üçün bir sıra qiymətləndirmə sistemi mövcuddur; lakin onların istifadəsi qeyri-dəqiqlik səbəbindən mübahisəlidir.[15] Dəyişdirilmiş Zentor meyarları beş kriteriyadan ibarətdir və yekun bal streptokokk infeksiyası ehtimalını göstərir.[9]

Kriteriyaların hər biri üçün 1 xal verilir:[9]

1 bal heç bir müalicəyə, əkməyə ehtiyac olmadığını və ya başqa yüksək risk faktorları, məsələn, xəstəliyə yoluxmuş ailə üzvü varsa əlavə testlərə ehtiyac olduğunu göstərə bilər.[9]

Amerika Yoluxucu Xəstəliklər Cəmiyyəti müntəzəm antibiotik müalicəsini tövsiyə etmir və antibiotikləri yalnız müsbət testdən sonra verildikdə məqsədəuyğun hesab edir.[8]

Üç yaşdan kiçik uşaqlarda müayinə tələb olunmur, çünki A qrupu streptokokk və revmatik qızdırma nadir hallarda rast gəlinir (əgər uşağın ailə üzvlərində bu xəstəlik yoxdursa).[8]

Laboratoriya testləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boğazdan götürülmüş əkmə 90-95% həssaslıqla streptokokk faringitin diaqnostikasında qızıl standartdır.[16][9] Streptokokku müaynə etmək üçün sürətli testdən də istifadə etmək olar.[9] Sürətli test tez olsa da, boğaz əkini ilə demək olar ki, eyni spesifikliyə (98%) malikdir.

Revmatik qızdırmanın nadir olduğu bölgələrdə xəstəliyi istisna etmək üçün streptokokk üçün mənfi sürətli test kifayətdir.[17] Yetkinlərdə mənfi RADT nəticələri diaqnozu istisna etmək üçün kifayətdir. Ancaq uşaqlarda nəticəni təsdiqləmək üçün boğazdan götürülmüş əkin tövsiyə olunur.[8]

Əhalinin müəyyən bir faizi hər hansı bir zərərli nəticə vermədən boğazda streptokokk bakteriyalarını daim "daşıyır".

Diferensial diaqnozu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Streptokokk faringitin simptomları digər xəstəliklərlə üst-üstə düşdüyündən klinik diaqnoz qoymaq çətin ola bilər.[9] Qızdırma və boğaz ağrısı ilə yanaşı öskürək, burun axıntısı, ishal və qızarmış, qıcıqlanmış gözlər streptokokk faringitdən daha çox viruslu anginanı xatırlayır.[9] Boğaz ağrısı, qızdırma və badamcıqların böyüməsi ilə birlikdə limfa düyünlərinin açıq şəkildə şişməsi yoluxucu mononükleoz ilə müşahidə edilə bilər.[18]

Qarşısının alınması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tonsillektomiya tez-tez boğaz infeksiyası olan xəstələr üçün (ildə üç dəfədən çox) profilaktik tədbir ola bilər.[19] Lakin faydası azdır və görülən tədbirlərdən asılı olmayaraq, epizodların sayı zamanla azalır.[20][21][22] A qrupu streptokokkları üçün müsbət testi olan faringitin təkrarlanan epizodları da xroniki daşıma və təkrarlanan virus infeksiyaları ilə əlaqələndirilə bilər.[8] Müalicəyə məruz qalmış, lakin simptomları olmayan insanlar üçün tövsiyə edilmir.[8] Daşıyıcı olan insanların müalicəsi tövsiyə edilmir, çünki yayılma və ağırlaşma riski azdır.[8]

Müalicəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müalicə olunmayan streptokokk faringit adətən bir neçə gün ərzində yox olur.[9] Antibiotiklərlə müalicə kəskin xəstəliyin müddətini təxminən 16 saat qısaldır. Antibiotik müalicəsinin əsas səbəbləri kəskin revmatik qızdırma, titrəmə və retrofaringeal abses kimi ağırlaşmaların riskini azaldır.[9]

Antibiotikləri xəstəliyin simptomları başlayan kimi 9 gün ərzində qəbul edildikdə kəskin revmatik qızdırmanın qarşısı alınır.[11] Revmatik qızdırma xroniki revmatik ürək xəstəliyinə keçə bilən otoimmün xəstəlikdir.[23]

Ağrı kəsicilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeyri-steroid antiinflamatuar preparatlar və parasetamol (asetaminofen) kimi ağrı kəsici dərmanlar boğaz ağrısı ilə əlaqəli ağrıların müalicəsinə kömək edir.[24] Lidokain də faydalı ola bilər.[25]

Steroidlər ağrıya kömək edə bilsə də,[11][26] onlar müntəzəm olaraq tövsiyə olunmur.[8] Aspirin yetkin insanlar üçün istifadə edilə bilər, lakin Reye sindromu riski səbəbindən uşaqlara tövsiyə edilmir.[11]

Antibiotiklər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ-da streptokokk faringitin müalicəsi üçün seçilən antibiotik penisillin V-dir — təhlükəsizlik, qiymət və effektivliyinə görə.[9] Avropada amoksisillin üstünlük təşkil edir.[27] Revmatik qızdırma riskinin daha yüksək olduğu Hindistanda əzələdaxili benzatin-penisilin G əsas dərman kimi istifadə olunur.[11]

Müvafiq antibiotiklər xəstəliyin simptomlarını və yoluxuculuğunu orta hesabla 3-5 günlük müddətini təxminən 1 günə qədər azaldır.[28] Onlar ilk növbədə revmatizm və peritonsilyar abses kimi nadir ağırlaşmaları azaltmaq üçün təyin edilir. Antibiotik müalicəsi üçün arqumentlər mümkün yan təsirləri nəzərə alınmaqla tarazlaşdırılmalıdır,[13] və antimikrobiyal müalicənin dərmana mənfi reaksiyaları olan və ya ağırlaşma riski az olan sağlam yetkin insanlara təyin edilməsi məqsədəuyğundur.[29] Faringit üçün antibiotiklər onun yayılmasına görə gözləniləndən daha tez-tez təyin edilir.[30]

Eritromisin və digər makrolidlər və ya klindamisin penisillinə qarşı şiddətli allergiyası olan insanlar üçün tövsiyə olunur.[9][8] Birinci nəsil sefalosporinlər daha zəif allergiyası olan insanlar üçün istifadə edilə bilər. Bəzi sübutlar sefalosporinlərin penisillindən üstün olduğunu göstərir.[31][32] Bu son nəsil antibiotiklər revmatik ürək xəstəliyinin aşağı nisbətləri olan bölgələrdə istifadə edildikdə standart 10 günlük penisillinlə müalicəylə müqayisədə 3-7 gün ərzində qəbul edildikdə oxşar təsir göstərir.[33]

Proqnozu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boğaz ağrısı simptomları adətən müalicədən asılı olmayaraq 3-5 gün ərzində yaxşılaşır.[28] Antibiotik müalicəsi fəsadların və infeksiyanın ötürülmə riskini azaldır, uşaqlar antibiotik qəbulundan 24 saat sonra məktəbə gedə bilərlər.[9] Yetkin insanlarda ağırlaşma riski azdır.[8] Uşaqlarda kəskin revmatik qızdırma əksər inkişaf etmiş ölkələrdə nadir hallarda baş verir. Lakin bu Hindistanda, Afrikada və Avstraliyanın bəzi bölgələrində qazanılmış ürək xəstəliklərinin əsas səbəbidir.

Streptokokk boğaz infeksiyasının ağırlaşmalarına aşağıdakılar daxildir:

Epidemiologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hər il ABŞ-da 11 milyon insana streptokokk faringiti əhatə edən daha geniş xəstəliklər kateqoriyası olan faringit diaqnozu qoyulur. Uşaqlarda tonzillitin (boğaz ağrısı) 15-40%-nin, böyüklərdə isə 5-15%-nin səbəbidir. Xəstəlik adətən qışın sonunda - yazın əvvəlində geniş yayılır.[36]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 "Is It Strep Throat?". CDC. October 19, 2015. 2 February 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 February 2016.
  2. ↑ 1 2 3 4 "Is your sore throat strep?". Centers for Disease Control and Prevention (ingilis). 2 November 2022. 3 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 December 2022.
  3. ↑ Goroll, Allan H.; Mulley, Albert G. Jr. Primary care medicine: office evaluation and management of the adult patient (6th). Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. 2009. səh. 1408. ISBN 9780781775137. 2016-09-15 tarixində arxivləşdirilib.
  4. ↑ Harris, AM; Hicks, LA; Qaseem, A. "Appropriate Antibiotic Use for Acute Respiratory Tract Infection in Adults: Advice for High-Value Care From the American College of Physicians and the Centers for Disease Control and Prevention". Annals of Internal Medicine. 164 (6). 19 January 2016: 425–34. doi:10.7326/M15-1840. PMID 26785402.
  5. ↑ Weber, R. "Pharyngitis". Primary Care. 41 (1). March 2014: 91–8. doi:10.1016/j.pop.2013.10.010. PMC 7119355 (#bad_pmc). PMID 24439883.
  6. ↑ 1 2 David A.Warrell; Timothy M. Cox; John D. Firth, redaktorlar Oxford textbook of medicine infection. Oxford: Oxford University Press. 2012. 280–281. ISBN 9780191631733. 2016-10-10 tarixində arxivləşdirilib.
  7. ↑ Shaikh N, Leonard E, Martin JM. "Prevalence of streptococcal pharyngitis and streptococcal carriage in children: a meta-analysis". Pediatrics. 126 (3). September 2010: e557–64. doi:10.1542/peds.2009-2648. PMID 20696723.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Shulman, ST; Bisno, AL; Clegg, HW; Gerber, MA; Kaplan, EL; Lee, G; Martin, JM; Van Beneden, C. "Clinical Practice Guideline for the Diagnosis and Management of Group A Streptococcal Pharyngitis: 2012 Update by the Infectious Diseases Society of America". Clinical Infectious Diseases. 55 (10). Sep 9, 2012: e86–102. doi:10.1093/cid/cis629. PMC 7108032 (#bad_pmc). PMID 22965026.
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Choby BA. "Diagnosis and treatment of streptococcal pharyngitis". Am Fam Physician. 79 (5). March 2009: 383–90. PMID 19275067. 2015-02-08 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Brook I, Dohar JE. "Management of group A beta-hemolytic streptococcal pharyngotonsillitis in children". J Fam Pract. 55 (12). December 2006: S1–11, quiz S12. PMID 17137534.
  11. ↑ 1 2 3 4 5 Baltimore RS. "Re-evaluation of antibiotic treatment of streptococcal pharyngitis". Curr. Opin. Pediatr. 22 (1). February 2010: 77–82. doi:10.1097/MOP.0b013e32833502e7. PMID 19996970.
  12. ↑ https://www.cdc.gov/groupastrep/diseases-hcp/strep-throat.html%7Curl-status=live%7Carchive-url=https://web.archive.org/web/20201027072216/https://www.cdc.gov/groupastrep/diseases-hcp/strep-throat.html%7Carchive-date=2020-10-27%7Caccess-date=2020-10-27%7Cwebsite=
  13. ↑ 1 2 3 4 Hayes CS, Williamson H. "Management of Group A beta-hemolytic streptococcal pharyngitis". Am Fam Physician. 63 (8). April 2001: 1557–64. PMID 11327431. 2008-05-16 tarixində arxivləşdirilib.
  14. ↑ Lindbaek M, Høiby EA, Lermark G, Steinsholt IM, Hjortdahl P. "Predictors for spread of clinical group A streptococcal tonsillitis within the household". Scand J Prim Health Care. 22 (4). 2004: 239–43. doi:10.1080/02813430410006729. PMID 15765640.
  15. ↑ Cohen, JF; Cohen, R; Levy, C; Thollot, F; Benani, M; Bidet, P; Chalumeau, M. "Selective testing strategies for diagnosing group A streptococcal infection in children with pharyngitis: a systematic review and prospective multicentre external validation study". Canadian Medical Association Journal. 187 (1). 6 January 2015: 23–32. doi:10.1503/cmaj.140772. PMC 4284164. PMID 25487666.
  16. ↑ Smith, Ellen Reid; Kahan, Scott; Miller, Redonda G. In A Page Signs & Symptoms. In a Page Series. Hagerstown, Maryland: Lippincott Williams & Wilkins. 2008. 312. ISBN 978-0-7817-7043-9.
  17. ↑ Lean, WL; Arnup, S; Danchin, M; Steer, AC. "Rapid diagnostic tests for group A streptococcal pharyngitis: a meta-analysis". Pediatrics. 134 (4). October 2014: 771–81. doi:10.1542/peds.2014-1094. PMID 25201792.
  18. ↑ Ebell MH. "Epstein-Barr virus infectious mononucleosis". Am Fam Physician. 70 (7). 2004: 1279–87. PMID 15508538. 2008-07-24 tarixində arxivləşdirilib.
  19. ↑ Johnson BC, Alvi A. "Cost-effective workup for tonsillitis. Testing, treatment, and potential complications". Postgrad Med. 113 (3). March 2003: 115–8, 121. doi:10.3810/pgm.2003.03.1391. PMID 12647478.
  20. ↑ van Staaij BK, van den Akker EH, van der Heijden GJ, Schilder AG, Hoes AW. "Adenotonsillectomy for upper respiratory infections: evidence based?". Archives of Disease in Childhood. 90 (1). January 2005: 19–25. doi:10.1136/adc.2003.047530. PMC 1720065. PMID 15613505.
  21. ↑ Burton, MJ; Glasziou, PP; Chong, LY; Venekamp, RP. "Tonsillectomy or adenotonsillectomy versus non-surgical treatment for chronic/recurrent acute tonsillitis" (PDF). The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2014 (11). 19 November 2014: CD001802. doi:10.1002/14651858.CD001802.pub3. PMC 7075105 (#bad_pmc). PMID 25407135. 2022-10-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  22. ↑ Morad, Anna; Sathe, Nila A.; Francis, David O.; McPheeters, Melissa L.; Chinnadurai, Sivakumar. "Tonsillectomy Versus Watchful Waiting for Recurrent Throat Infection: A Systematic Review". Pediatrics (ingilis). 139 (2). 17 January 2017: e20163490. doi:10.1542/peds.2016-3490. ISSN 0031-4005. PMC 5260157. PMID 28096515. 13 August 2017 tarixində arxivləşdirilib.
  23. ↑ Julie Bennett, Nicole J. Moreland, Jane Oliver, Julian Crane, Deborah A. Williamson. Understanding group A streptococcal pharyngitis and skin infections as causes of rheumatic fever: protocol for a prospective disease incidence study // BMC Infectious Diseases . 19 (ingilis) (1). — 2019. — 17 iyul. doi:10.1186/s12879-019-4126-9. ISSN 1471-2334. PMID 31315580.
  24. ↑ Thomas M, Del Mar C, Glasziou P. "How effective are treatments other than antibiotics for acute sore throat?". Br J Gen Pract. 50 (459). October 2000: 817–20. PMC 1313826. PMID 11127175.
  25. ↑ "Generic Name: Lidocaine Viscous (Xylocaine Viscous) side effects, medical uses, and drug interactions". MedicineNet.com. 2010-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-05-07.
  26. ↑ Wing, A; Villa-Roel, C; Yeh, B; Eskin, B; Buckingham, J; Rowe, BH. "Effectiveness of corticosteroid treatment in acute pharyngitis: a systematic review of the literature". Academic Emergency Medicine. 17 (5). May 2010: 476–83. doi:10.1111/j.1553-2712.2010.00723.x. PMID 20536799. 2021-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-06.
  27. ↑ "The infections of the upper respiratory tract in children". Int J Immunopathol Pharmacol. 23 (1 Suppl): 16–9. 2010. PMID 20152073.
  28. ↑ 1 2 Bisno AL, Gerber MA, Gwaltney JM, Kaplan EL, Schwartz RH. "Practice guidelines for the diagnosis and management of group A streptococcal pharyngitis. Infectious Diseases Society of America" (PDF). Clin. Infect. Dis. 35 (2). July 2002: 113–25. doi:10.1086/340949. PMID 12087516. 2020-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-06.
  29. ↑ Hildreth, AF. "Evidence-Based Evaluation And Management Of Patients With Pharyngitis In The Emergency Department". Emergency Medicine Practice. 17 (9). September 2015: 1–16, quiz 16–7. PMID 26276908.
  30. ↑ "Antibiotic treatment of children with sore throat". J Am Med Assoc. 294 (18): 2315–22. November 2005. doi:10.1001/jama.294.18.2315. PMID 16278359.
  31. ↑ Pichichero, M. "Comparison of European and U.S. results for cephalosporin versus penicillin treatment of group A streptococcal tonsillopharyngitis". European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases. 25 (6). June 2006: 354–64. doi:10.1007/s10096-006-0154-7. PMID 16767482.
  32. ↑ van Driel, ML. "Different antibiotic treatments for group A streptococcal pharyngitis". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 9. 11 September 2016: CD004406. doi:10.1002/14651858.CD004406.pub4. PMID 27614728.
  33. ↑ Altamimi, Saleh. "Short-term late-generation antibiotics versus longer term penicillin for acute streptococcal pharyngitis in children". Cochrane Database of Systematic Reviews (8). 15 August 2012: CD004872. doi:10.1002/14651858.CD004872.pub3. PMID 22895944.
  34. ↑ Itzhak Brook, Joseph E. Dohar. Management of group A beta-hemolytic streptococcal pharyngotonsillitis in children // The Journal of Family Practice . 55 (ingilis) (12). — 2006. dekabr. ISSN 0094-3509. PMID 17137534.
  35. ↑ 1 2 3 4 John V. Ashurst, Laura Edgerley-Gibb. Streptococcal Pharyngitis // StatPearls (ingilis). Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. 2020. PMID 30252253.
  36. ↑ Beth A. Choby. Diagnosis and Treatment of Streptococcal Pharyngitis // American Family Physician . 79 (ingilis) (5). — 2009-03-01. — 01 mart. ISSN 1532-0650 0002-838X, 1532-0650 (#bad_issn). PMID 19275067.