Türkiyə böyükşəhər bələdiyyələri siyahısı

Əhalisinə görə ilk 4-lükdə yerləşən böyükşəhər bələdiyyələri: İstanbul, Ankara, İzmir və Bursa.^[1]

Böyükşəhər bələdiyyəsi — şəhər mərkəzi birdən çox bələdiyyəyə bölünmüş və sıx vilayətlərdə bələdiyyə xidmətlərini tam şəkildə davam etdirmək və koordinasiyanı təmin etmək üçün qanunla qurulan dövlət idarəsi. 6360 saylı Türkiyə Böyükşəhər Bələdiyyəsi Qanununa görə, 750.000 nəfərdən çox əhalisi olan vilayət bələdiyyələri, böyükşəhər bələdiyyələrinə çevrilir.^[2] Orqanları Böyükşəhər Bələdiyyə Başçısı, Böyükşəhər Bələdiyyə Məclisi və Böyükşəhər Bələdiyyə Komitəsidir.^[3] Böyük şəhərlər arasında İstanbul əhalisi 15 milyon, Ankara 5 milyon, İzmir 4 milyon və Bursa əhalisi 3 milyonu keçmişdir.^[1] Antalya, Adana, Konya, Şanlıurfa və Qaziantepdə isə əhalinin sayı 2 milyondan yuxarıdır. 30 böyükşəhər bələdiyyəsi hüdudlarında yaşayan əhali 64 milyonun üzərindədir. Başqa sözlə, böyük bələdiyyələrin sərhədləri daxilində yaşayan əhali ölkənin ümumi əhalisinin təqribən 78 faizini təşkil edir. Digər 51 vilayətin əhalisinin ümumi əhaliyə nisbəti isə təxminən 22%-dir. 2009-cu ildə, 16 böyük şəhər tabeliyində 146 ilçə bələdiyyəsi mövcud olmuşdur.^[4][5] Ən çox ilçə bələdiyyəsinə sahib olan vilayət, 39 ilçəylə İstanbul olmuşdur. İstanbulu 22 ilçə ilə İzmir, 16 ilçə ilə Ankara, 12 ilçə ilə Kocaeli və 10 ilçə ilə Sakarya izləyir. Digər böyük şəhər ilçələrinin sayı isə bu şəkildədir: Bursa 7; Adana, Antalya və Kayseri 5; Diyarbəkir, Mersin və Samsun 4; Konya və Ərzurum 3; Dənizli, Qaziantep, Qəhrəmanmaraş, Əskişəhər, Hatay, Manisa, Şanlıurfa, Van 2.

Böyükşəhər bələdiyyələri 1982-ci il konstitusiyasının 127-ci maddəsinə əsasən "böyük yaşayış məntəqələrində xüsusi idarəetmə formaları qurula bilər" maddəsi əsasında qurulmağa başlamışdır. İlk böyükşəhər bələdiyyələri 1984-cü ilin yanvarında 2972 saylı qanunla qüvvəyə minmiş və mart ayında çıxarılan 195 saylı fərman-qanuna əsasən üç böyük şəhərdə qurulmuşdur. Bu üç şəhər, İstanbul, Ankara və İzmir olmuşdur. 1986-1988-ci illər ərzində daha beş böyükşəhər bələdiyyəsi quruldu. 1986-cı ildə 3306 saylı qanun ilə Bursa, 3391 saylı qanun ilə Qaziantep, 3398 saylı qanun ilə Konya, 3399 saylı qanun ilə Kayseriyə böyükşəhər statusu verilmişdir. Türkiyədə yüksək əhali artımı və şəhərləşmə olduğu üçün şəhər əhalisində böyük artım baş verdi. 1993-cü ilə qədər daha yeddi yeni böyükşəhər bələdiyyəsi quruldu. Bu yeddi böyük şəhər: Antalya, Diyarbəkir, Əskişəhər, Ərzurum, Mersin, Kocaeli və Samsun olmuşdur.^[6] 2012-ci ildə çıxarılan 6360 saylı qanunla, böyükşəhər bələdiyyəsi sərhədləri üçün yeni meyarlar təyin edildi.^[7] Bu meyarlara əsasən böyük şəhər meyarlarından biri olan əhali sayı 750.000-ə endirildi. Bu qanunla böyük şəhər bələdiyyələrinin məsuliyyət bölgələri vilayət inzibati sərhədlərinə qədər genişləndirilmiş və ona bağlı olan bütün bölgələr böyükşəhər bələdiyyəsi məsuliyyətinə verilmişdir.^[8] Dövrün baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan, 2011-ci ilin may ayında Qəhrəmanmaraşda baş tutan mitinqində 750.000-dən çox əhalisi olan böyük şəhərlərin inşası haqqında qanun layihəsi hazırladıqlarını bildirdi. 12 noyabr 2012 tarixində Böyükşəhər Qanun layihəsi Baş Məclisdə qəbul edilmişdir. Bu qəbul edilən qanun layihəsilə birlikdə Şanlıurfa, Hatay, Manisa, Balıkəsir, Qəhrəmanmaraş, Van, Aydın, Dənizli, Təkirdağ, Muğla, Mardin, Malatya, Trabzon və Ordu böyükşəhər statusu əldə etmişdir.^[9]

Mersin şəhəri İçel vilayətinin mərkəzi olmuşdur. 2002-ci ildə çıxarılan 4764 saylı qanunla İçel əvəzinə Mersin vilayət adı istifadə edilməyə başlandı.^[10] Bu səbəbdən də böyük şəhərin adı Mersin Böyükşəhər Bələdiyyəsidir. İzmit şəhəri Kocaeli vilayətinin mərkəzi olmuşdur.^[11] Yeni şəhər bölgələrinin qurulması ilə əlaqədar 5747 saylı qanunda böyük şəhərin adı Kocaeli Böyükşəhər Bələdiyyəsi olaraq dəyişdirilmişdir.^[12] Adapazarı şəhəri Sakarya şəhərinin mərkəzi olmuşdur. Yeni şəhər ərazilərinin yaradılması ilə əlaqədar 5747 saylı qanunda böyük şəhərin adı Sakarya Böyükşəhər Bələdiyyəsi olaraq dəyişdirilmişdir.^[13][14]

№	Gerb	Ad	Orijinal adı	Şəhər	Yaranma tarixi	Əhali	Ərazi	Bələdiyyə sədri
1		Adana Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Adana Büyükşehir Belediyesi	Adana	1986[15]	2.237.940	13,844 km²	Zeydan Karalar[16]
2		Ankara Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Ankara Büyükşehir Belediyesi	Ankara	1984[17]	5.639.076	25.632 km²	Mansur Yavaş[18]
3		Antalya Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Antalya Büyükşehir Belediyesi	Antalya	1993[19]	2.511.700	20.909 km²	Mühittin Böcek[20]
4		Aydın Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Aydın Büyükşehir Belediyesi	Aydın	2012[21]	1.110.972	8.116 km²	Özləm Çərçioğlu[22]
5		Balıkəsir Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Balıkesir Büyükşehir Belediyesi	Balıkəsir	2014[23]	1.228.620	14.272 km²	Yücəl Yılmaz[24]
6		Bursa Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Bursa Büyükşehir Belediyesi	Bursa	1987[25]	3.056.120	10.882 km²	Əlinur Aktaş[26]
7		Dənizli Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Denizli Büyükşehir Belediyesi	Dənizli	2012[27]	1.037.208	798 km²	Osman Zolan[28]
8		Diyarbəkir Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi	Diyarbəkir	1993[29]	1.756.356	15.272 km²	Münir Qaraloğlu[30]
9		Ərzurum Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Erzurum Büyükşehir Belediyesi	Ərzurum	1993[31]	762.062	25.355 km²	Mehmet Sekmən[32]
10		Əskişəhər Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi	Əskişəhər	1993[33]	887.475	13.925 km²	Yılmaz Böyükərşən[34]
11		Qaziantep Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi	Qaziantep	1987[35]	2.069.364	6.803 km²	Fatma Şahin[36]
12		Hatay Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Hatay Büyükşehir Belediyesi	Hatay	2012[37]	1.628.894	5.524 km²	Lütfi Savaş[38]
13		İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. İstanbul Büyükşehir Belediyesi	İstanbul	1984[39]	15.519.267	5.461 km²	Əkrəm İmamoğlu[40]
14		İzmir Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. İzmir Büyükşehir Belediyesi	İzmir	1984[41]	4.367.251	11.891 km²	Tunç Soyər[42]
15		Maraş Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi	Qəhrəmanmaraş	2012[43]	1.154.102	14.525 km²	Xeyrəddin Güngör[44]
16		Kayseri Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Kayseri Büyükşehir Belediyesi	Kayseri	1988[45]	1.407.409	17.170 km²	Məmduh Böyükqılınc[46]
17		Kocaeli Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi	Kocaeli	1993[47]	1.953.035	3.397 km²	Tahir Böyükaxar[48]
18		Konya Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Konya Büyükşehir Belediyesi	Konya	1987[49]	2.232.374	40.001 km²	İbrahim Altay[50]
19		Malatya Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Malatya Büyükşehir Belediyesi	Malatya	2012[51]	800.165	12.146 km²	Səlahaddin Gürkan[52]
20		Manisa Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Manisa Büyükşehir Belediyesi	Manisa	2012[53]	1.440.611	13.339 km²	Cengiz Ergün[54]
21		Mardin Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Mardin Büyükşehir Belediyesi	Mardin	2012[55]	838.778	8.858 km²	Mahmud Dəmirdaş[56]
22		Mərsin Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Mersin Büyükşehir Belediyesi	Mersin	1993[57]	1.840.425	15.620 km²	Vahab Seçər[58]
23		Muğla Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Muğla Büyükşehir Belediyesi	Muğla	2012[59]	983.142	12.654 km²	Osman Gürün[60]
24		Ordu Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Ordu Büyükşehir Belediyesi	Ordu	2013[61]	771.932	5.952 km²	Hilmi Gülər[62]
25		Sakarya Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Sakarya Büyükşehir Belediyesi	Sakarya	2000[63]	1.029.650	4.878 km²	Əkrəm Yücə[64]
26		Samsun Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Samsun Büyükşehir Belediyesi	Samsun	1993[65]	1.348.542	9.725 km²	Mustafa Dəmir[66]
27		Şanlıurfa Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi	Şanlıurfa	2012[67]	2.073.614	19.541 km²	Zeynəl Bəyazgül[68]
28		Təkirdağ Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi	Təkirdağ	2012[69]	1.055.412	6.339 km²	Qədir Albayraq[70]
29		Trabzon Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Trabzon Büyükşehir Belediyesi	Trabzon	2012[71]	807.903	4.662 km²	Murad Zorluoğlu[72]
30		Van Böyükşəhər Bələdiyyəsi	türk. Van Büyükşehir Belediyesi	Van	2012[73]	1.136.757	21.334 km²	Mehmet Emin Bilməz[74]

• Türkiyənin inzibati bölgüsü
• Türkiyə şəhərləri

• Türkiyə Bələdiyyələr Birliyi