Kayseri

Kayseri — Türkiyənin Mərkəzi Anadolu regionunda yerləşən böyük sənayeləşdirilmiş şəhər. Kayseri ilinin inzibati mərkəzidir. Kayseri Böyükşəhər Bələdiyyəsinin fəaliyyət göstərdiyi şəhər, struktur olaraq beş böyük ilçə, Qocasinan, Məlikqazi və 2004-cü ildən bu yana Hacılar, İncəsu və Talas, bunlarla yanaşı 11 kiçik ilçə, Ağqışla, Bünyan, Dəvəli, Fəlahiyyə, Özvətən, Pınarbaşı, Sarıoğlan, Sarız, Tomarza, Yəhyalı olmaqla ümumilikdə 16 ilçədən ibarətdir.[7][8][9]

Kayseri
türk. Kayseri
Gerb

38°43′21″ şm. e. 35°29′15″ ş. u.HGYO

Ölkə
Daxildir Mərkəzi Anadolu
İcra başçısı Məmduh Böyükqılınc[1]
Qubernator Şəhmus Günaydın[2]
Tarixi və coğrafiyası
Hündürlük
 1.050 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 1.389.680 nəf. (2018)
Rəsmi dili Türkcə
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu TR-38
Telefon kodu +90 352[3]
Poçt indeksi 38000–38999[4][5]
Avtomobil nömrəsi 38[6]
Rəsmi sayt
Türkiyə miqyasında Kayseri xəritəsi
Türkiyə miqyasında Kayseri xəritəsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kayseri, hündürlüyü 3916 metr olan Ərciyəs dağının ətəyində yerləşir.[10] Şimal və şimal-qərbdə Yozqat, şimal-şərqdə Sivas, şərqdə Qəhrəmanmaraş, cənubda Adana, cənub-qərbdə Niğdə, qərbdə Nevşəhər ilə əhatə olunmuşdur.[11] Dünyanın ən qədim şəhərlərindən biri olan Kayseri antik dövrlərdə Kappadokiya adlanan tarixi bölgənin bir hissəsi olmuşdur. İpək yolu üzərində yerləşən şəhər, coğrafi mövqeyinə görə daim düşmən işğallarına məruz qalmışdır. Həmçinin, bölgə bir çox sivilizasiyaların beşiyi olmuşdur.[12][13]

Türkiyə iqtisadiyyatında diqqətçəkici ölçüdə inkişafa malik şəhərlərin yer aldığı Anadolu Pələngləri qruplaşmasında ilk sırada yer alan Kayseri, regionda yüksək sənayeləşməsi ilə digər şəhərlərdən kəskin fərqlənir.[14] Şəhərdə işsizlik digər şəhərlərə nisbətən olduqca aşağıda səviyyədə olmuş, oxuma-yazma qabiliyyətinə görə isə İstanbul və Ankara kimi böyük şəhərlərlə daim rəqabətdə olmuşdur.[15] Savadlılıq səviyyəsi isə 93,82% olaraq təyin olunmuşdur. Kayseri torpaqlarının 54,3%-i kənd təsərrüfatı üçün olduqca əlverişlidir.[16]

Şəhər bir sıra tarixi abidələri, o cümlədən Səlcuqlu dövrünə aid bir çox tarixi abidəyə ev sahibliyi edir.[17][18][19] Adətən Kappadokiya ziyarətlərində xeyli miqdarda turist qəbul edən Kayserinin özünə məxsus bir çox görməli məkanları var. Səlcuqlu və Osmanlı dövrünə aid tarixi abidələr və muzeylər yer alan Pınarbaşı, Ağqışla, Talas və Dəvəli ilçələri, şəhər ətrafında alpinizm və trekinq üçün Ərciyəs dağı, raftinq üçün Zamantı çayı olduqca məşhurdur.[20][21] Şəhərdə Erkilet Beynəlxalq Hava Limanı xidmət göstərir.[22][23] Bununla yanaşı, şəhər 2 dövlət Ərciyəs Universiteti, Abdullah Gül Universiteti, 1 özəl Nuh Naci Yazqan Universitetinə ev sahibliyi edir.[24]

Türkiyə Statistika Qurumunun 2011-ci il siyahıyaalmasına əsasən, şəhər əhalisi 1,389,000 nəfər olmuşdur.[25][26]

Etimologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kayseri şəhərinin adı latıncada "Saezera" (lat. Caesarea), yunancada isə "Keysəriyyə" (yun. Кαισαρία) sözlərindən yaranmışdır. Bu adlarla yanaşı "Mazaka" və "Kaisareia" (fr. Césarée) sözlərindən də şəhərin adlandırılmasında istifadə olunmuşdur.[27] "Kaysar" və ya "Keysər" (ərəb. قيصر‎) isə Roma və Şərqi Roma imperatorlarına verilən sezar ünvanının İslam ölkələrində istifadə olunan qarşılığıdır. Osmanlı sultanları isə II Mehmeddən başlayaraq rəsmi ünvanları arasında "Kayser-i Rum" ifadəsindən istifadə etməyə başlamışdır.[28]

Sezar ünvanı əsasən Roma dövlət xadimi Qay Yuli Sezarın ləqəbi olaraq istifadə olunmuşdur. İlk Roma imperatoru, Qay Yuli Sezarın ruhani oğlu Oktavian Avqust, sezar ləqəbini fəxri ünvan olaraq qəbul etmişdir. Sonralar Roma imperatorları Sezar və Avqustun ünvanlarını istifadə etmişdirlər. Rus hökmdarları 1453-cü il Konstantinopolun fəthindən qısa müddət sonra Sezar adının rus forması olan "Çar" (rus. Цар) sözünü qəbul etmişlər.[29][30] Bu adlandırılmada məqsəd Osmanlı sultanlarının Yunan sivilizasiyasının varisi olmaq iddialarına qarşı çıxmaq və Bizans taxtının varisliyini tələb etmək olmuşdur.[31]

Yunanlar tərəfindən "Mazaka" şəhəri işğal edildikdən sonra bu bölgəyə "İmperatorlar şəhəri" mənasını verən "Kaysarea" adı verilmişdir. Daha sonralar, xalq arasında bu ad geniş yayılaraq, türkləşdirilərək hal-hazırkı formaya çatmışdır.[32][33]

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Eramızdan əvvəlki dövrlərdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Mesopotamiya , Çatalhöyük, və Mesopotamiya
Kanişdə tapılan xetlərin dövründən qalma bəzədilmiş keramika qab.

Kayseri şəhərinin eramızdan əvvəlki məskunlaşma tarixi haqqında ən vacib məlumat Kaniş ərazisində aparılan qazıntılar nəticəsində əldə edilmişdir. Bu ərazidə Mərkəzi Anadolunun ən böyük kurqanlarından birinə rast gəlinmiş və mövcud məlumata görə, bu tapıntılar Kayserinin Kiçik Asiya tarixi boyu əhəmiyyətli bir yaşayış məskəni olmasını sübut etmişdir.[34]

Paleolit dövrünün izləri Kappadokiyada nadir görülsə də, bu günə qədər aparılan araşdırmalar nəticəsində üst paleolit dövrünə aid bir çox tarixi abidələrə rast gəlinmişdir. Paleolit dövründən sonrakı vulkanizm prosesinin davam etməsi, neolit dövrünədək burada məskunlaşma şəraitinə mane olmuşdur. Bölgədə aparılan arxeoloji tədqiqatlarda neolit dövrünə aid bir çox yaşayış məntəqələri müəyyən edilmişdir. Ürgüp yaxınlığında neolit dövrünə aid daş alətlər neolit dövrünə aid ən böyük məskunlaşma mərkəzlərindən biri olmuşdur.[35] Kappadokiyadakı ilk yaşayış izləri isə olduqca qədim tarixə malikdir. Höyük ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar isə bölgədə xetlərdən Bizans dövrünə qədər müxtəlif mədəniyyətlərin yaşadığını sübut edir. Bu dövrün izlərini yerli sakinlərin istifadə etdiyi alətlərin qalıqlarının köməyilə görmək mümkündür.[36][37]

Kappadokiyanın tarixi Çatalhöyükdən başlayır. E.ə 5000–4000-cü illər arasında burada müxtəlif xalqlar yaşamışdır. Lakin Kappadokiyanın ilk tanınmış sakinləri luvilər və hettlər olmuşdur.[38] Kaniş, Kayseri düzənliyinin şimal-şərqində yerləşən Karahöyük kəndinin cənubunda yerləşir. Bu bölgələrdə əsasən Assuriya tacirləri məskunlaşmışdır.[39]

Assuriya tacirləri yazı ilə yanaşı Anadoluya silindr möhürləri, mədən, məbədlər və tanrı ideyaları da gətirmişlər. Beləliklə, Anadolunun yerli mədəniyyəti Mesopotamiya mədəniyyətinin təsiri altında inkişaf etmiş və burada bənzərsiz mədəniyyət meydana çıxmışdır. Assuriya tacirlərinin burada məskunlaşma dövrü, e.ə. 1850–1800 illəri arasında başa çatmışdır. E.ə 1900–1750 illər arasında burada tacirlərin sayı artmış, ticarət inkişaf etmişdir. Höyük bölgəsində xetlərə və frigiyalılara aid bir çox tarixi qalıqlara rast gəlinmişdir.[40][41][42] "Gözəl atların böyüdüldüyü məkan" mənasını verən Kappadokiyanın tarixi adı da Assuriyalıların mirasıdır.[43] Assuriyalıların Katpatuta adlandırdığı bölgə fars dövründə Kapadokiya adlandırılmışdır.[44][45]

Bizans İmperiyası dövründə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Bizans İmperiyası və Roma İmperiyası
Şəhərin mühüm coğrafi mövqeyi ilə bağlı hücumların qarşısını almaq məqsədilə tikilən Kayseri qalası 2006-cı ildə.

395-ci ildə Roma İmperiyası ikiyə bölünmüş, Kappadokiya Şərqi Roma dövlətinin tərkibinə daxil olmuşdur. Bizans dövründə Anadolunun iki yeparxiyasından biri olmuşdur.[46] Şərqi Roma dövlətinin ilk illərində bölgədə sakit bir dövr yaşandı. İmperiyanın sərhədlərinin Qafqaza qədər uzanmasına baxmayaraq, Kappadokiya bu bölgənin mərkəzi olaraq qalmağı bacardı. Kappadokiya sakinləri bu dövrdə roman ellinizm ideyalarından daha çox İrandan təsir aldı.[47] Şərqdən güclü Ərəb və Sasani basqınların başlaması, I İraklinin Anadolunun əhəmiyyətli bir hissəsini hərbi əyalətlərə çevirməsinə səbəb oldu.[48][49][50]

Kayseri Arxeologiya Muzeyində yer alan e.ə 150–160-cı illərə aid Heraklın on iki zəhmətini təsvir edən heykəl

Yerli sakinlər Dərinquyu və Qaymaqlı kimi düzənliklərdə yaşayan insanlar yeraltı şəhərlərə sığınmış, İmperiyanın Şərq bölgələrinin işğal edildiyi bu qarışıqlıq dövründə müharibələr fasiləsiz olaraq davam etmişdir.[51][52][53][54] 574-cü ildən bəri ara-sıra bu vilayətlərə fars işğalları baş tutmuşdur. Konstantinopolun fəthindən sonra bu ərazilərin hakimiyyəti yenidən müsəlmanların əlinə keçmiş, lakin sonradan yenidən Bizansın işğalı altında düşmüşdür.[55][56][57]

Bu dövr həmçinin, rahiblər və Bizans imperatorları arasında mülk və gücün mübarizə apardığı bir dövr olaraq yadda qalmışdır.[58] Bu mübarizənin səbəbi monastır rahiblərinin ianələr toplamasının imperiya xəzinəsinə mənfi təsir etməsi, ordu təmənnasız şəkildə xidmət göstərməyə məcbur olmuş və nəzarətsiz qalmasına səbəb olmuşdur.[59] Beləliklə, bu hadisələr, imperatorların monastır sahibliyini məhdudlaşdırmasına gətirib çıxarmışdır. Bütün bu daxili qarşıdurmalar Bizansın Mərkəzi və Şərqi Anadolunu sürətlə itirməsinə yol açdı. Sonrakı illərdə Bizans İmperiyasında taxt döyüşləri türk qüvvələrinin hökmranlığını artırdı.[60] Lakin Oğuz türklərinin sıravi ordusunun, nizamlı Bizans ordusuna qarşı çıxması elə də asan olmadı. Əvvəlcə 1064-cü ildə Kayseri və Nevşəhər vilayətlərinə hücum etsələr də, məğlub oldular və geri çəkilməli oldular.[61][62] Bu tarixdən sonra Alp Arslanın komandirlərindən biri olan Afşin bəy Bizans ordusunu məğlub edərək bölgədə hakimiyyəti ələ keçirdi, lakin bu vəziyyət də uzun davam etmədi.[63][64] Anadolunun qapıları 1071-ci ildə Malazgird döyüşü ilə türklərə açıldı.[65][66][67]

Səlcuq İmperiyası dövründə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Böyük Səlcuq İmperiyası
Həmçinin bax: Səlcuqlular
1238-ci ildə sultanə Hunat Hatun tərəfindən tikilən Səlcuqlu dövrünə aid Hunat Hatun Məscidinin giriş qapısının tarixi bəzəkləri.

Səlcuqlular, Anadolu torpaqlarının bütövlüyünün qorunmasına nail olmaq üçün səy göstərən güclü rəhbərliyi, əzəməti və ədaləti ilə tanınır.[68][69][70] II Qılınc Arslan, 1164-cü il avqustun 4-də, ən böyük rəqiblərindən olan Yağıbasanın ölümündən sonra 1169-cu ildə Darenda-Deluk, Kayseri və Zamantı bölgələrini ələ keçirərək Səlcuqlu sülaləsinin hakimiyyətini bərpa etdi.[71] Lakin siyasi səhvə yol verərək ölkəni iki oğlu arasında bölüşdürmək bu torpaqların müstəqilliyini yenidən təhlükə altına atdı. Şəhərin görkəmli sakinlərindən olan və Məlik Nurəddin şahın əmirlərindən biri olan Həsən adlı nüfuzlu, xeyirxah bir insanın öldürülməsi Kayseri sakinlərinin Qütbəddinə qarşıdurmalarına səbəb olmuş və sonradan Qütbəddin sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür.[72][73][74] 1196-cı ildə Rüknəddin Süleyman Şah qardaşlarına vacib vəzifələr vermiş və Anadolunun topraq bütövlüyünü yenidən qurmağı vəd etmişdir.[75] Rüknəddin Süleyman Şah ordusu ilə Sivas, Kayseri, Aksaray və 4 aylıq mühasirədən sonra Konyanı torpaqlarına qatmağı bacarmışdır. Lakin bu qalibiyyətlərdən sonra bir həftə içində 1204-cü ildə ağır bir xəstəlikdən vəfat etmişdir. Süleyman Şahdan sonra I Qiyasəddin Keyxosrov 1205-ci ildə doqquz illik ayrılıqdan sonra yenidən taxta çıxmışdır. Sultan Keyxosrov 1205-ci ildə Kayseridə bacısı Gəvhər Nəsibənin adına mədrəsə tikdirmişdir. Keyxosrov, 1211-ci ildə Bizanslılarla müharibədə şəhid olmuş, Malatyadan böyük oğlu I İzzəddin Keykavus taxt-tac üçün Kayseriyə dəvət olunmuşdur.[76]

Hökmranlığı ərəfəsində I Əlaəddin Keyqubad ilə taxt-tac mübarizəsinə girən İzzəddin Keykavus, Keyqubadın sığındığı Ankara qalasını mühasirəyə almış, sonradan Malatyada bir qalaya həbs etdirmişdir.[77] Beləliklə, hökmranlığını gücləndirən və daxili qarışıqlıqlara son qoyan İzzəddin Keykavus, erməni kralı II Levon ilə mübarizəyə girərək Uluqışla və Ereğli ilçələrini geri almışdır.[78] Sonradan II Levonu məğlub edən İzzəddin Keykavus, onun canını 20.000 dinar qızıla bağışlayır. İzzəddin Keykavus yeni bir ekspedisiya üçün 1219-cu ildə Malatyaya gəlmiş və burada da 1220-ci ildə vəfat etmişdir.[78][79] Səltənəti dövründə sərhədlər genişlənmiş, əhəmiyyətli limanlar fəth edilmiş, çox sayda karvansara, məscid, mədrəsə və qala divarları inşa edilmişdir. Kayseridəki Gülük, Yoğunbürc, Hunat məscidləri də onun hakimiyyəti dövründə inşa edilmişdir.[80][81]

Səlcuqlu vəziri Sahibata Fəxrəddin Əli tərəfindən 1267-ci ildə inşa edilən Səhabiyyə mədrəsəsi.

Böyük qardaşı İzzəddin Keykavusun ölümündən sonra şəhər ağsaqqalları I Əlaəddin Keyqubadın sultan olması qərarına gəlmişdir.[82] Səlcuq dövründə Sivas və Kayseri hökumət mərkəzi olaraq qəbul edildiyi üçün Sultan Əlaəddin Keyqubad böyük bir dəbdəbə və əzəmətlə Kayseriyə daxil olmuş, burada taxt-tac mərasimlərindən sonra Aksaray yolu ilə Konyaya getmişdir.[83] İzzəddin Keykavusun sərhəd genişləndirməsi siyasətini davam etdirən və dövləti daha da genişləndirən Əlaəddin Keyqubad Kalonoros qalasını ələ keçirmiş və Alanya şəhərinin əsasını qoymuşdur.[84] Əlaəddin Keyqubad bu şəhərdə gəmiqayırma və silah zavodu tikdirmiş və şəhər qalasını yenidən bərpa etdirmişdir.[85] Tacirlərin quruda ermənilərin, dənizdə isə avropalı dəniz quldurlarının hücumuna məruz qalması, dövlət torpaqlarının sərhədinin Mersindən Antalyaya qədər olan bütün sahil xətti vilayətlərinin ələ keçirilməsi ilə nəticələnmişdir.[86] Trabzon, Bizans İmperiyasının gücünü zəiflətmək məqsədilə Sinopda bir donanma qurmuş və Hüsaməddin Çobanın komandirliyi altında Qara dəniz donanmasını Krıma göndərmişdir.[87][88] Hüsaməddin Çoban əhəmiyyətli ticarət şəhəri olan Sudakı ələ keçirmişdir. Bundan sonra ruslar Səlcuq hakimiyyəti altında Sudakı tanımalı olmuşdur.[89] 1265-ci ildən Anadoluda idarəetmə Monqol bəylərinin əlinə keçdi.[90] I Baybarsın Anadolu ekspedisiyasından sonra qardaşını əmiri təyin etdi.[91][92] Vergilərə daha rahat nəzarət etmək məqsədilə monqol möhürləmə təşkilatı fəaliyyətə başladı. Kayseri şəhərində illik vergi 140 min qızıl olaraq təyin olundu.[93] Təhlükəsizliyi təmin etmək üçün yeddi monqol qəbiləsindən olan qoşunlar ölkənin müxtəlif bölgələrinə yerləşdirildi.[94] Bu qoşunlar Əmir Teymurun işğalına qədər qalmış və sonradan Teymur tərəfindən ölkədən qovulmuşdur. Monqol yürüşləri Anadolunun qaranlıq və qorxulu günlər keçirməsinə, Anadolu Səlcuqlu dövlətinin süqutuna səbəb olmuşdur.

Səlcuqlu dövrünə aid Kayseridə bir çox tarixi abidə yer almaqdadır. Qiyasiyyə və Şifaiyyə mədrəsələri, Hacı Qılınc və Xan məscidi, Sahibiyyə mədrəsəsi, Hunat Hatun külliyəsi və Avqunlu mədrəsəsi kimi bir çox tarixi abidə Səlcuqlulardan Kayseriyə miras olaraq qalmışdır.[95][96][97][98]

Osmanlı İmperiyası dövründə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Osmanlı İmperiyası
Malazgird döyüşündən sonra Kayseriyə köçən Devali tərəfindən tikilmiş türbə.

Kayserinin Osmanlı hakimiyyəti altına keçməsi İldırım Bəyazidin dövrünə təsadüf edir.[99] 1394–1395-ci illərdə Sultan İldırım Bəyazid Kayserini Anadoluya ekspedisiyası zamanı Osmanlı torpaqlarına qatmışdır.[100] Ancaq İldırım Bəyazid geri döndükdən sonra Qazi Bürhanəddin yenidən şəhəri idarə etmişdir. 28 iyul 1402-ci ildə Ankara döyüşündə Teymurun zəfəri ilə Anadoluda Osmanlılar hakimiyyəti gəlmiş və Kayseri bölgəsinin idarəetməsi Qaramanoğullarından alınaraq Dursun Bəyə tapşırılmışdır.[101][102] Bundan sonra Osmanlı torpaqlarına hücum edən Qaramanoğullarına qarşı bir çox ekspedisiya təşkil edilir. Nəhayət, II İbrahim bəy Qaramanoğlu, ağır şərtlər altında Sultan II Muradla razılaşmalı və tabe olmalı olur. Daha sonra İbrahim bəy Qaramanoğlu Kayserinin idarəsini əmisi Əmir Musaya tapşırmalı olur.[103]

Əmir Musanın övladlarından olan Pir Əhməd, Osmanlı sultanı II Mehmedin dəstəyi ilə hakimiyyətini elan etdi.[104][105] Bundan sonra, Pir Əhməd II Mehmedə sədaqətini göstərmək üçün onun şərəfinə Kayseri qalasını təmir etdirərək, yazılı kitabələr miras qoyur. Ancaq bu sədaqət uzun sürmür, Pir Əhməd və qardaşı Kazım bəy bir çox vilayətlərdə qarətçiliklə məşğul olmağa başlayır.[106] Bunun üzərinə Fateh Sultan Mehmed xan, Qaramanoğulları məsələsinə son qoymaq üçün Gədik Əhməd Paşanı Qaramanoğullarının üzərinə göndərir. Gədik Əhməd Paşa, Şahzadə Mustafa ilə birlikdə Pir Əhməd bəyin ətrafını çevrələyərək, xəzinəsini, ailəsini və sığındığı qalanı ələ keçirir. Bundan sonra, Pir Əhməd qaçaraq Uzun Həsənin yanına sığınır.[107]

Osmanlı dövrünün memarlığına əsasən tikilmiş bulaq.

1474-cü ildə Qaramanoğulları məsələsi həll olunduqdan sonra Şahzadə Mustafa Qaramanoğullarının idarəçisi təyin olunur.[108][109] Qaramanoğulları komandiri olan Atmaca bəy Dəvəliqarahisarda Osmanlılara qarşı müqavimət göstərməyə davam edir, lakin bir nəticə olmayacağını başa düşdükdən sonra qalanı Şahzadə Mustafaya təhvil verərək uzaqlaşır. Bu hadisələrdən sonra Qaramanoğulları məsələsi sona çatmış və Kayseri Osmanlı torpaqlarına tamamilə qatılmış olur. Şahzadə Mustafanın ölümündən sonra Cem Sultan Qaraman şəhər idarəçisi təyin edilir.[110][111]

Kayseri, Osmanlı torpaqlarının tərkibinə keçdiyi tarixdən etibarən müharibə şahidi olmamışdır. Lakin şərq torpaqlarına səyahət edən sultanlar — Yavuz Sultan Səlim, Qanuni Sultan Süleyman və IV Murad həm əsgər toplamaq, həm də xalqa mənəvi dəstək vermək üçün Kayseriyə dəfələrlə gəlmişdir.[112][113] Yavuz Sultan Səlim, Çaldıran və Misir səfərlərində Kayseridə 4 gün müddətinə qalmışdır. Çaldıran döyüşünə gedərkən Kayseridə qalan Yavuz Sultanın qoşununa xeyli sayda yerli sakin qoşulmuşdur.[114] Yenə Sultan Süleyman Qanuni İraq səfərində dörd gün müddətinə Kayseridə qalmışdır. Sultan IV Murad isə İrəvan səfəri zamanı Kayseridə 5 gün müddətinə iqamət etmişdir.[115]

Osmanlı dövründə inşa olunmuş Kayseri Bedestanı.

Kayseridə ilk siyahıyaalma 1520-ci ildə edilmişdir. O dövrdə 10 nahiyyə, 86 kənd, 276 məzra ilə Yaşılhisar qəzasına bağlı olan şəhərin əhalisi 38,798 nəfər olmuşdur. Osmanlı hakimiyyətinin ilk dövrlərində şərqdə sərhəd şəhəri olduğu üçün Kayseri elə də təhlükəsiz deyildi. Buna görə də əhali artımı olduqca yavaş idi. Yavuzun ekspedisiyalarından sonra və xüsusən də məmlük təhlükəsi bitdikdən sonra şəhər əhalisi sürətlə artmağa başladı. Sərhəddə yerləşdiyi üçün burada ticarət daim fəal olmuşdur. XVI əsrdə Kayseri, əhalisi 20.000-dən çox olan Anadolunun böyük şəhərlərindən biri olmuşdur. Reyestrlərdə yer alan müxtəlif vergi qeydlərindən əhali sayını müəyyən etmək mümkündür. XVII əsrdə Kayseri şəhər qalaları daxilində nizamlı bir urbanizm quruluşuna sahib olmuşdur. Meydan darvazasının kənarında böyük bir bazar, qalanın qarşısında isə bir çörəkçi, bir qəhvə mağazası, 11 dükan və 4 arabacı dükanı yer almışdır.[116][117] XIX əsrin bəzi dövrlərində şəhər əhalisi haqqında bir çox məlumatlar mövcuddur. 1831-ci il siyahıyaalmasına görə, şəhərdə 13.466 kişi yaşayırdı. 1892-ci il siyahıyaalmasına görə isə şəhərdə 49.498 nəfərlik bir əhalinin olduğu bildirilmişdir.[118] Bu əhali artımı, bu bölgənin şəhər kimi böyüdüyünün sübutudur. Əhalinin bu artımında və müvafiq olaraq şəhərin sahəvi inkişafında rol oynayan bir sıra amillər mövcud olmuşdur. Bu amillər arasında ilk növbədə şəhərin ticarət funksiyası gəlir. Şəhərdə ilk bələdiyyə təşkilatı 1871-ci ildə qurulmuşdur. Bundan əlavə, əvvəllər Kayseri sakinləri üçün ən vacib dolanışıq mənbəyi olan kənd təsərrüfatını nəzərə alaraq, bütün bu amillərin birləşməsi şəhərin əhalisinin və müvafiq olaraq ərazisinin böyüməsinə geniş imkan yaratdı.[119][120]

Respublika dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Atatürk meydanında yerləşən Saat qülləsi.

Kayseridə şəhərin inzibati quruluşunda dəyişiklik respublikanın qurulmasından sonra müşahidə olunmuşdur. Respublikanın qurulması ilə şəhər sürətlə inkişaf etməyə başladı.[121] Kayseridə ilk böyük sənaye obyekti, 1926-cı ildə Türkiyənin ilk təyyarə zavodunun qurulması ilə şəhərdə sənayenin yüksək inkişafı müşahidə edildi.[122] Anqarlardan və uçuş-enmə zolaqlarından ibarət olan zavod Kayserinin cənub hissəsində qurulmuş və olduqca böyük bir ərazini əhatə etmişdir.[123] 1928-ci ildə yerli sahibkarlar tərəfindən qurulan "Türk Elektrik Səhmdar Cəmiyyəti", Kayseri şəhəri, Bünyan və Talas ilçələrini kəsintisiz elektrik ilə təmin etmişdir.[124] Bu inkişaflardan sonra 1927-ci ildə nəqliyyat üçün nəhəng bir addım atılaraq Ankara-Kayseri qatar yolu salındı. 1930-cu ildə arxeologiya və muzeyşünaslığın əhəmiyyət qazandığı dövrdə Kanişdə bir çox mühüm tarixi araşdırmalar aparılmışdır.[41][125] 1930-cu illərin əvvəllərində dəmir yolu xəttləri salınmağa davam etmiş və Kayseri-Sivas və Uluqışla-Kayseri qatar yolları istifadəyə açılmışdır. 1935-ci ildə Sümerbank Kayseri zavodu açılmışdır.[126]

Ərciyəs dağının ətəklərində yerləşən Kayseri Bürüngüz Məscidi.

1950-ci illərə qədər şəhər dayanmadan inkişaf etmiş, lakin İkinci Dünya müharibəsi dövründə iqtisadi böhran yaşanmış və ölkə iqtisadiyyatında inkişaf kəsilmişdir.[127] 1940-cı illərdə şəhərin ilk abadlıq planı hazırlanmış və dövlət xəstəxanası açılmışdır. 1950-ci ildən sonra Kayseridə şəhərləşmə və əhali baxımından demoqrafik partlayış müşahidə olunmuşdur.[128] 1950-ci ildə 65.488 nəfər olan əhali 1960-cı ildə 102.596, 1970-ci ildə 160.985 nəfərə çatmışdır. Şəhərdəki sürətli sənayeləşmə intensiv miqrasiyaya səbəb olmuşdur.[129] 1950-ci ildən bu yana Kayseridə köhnə məhəllələrdə təmirsiz, təhlükəli vəziyyətdə olan binalar sökülür və planlı iş bölgələri inşa edilir. Sənayeləşmə və əhalinin artması ilə şəhərin şimalında yerləşən köhnə tikililər tədricən yerlərini bina evlərinə buraxmışdır.[130][131] Səlcuqlu mədəniyyətinin əsas əsərlərini özündə cəmləşdirən Kayseridə köhnə və yeni bir-birinə qarışan hündür binalar arasında bir çox monumental tarixi əsərlər yoxa çıxmışdır.[132] 1950-ci illərdə yeni yaşayış yerləri və sənaye mərkəzləri yaradılmışdır. Daimi sənaye mərkəzlərinin yaradılması ilə şəhər mərkəzində yerləşən kiçik emalatxanalar və ortaboylu sənaye müəssisələri tamamilə buraya köçürüldü. Həmçinin, Türkiyədə ilk sənaye mərkəzi məhz Kayseridə qurulmuşdur.[133] 1970-ci ildə aparılan siyahıyaalmaya əsasən Kayseri əhalisi 160.985 nəfər olmuşdur.[134] Bu gün şəhər mərkəzi 800.000 nəfərə çatan əhalisi ilə ümumi ölkəyə nisbətən iki qat daha sürətlə böyümüşdür. Buna baxmayaraq, Kayseri, ölkədəki ən uğurlu urbanizasiyaya malik şəhərlərdən biri olaraq qalır.[135]

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kayseri şəhəri yaxınlığında yerləşən Ərciyəs dağı.

Mərkəzi Anadolunun Yuxarı Qızılırmaq bölgəsində, 34°56' və 36°59' şərq uzunluğu, 37°45' və 38°8' şimal enliklərində yerləşən Kayseri, 16.917 km² sahəsi ilə Türkiyə ərazisinin 2,2%-ni təşkil edir. Şəhər mərkəzinin dənizdən hündürlüyü 1.054 metrdir.[136] Şimal və şimal-qərbdən Yozqata bağlı Çayıralan və Boğazlayan, şimal-şərqdə Sivasa bağlı Gəmərək, Sarqışla, Kanqal və Gürün, şərqdən Qəhrəmanmaraşa bağlı Göksun və Afşin, cənubdan Adanaya bağlı Tufanbəyli, Feke və Aladağ, cənub-qərbdən Niğdəyə bağlı Çamardı, qərbdən isə Nevşəhərə bağlı Dərinquyu, Ürgüp ilçələri ilə həmsərhəddir.[137]

Şəhər cənub və şərqdən Tavr dağları, şimal və qərbdən isə lava platforması ilə əhatə olunmuşdur.[138][139] Kayseri ərazisinin 36,1%-i dağlarla, 14,8%-i düzənliklərlə, 49,1%-i isə geniş yaylalarla əhatə olunmuşdur. Torpaqlarının 53,4%-i kənd təsərrüfatı üçün məhsuldardır. Şəhərin səth sahəsinin təxminən 40%-i kənd təsərrüfatı üçün istifadə olunur. Ən aşağı torpaq nisbəti meşə və kolluqdur. Kayseri meşə baxımından olduqca kasıbdır. Şəhərdəki düzənliklər pliosen dövründə baş verən qırılma və parçalanma hərəkətləri nəticəsində yaranan tektonik çöküntü çuxurlarının dolması nəticəsində yaranmışdır.[140]

İqlim

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tavr dağlarının ətəklərində yerləşən bölgələrdə kəskin hava şəraiti müşahidə olunur.

Kayseri, Mərkəzi Anadolu regionunun ən soyuq şəhərlərindən biridir.[141] Kayseridə, soyuq və qarlı qış ayları, isti və bürkü yay ayları ilə xarakterizə edilən Mərkəzi Anadolu iqlimi hökm sürür. Lakin, şəhərin iqlimi yüksəkliklərə görə kəskin şəkildə fərqlənir. Bu səbəbdən şəhərin çökəklik ərazilərində hökm sürən yumşaq iqlim, dağlıq ərazilərə qalxdıqca sərtləşir.[142] Dəniz səviyyəsindən 1.050–1.100 m hündürlükdə olan ovalıq və çökəklik ərazilərlə, hündürlüyü 2.000–3.900 m olan dağlıq ərazilər arasında iqlim xüsusiyyətləri arasında əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur.[143] Kayseri düzənliyində havanın temperaturu 30 °C olduğu halda, 3000 m hündürlüyü olan Ərciyəs dağının ətəklərindəki bölgələrində istilik yalnız 18–20 °C-ə çata bilir. Bu səbəbdən şəhərdə həm yumşaq, həm də kəskin iqlim tipləri hökm sürür.[144] Yay mövsümü qısa müddətlidir. Kontinental iqlimin hökm sürdüyü Kayseri şəhərində yağışlar adətən yaz və qış aylarına təsadüf edir. Son 20 ildə ortalama 416 mm yağışın 22%-i payızda, 36%-i yazda, 32%-i qışda və 10%-i yayda müşahidə edilmişdir.[145]

Qış ayları Dəvəli ovalığında nisbətən yumşaq keçir.[146][147] Şəhər mərkəzindən daha yüksək yerlərdə yerləşən Sarız və Pınarbaşı ilçələrində ortalama istilik daha aşağıdır. Yağıntının miqdarı şəhərin yüksək hissələrində yerləşən bölgələrdə daha çoxdur. Şəhərin bir çox yerində çöl iqlim xüsusiyyətləri özünü göstərir. Yazları isti və quru, qışları isə soyuq və qarlıdır.[148] Kayseri düzənliyindəki metrologiya stansiyasının məlumatlarına görə, orta illik temperatur 10,4 °C-dir. Ən soyuq ay −2.1 °C ilə yanvar, ən isti ay isə 22,5 °C ilə avqust ayı olmuşdur. Qış və yay fəsilləri, gecə və gündüz arasındakı istilik fərqləri də olduqca böyükdür. Yayda 39,8 °C-yə qalxan temperaturun qış aylarında −32,5 °C-yə qədər endiyini görmək mümkündür.[149][150][151][152] Temperaturda görülən bu fərqlər yağıntılarda da özünü eyni şəkildə göstərir. Kayseri şəhərində illik yağıntının miqdarı 375 mm-dir. Şəhər, ən çox yağıntını yaz ayında qəbul edir.[153][154]

Kayseri üçün iqlim tarixçəsi
Aylar Yan Fev Mar Apr May İyun İyul Avq Sen Okt Noy Dek İllik
Mütləq maksimum °C (°F) 18.0
(64.4) 		22.6
(72.7) 		28.6
(83.5) 		31.2
(88.2) 		33.6
(92.5) 		37.6
(99.7) 		40.7
(105.3) 		40.6
(105.1) 		36.0
(96.8) 		33.6
(92.5) 		26.0
(78.8) 		21.0
(69.8) 		40.7
(105.3)
Günlük ortalama °C (°F) −1.7
(28.9) 		0.2
(32.4) 		4.8
(40.6) 		10.6
(51.1) 		15.0
(59.0) 		19.0
(66.2) 		22.3
(72.1) 		22.0
(71.6) 		17.4
(63.3) 		11.8
(53.2) 		5.5
(41.9) 		0.6
(33.1) 		10.6
(51.1)
Mütləq minimum °C (°F) −32.5
(−26.5) 		−31.2
(−24.2) 		−28.1
(−18.6) 		−11.6
(11.1) 		−6.9
(19.6) 		−0.6
(30.9) 		2.9
(37.2) 		1.4
(34.5) 		−3.8
(25.2) 		−12.2
(10.0) 		−20.7
(−5.3) 		−28.4
(−19.1) 		−32.5
(−26.5)
Ortalama yağıntı mm (inç) 35.3
(1.39) 		36.1
(1.42) 		41.9
(1.65) 		51.8
(2.04) 		51.9
(2.04) 		39.6
(1.56) 		9.4
(0.37) 		6.8
(0.27) 		13.7
(0.54) 		27.9
(1.10) 		32.5
(1.28) 		37.4
(1.47) 		384.3
(15.13)
Ortalama qarlı günlər 9 9 6 1 0 0 0 0 0 0 3 8 36
Ortalama aylıq günəşli saatlar 93.0 113.0 148.8 186.0 254.2 309.0 368.9 350.3 273.0 207.7 144.0 92.0 12
Ortalama rütubətlilik (%) 76 72 62 58 56 50 44 44 47 58 69 77 59
Mənbə: Türkiyə Dövlət Metereologiya Nazirliyi[155]

Dağlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kayseri şəhəri yaxınlığında yerləşən və yüksəkliyi 3916 metr olan Ərciyəs dağı.

Kayseri şəhərinin sərhədləri daxilində yerləşən dağlar 3 sıra halındadır.[156] Bunlardan ikisi yer qabığının hərəkətləri nəticəsində yaranmış yüksəkliklərdir. Digəri isə, Tavr dağlarının Mərkəzi Anadoluya qədər uzanan bir qoludur.[157][158][159]

Bu dağlar bir-birindən geniş düzənlik və yaylalarla ayrılmışdır. Türkiyənin ən əhəmiyyətli vulkanlarından olan Ərciyəs dağı da vilayət sərhədlərində yerləşir.[160][161] Dağ, Kayseri şəhərinin cənub-qərbində yerləşir və qış aylarında kurort məqsədləri üçün olduqca məşhurdur. Ərciyəs dağının şimal ətəklərində, hündürlüyü 2500−2700 metr olan vulkan zirvəsi mövcuddur.[162][163][164] Şəhəri əhatə edən üç dağdan ibarət olan bu dağ silsiləsi şimaldan Ərciyəs dağından başlayaraq Koramaz dağı ilə davam edir, vilayət sərhədlərinin şimalındakı Xınzır dağı ilə başa çatır.[165] Koramaz və Xınzır dağları bir çox qırılmalara, sərtləşmələrə və kristallaşmalara məruz qalaraq yüksəlmiş dağ silsilələridir.[166] Şimalda Ağdağ, cənub-şərqdə Dibek və Minbuğa dağları, cənubda Aladağlar vilayət ərazisinə daxil olmuşdur.[167]

Su mənbələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sivas vilayətindən başlayaraq, Qara dənizə doğru axan Qızılirmaq

Kayseri şəhəri Qızılirmaq və Seyhan çaylarının hövzəsində yerləşir.[168][169] Qızılırmaq çayının Sarımsaqlısu qolu, Seyhan çayının isə Zamantı qolu vilayət sərhədləri daxilində axır. Mənbəyini Kayseri şəhərindən götürən ən vacib su mənbələrindən biri də elə Zamantı qoludur.[170] Seyhan çayının iki böyük qolundan biridir və mənbəyini şəhər ərazisindəki Pınarbaşı ilçəsindən götürür.[171] Su sahəsi 8.700 km² olan Zamantı qolunun orta illik axını 65.603 m³ təşkil edir. Çayın ən yüksək axını saniyədə 970 m³, bu sıradakı suyun dərinliyi isə 410 santimetrdir.[172] Şəhərin digər vacib su mənbələrindən biri də Sarımsaqlısu qoludur.[173] Mənbəyini Bünyanın şərqindən götürür və Kayseri düzənliyinə doğru axır. Daha sonra Kayseri düzənliyinin qərb ucundakı Boğazköy yaxınlığındakı Qızılirmağa tökülür. Bu iki dərədən başqa Kayseridə çox sayda kiçik və böyük dərələr var.[174][175]

Şəhər sərhədləri daxilində Yay gölü, Tuzla gölü və Sarıgöl kimi təbii göllərlə yanaşı Yamula, Ağcaşar, Akköy və Kovalı kimi anbar gölləri də var.[176] Anbar göllərindən adətən suvarma əkinçiliyində geniş istifadə olunur.

Biomüxtəliflilik

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərciyəs dağı və meyvə ağacları.

Şəhərin cənub hissəsində Tavr dağlarının yerləşdiyi meşəlik ərazilərdə Avstriya şamı, qızıl şamı, küknar və palıd ağacları geniş yayılmışdır.[177] Mərkəzi ərazilərdə isə meşəlik ərazilərə və ağaclara rast gəlinmir. Kayseri ərazisindəki dağ və dağlıq ərazilərdə də düzənliklərdə olduğu kimi, çöl bitkiləri üstünlük təşkil edir.[178] Şəhərin yüksək hündürlüyə malik hissələrində sıx meşə örtüyü olsa da, ərazi əsasən qeyri-məhsuldar meşə və kolluqlarla əhatə olunmuşdur.[179][180]

Şəhərin cənub hissəsində, Toros dağlarının yerləşdiyi hissədə Avstriya şamı, qızıl şamı, küknar, ladin və palıd növlərinə rast gəlinir.[181] Məhsuldar hesab edilə bilən meşələr Tomarza, Yəhyalı və Dəvəli ilçələrinin sərhədləri daxilində yerləşmişdir.[182][183] Şəhərin demək olar ki, hər yerində palıd və ardıc ağaclarına rast gəlmək mümkündür.[184] Digər tərəfdən, şəhərin cənub ərazilərində, Tavr dağları və ətraf ərazilərdə Avstriya şamı və qızıl şam, Sarız ilçəsinin sərhədləri daxilində qalan bölgədə isə Livan sidrləri geniş yayılmışdır.[185][186] Mərkəzi hissələrdə meşə sahəsi olmasa da, seyrək kollar və çəmənliklər böyük yer tutur. Dağ ətəkləri adətən daşlı və kolludur. Dağların yüksək hissələrində dağ çəmənliklərinə də rast gəlmək mümkündür.[187] Vilayət torpaqlarının 40,84%-i çəmən və otlaq sahələrindən, 39,64%-i kənd təsərrüfatı torpaqlarından, 6,34%-i meşə və kolluq ərazilərindən, 13,18%-i qeyri-məhsuldar torpaqlardan ibarətdir.[188][189]
Kayseri florasının daimi nümayəndələri (soldan sağa): Avstriya şamı, adi şam, Tavr küknarı, Livan sidri, qızılı şam, ağ şam, İtaliya şamı

İnzibati bölgü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Kayseri ilçələrinin siyahısı

Kayseridə ilk bələdiyyə təşkilatı 1869-cu ildə qurulmuşdur. İlk bələdiyyə başçısı şəhərin nüfuzlu sakinlərindən biri olan Mollaoğlu Mustafa Ağa olmuşdur. 14 dekabr 1988-ci il tarixli Rəsmi Qəzetdə dərc edilən və 3508 sayılı qanunla Kayseri Bələdiyyəsi Böyükşəhər Bələdiyyəsi statusunu əldə etdi və eyni qanunla Məlikqazi və Qocasinan adlı iki bələdiyyənin yaradılması qərara alındı.[190] Bu qanun 1 yanvar 1989-cu qüvvəyə minmiş və şəhər böyükşəhər statusunu qazanmışdır. 26 mart 1989 tarixində keçirilmiş seçki ilə Niyazi Bağçacıoğlu Böyükşəhər Bələdiyyə Başçısı seçildi.[191]

Kayseri Mərkəzi Anadolunun 3-cü, Türkiyənin ən böyük 14-cü şəhəri olma xüsusiyyətini daşıyır. Şəhərin təxminən 1,5 milyon əhalisi və cəmi 16 ən böyük məskunlaşma mərkəzi mövcuddur. Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 30 mart 2013-cü Yerli Seçkilərdən sonra qəbul edilən və 15 aprel 2013-ci ildə Rəsmi Qəzetdə yayımlanan 6360 sayılı qanun ilə şəhərin 16 ilçəsi olduğu təsdiq edilmişdir. Kayserinin ən böyük ilçələri Qocasinan, Məlikqazi, Dəvəli və Talasdır.[192]

1924-cü ildə Kayserinin qurulması ilə İncəsu[193], Dəvəli[194], 1926-cı ildə Pınarbaşı[195], 1946-cı ildə Sarız[196], 11 iyun 1946-cı il 5071 qanun ilə Yaşılhisar[197], 19 iyun 1953-ci il 7033 saylı qanun ilə Fəlahiyyə[198] və Tomarza[199], 1954-cü ildə Yəhyalı[200], 1960-cı ildə Sarıoğlan[201], 19 iyun 1987-ci il 19507 saylı qanun ilə Ağqışla[202], 21 avqust 1987-ci il 3992 saylı qanun ilə Talas[203], 9 sentyabr 1988-ci il 6360 saylı qanun ilə Bünyan[204], 7 dekabr 1988-ci il 3508 saylı qanun ilə Qocasinan[205], 14 dekabr 1988-ci il 3508 saylı qanun ilə Kayserinin ən böyük ilçələrindən olan Məlikqazi[206], 9 may 1990-cı il 20523 saylı qanun ilə Özvətən[207], 16 may 1990-cu il 3647 saylı qanun ilə Hacılar[208] ilçə statusu qazanmışdır.

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əhali siyahıyaalınması
İlƏh.±%
1970 598.693—    
1975 676.809+13.0%
1980 778.383+15.0%
1985 864.060+11.0%
1990 943.484+9.2%
2000 1.060.432+12.4%
2007 1.165.088+9.9%
2008 1.184.386+1.7%
2009 1.205.872+1.8%
2010 1.234.651+2.4%
2011 1.255.349+1.7%
2012 1.274.968+1.6%
2013 1.295.355+1.6%
2014 1.322.376+2.1%
2015 1.341.056+1.4%
Mənbə: Türkiyə Statistika Qurumu[209]

Urbanizasiyanın əsas göstəricisi kənd əhalisinin şəhərlərə köçməsi, kiçik şəhərlərin böyüməsi və ətraf kənd yaşayış yerlərini öz tərkibinə qatmasıdır.[210] Kayseridə vilayət və ilçə mərkəzlərində əhalinin yerləşməsində sənaye mərkəzləri mühüm rol oynayır. Digər ilçələrə nisbətən Dəvəli, Talas və Hacılar ilçələrinin əhalisi olduqca yüksəkdir. Buna səbəb isə, şəhər tabeliyində olan bir çox sənaye müəssisələrinin ətraf ərazilərdə inşa edilməsidir.[211][212]

İlçələr üzrə əhalinin paylanması:
  400.000—500.000 nəfər

  300.000—400.000 nəfər

  100.000—300.000 nəfər

  50.000—100.000 nəfər

  20.000—50.000 nəfər

  5.000—2.000 nəfər

Digər tərəfdən, kənd təsərrüfatı sektorundakı iqtisadi dəyişikliklər, əhalinin Pınarbaşı və Sarız kimi ilçələrindən köçməsinə ciddi təsir göstərmişdir.[213][214][215] Kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın azalması, gəlirlərin düşməsi, əlverişli torpaqların münbitliyini itirməsi və əlverişsiz hava şəraiti kimi amillər bu bölgədən əhalinin şəhər mərkəzlərinə köçməsinə səbəb olmuşdur.

2000-ci il əhali siyahıyaalmasına görə Kayserinin ümumi əhalisi 1.376.522 nəfər olmuşdur.[216][217] Ümumi əhalinin 69%-i, 732,410 nəfəri şəhərlərdə, 31%-i, yəni 328.284 nəfəri isə kəndlərdə yaşamışdır. Məlikqazi 555.671 nəfər əhalisi ilə ən sıx, Özvətən isə 5.413 nəfər əhalisi ilə ən seyrək ilçədir. Kayseri ümumi əhalisinin yarısı kişi, yarısı qadındır.[218] 2000-ci ildə 1.060.694 nəfər olan vilayət əhalisinin 529.767 nəfəri, 49.95 %-i kişi, 530.927 nəfəri, yəni 50,05 %-i qadın olmuşdur.[219] Əhali siyahıyaalmasına əsasən, 6 yaşdan yuxarı əhalinin 92%-i oxuya və yaza bilir.[220][221] Kişi əhalisi savadlı insanların 53,4%-ni təşkil edir. Oxuma-yazma bilməyən 8%-lik hissənin 85%-ni isə qadınlar təşkil edir.[222] 2000-ci il əhali siyahıyaalmasına əsasən 0-9 yaş qrupunda 211.098, 10-14 yaş qrupunda 111.903, 15-19 yaş qrupunda 117.642, 20-64 yaş qrupunda isə 560.292 nəfər olmuşdur. 524,818 nəfər əhalisi olan Kayseri şəhəri əhali sayı baxımından Türkiyədə ən böyük 11-ci şəhərdir.[223] Şəhər mərkəzində əhalinin illik artım tempi hər 1000 nəfərə 20,91 nəfər təşkil edir. Buna görə Kayseri şəhər mərkəzində əhalinin artım tempi digər ilçələrdən olduqca yüksəkdir. Kayserinin mərkəzində urbanizasiya daim davam edir.[224]

Urbanizasiya səviyyəsinin ən yüksək olduğu yerlər Kayseri şəhər mərkəzi, Qocasinan, Məlikqazi, Talas və Dəvəli ilçələridir. 1960–2000 illəri arasındakı 40 illik dövrdə şəhər əhalisi 161.340 nəfərdən 732.410 nəfərə qədər artmışdır. Ümumi əhalidə şəhər əhalisinin nisbəti eyni dövrdə 33%-dən 69%-ə yüksəlmişdir. Bəzi ilçələrdə əhali artımı mənfilərdə olsa da, ümumi vilayətdə artım olduqca yüksəkdir.[225][226] Kayseri əhali nisbətində azalma yaşanan ilçələr arasında -19,47% ilə Sarız, -9,6% ilə Fəlahiyyə, -8,29% ilə Özvətən, -7,89% ilə Bünyan və -3,59% ilə Tomarza yer alır.[227] Müsbət əhali artımı olan bölgələrə isə 81,09% ilə Məlikqazi, 27,21% ilə Talas, 17,89% ilə Hacılar, 13,45% ilə Yaşılhisar, 12,38% ilə Qocasinan, 11,00% ilə Yəhyalı, 7,96% ilə İncəsu, 7,19% ilə Dəvəli və 7,00% ilə Sarıoğlan aiddir.[228] Bu sürətli əhali artımına baxmayaraq, Kayseri ölkədəki ən uğurlu urbanizasiya mərkəzi olaraq qalmağa davam edir.[229]

İqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ərciyəs dağı və Bürüngüz məscidi.

Kayseri, zəngin yeraltı sərvətləri, əlverişli coğrafi mövqeyi və enerji qurğuları ilə əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etmiş sənayesi ilə lider vilayətlər sırasındadır.[230] Kayseri şəhərinin inkişafında əsas amillərdən biri vilayətin keçmişdən ticarət və sənətkarlıqda əhəmiyyətli bir tarixçəyə sahib olmasıdır.[231] 2004-cü ildə Kayserinin ÜMM-sinin cari qiymətlərlə 3.836.364.000 ABŞ Dolları olduğu hesablanmışdır.[232][233] 2004-cü il ÜDM-sinə görə Kayseridə adambaşına 3.462 ABŞ Dolları düşür.[234]

Kayseri, ÜMM baxımından digər vilayətlərdən olduqca geri qalmışdır.[235] 2001-ci il hesabatında vilayət 31-ci yerdə qərarlaşmışdır. 2004-cü ildən bu yana şəhərdə ÜMM miqdarı müsbət istiqamətdə dəyişməkdə davam edir.[236] ÜDM-nin kənd təsərrüfatında 12%, sənayedə 25%, tikintidə 4%, ticarətdə 20%, nəqliyyatda 15% payı var.[237][238] Vilayətlərin sosial-iqtisadi inkişafının izlənildiyi siyahıya əsasən, Kayseri 1996-cı ildə bu siyahıda 15-ci, 2003-cü ildə nəşr olunan və 2004-cü ilin mayında yayımlanan siyahıda isə 4 pillə geriliyərək 19-cu sırada yer almışdır.[239] Hər iki hesabatda Kayseri, 2-ci dərəcəli inkişaf etmiş vilayətlər sırasında yer almışdır.[240][241]

Ticarət

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şəhərin ən böyük ticarət mərkəzi olan Kayseri forum.

Kayseri vilayətində ticarətin başlanğıcı xett sivilizasiyalarının mühüm yaşayış mərkəzlərindən biri olan Kanişdə qoyulmuşdur.[242] Yazılı mənbələrdən aydın olur ki, Kanişdə yaşayan yerli sakinlər assuriyalılarla daim ticarət əlaqələrində olmuşlar.[243] Kanişdəki ticarətin əsası e.ə. 2000-ci illərdə Assuriya tacirlərinin Mərkəzi Asiyaya yayılaraq, burada ticarət koloniyaları qurması ilə qoyuldu. Kanişdəki yazılı mənbələrə görə, bu ticarət koloniyalarına xüsusi təşkilatlar tərəfindən nəzarət olunmuşdur.[244] Səlcuqlu dövründə ticarət yollarının Kayseridə kəsişməsi şəhərdəki ticarətin inkişafına təkan verdi.[245] Osmanlı İmperiyasının hökmranlığı dövründə də Kayseri ticari və iqtisadi əhəmiyyətini davam etdirmişdir. Bu dövrdə həftənin müəyyən günlərində şəhərin bütün ilçələrində böyük yarmarkalar qurulurdu.[246] Respublikanın ilk illərində dəmiryolu salınan və əhəmiyyətli sənaye obyektlərinin qurulmasının şahidi olan Kayseri, bu gün də Mərkəzi Asiyanın əhəmiyyətli sənaye və ticarət mərkəzlərindən biri olmaq xüsusiyyətini qoruyub saxlayır.[247] Köklü ticarət və istehsalat tarixçəsinə sahib olan Kayseri, respublikanın qədim tarixi boyunca Sabancı, Özyeğin, Qoç kimi bir çox məşhur iş adamlarının müxtəlif layihələrinə ev sahibliyi etmişdir.[248][249] Sənayenin inkişaf etməsi səbəbindən xammal və hazır məhsulların giriş və çıxışı ticarət həcmini daha da artırmışdır. Kayseri bir çox yerli və xarici ticarət palatalarında üzvlüyünü qoruyub saxlamaqdadır.[250][251][252]

Sənaye

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kayseri qatar stansiyası

Toxuculuqdan qablaşdırılmış ərzaqlara, yeməkdən xalçaya, metaldan mebelə, heyvandarlıqdan mədənçıxarma məhsullarına, kimyəvi məhsullardan elektronikaya qədər minlərlə məhsul Kayseri şəhərində mindən çox fabrikdə və səkkiz kiçik sənaye şəhərində hazırlanır.[253] Kayseri istehsal sənayesinin inkişafında ən vacib amil Respublikanın ilk illərindən bəri şəhərə qoyulan dövlət sərmayeləri olmuşdur. 1920-ci illərdə dəmir yolu və elektrik stansiyasına malik şəhərdə, tank və təyyarə kimi hərbi nəqliyyat vasitələrinin yığılması və təmirini həyata keçirən ilk fabrik açıldı.[254][255] 1930-cu illərin ilk illərində şimal və cənub vilayətlərə nəqliyyat təmin edildi. 1926-cı ildə Bünyan xalça zavodu, təyyarə və tank təmiri zavodu, 1927-ci ildə Ankara-Kayseri dəmiryolu, 1929-cu ildə bölgəni kifayət qədər elektrik enerjisi ilə təmin edə bilən Bünyan SES, 1933-cü ildə Kayseri-Sivas-Samsun yolu, 1935-ci ildə isə Sümerbank Kayseri parça fabrikinin tikilməsi kimi şəhərdə sənayenin inkişafına töhfə verən yüzlərlə əhəmiyyətli dövlət sərmayeləri olmuşdur.[256][257] Bu dövlət sərmayeləri 1950-ci illərdən sonra müxtəlif cəhətlərdən sürətlənən sənaye nailiyyətlərinə təkan verdi. Dövlət sektorundan ixtisaslı işçi qüvvəsi ilə yanaşı, özəl sektor da istehsal üçün lazımi xammal ilə təmin edildi.[258] Bu dövrdə özəl sektora qoyulan investisiyalar intensiv şəkildə artmağa başladı və buna görə şəhər iqtisadiyyatında özəl sektorun səmərəliliyi artmağa başladı. Özəl sərmayelərin artması ilə dövlət sərmayeləri azaldı və 1950-ci illərdə sadəcə Kayseri şəkər fabriki tikildi.[259][260][261] 1960-cı illərdə Kayseri iqtisadiyyatında ən vacib istehsal sahələri qida, toxuculuq və maşınqayırma olmuşdur.[262] Yeyinti sənayesindəki müəssisələrin böyük əksəriyyəti şəhərin qədim mətbəx nümunələrindən olan kolbasa və basdırmalardır. Son illərdə qoyulan sərmayələrlə bu gün Kayseridə təxminən 1000-ə yaxın böyük və kiçik fabrik fəaliyyət göstərir.[263][264] İstanbul Sənaye Palatasının sənaye müəssisələri siyahısında Kayseri, 17 şirkət ilə beşinci sıradadır.[265]

Nəqliyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Erkilet Beynəlxalq Hava Limanı daxili uçuşlar qapısı.

Şəhərdə Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyası tərəfindən idarə olunan Erkilet Beynəlxalq Hava Limanı fəaliyyət göstərir.[266][267] Hava limanı Kayseri mərkəzindən 15 dəqiqəlik məsafədədir. Türk Hava Yolları tərəfindən İstanbula hər gün 3 uçuş həyata keçirilir.[268] Türkiyədə hava nəqliyyatı sənayesi sürətlə böyüdüyündən, yaxın zamanda Kayseridən Türkiyənin daxilində və xaricində daha çox bölgələrə yeni reyslərin olacağı gözlənilir.[269][270] Kayseridən ölkənin digər şəhərlərinə nəqliyyat qatar yolu vasitəsilə həyata keçirilir.[271] Paytaxt Ankaraya hər gün 4 qatar reysi təşkil edilir. Şərq istiqamətində isə qatar yolu 2 qola ayrılır: biri Qars, digəri isə Van gölünün qərb sahilində yerləşən Tatvan kəndinə qədərdir.[272] Şəhər Türkiyənin mərkəzində yerləşdiyi üçün avtomobil və avtobus nəqliyyatı olduqca səmərəlidir. Şəhər, Ankaraya təxminən 3 saat, Aralıq dənizi sahillərinə təxminən 2 saat, Kappadokiyaya isə 45 dəqiqəlik məsafədə yerləşir.[273][274] Şəhərin simvolu, qışda görkəmli xizək mərkəzi olan Ərciyəs dağı şəhər mərkəzindən cəmi 30 dəqiqəlik məsafədədir.[275] Şəhər daxilində nəqliyyat əsasən ictimai avtobus və şəxsi nəqliyyat vasitələri ilə həyata keçirilir. Bununla yanaşı, 2009-cu ilin sonunda Kayseray adlı yüngül dəmir yolu tranzit sistemi istifadəyə verilmişdir.[276]

Səhiyyə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kayseridə sağlamlıq xidmətləri Səhiyyə Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisələrdə, Ərciyəs Universitetində, özəl tibb müəssisələrində və hərbi xəstəxanalarda həyata keçirilir.[277][278] 2004-cü ildə şəhərdəki səhiyyə xidmətləri, Səhiyyə Nazirliyinə bağlı 12 dövlət xəstəxanası, 3 dövlət müəssisə təşkilatı, 5 özəl xəstəxana, 102 sağlamlıq mərkəzi, 3 vərəm dispanseri və 2 klinikada həyata keçirilmişdir. Şəhərdəki çarpayıların sayı dövlət xəstəxanalarında 1380, regional xəstəxanalarda 310, Ərciyəs Universiteti Tibb Fakültəsi xəstəxanalarında 1313, özəl xəstəxanalarda isə 143-dür.[279]

Şəhərdə 373 çarpayıya 1 nəfər düşür. Səhiyyə Nazirliyinin hesabatlarına görə 1999-cu ildə hər həkimə 2155, hər tibb bacısına isə 1934 xəstə düşmüşdür. Hər həkimə düşən xəstələrin sayına görə bir çox Türkiyə və Mərkəzi Anadolu şəhərlərindən öndədir.[280] Türkiyədə olduğu kimi Kayseridə də qan dövranı sistemi, tənəffüs sistemi və xərçəng xəstəlikləri ən çox can alan xəstəliklər arasındadır.[281][282] Şəhərdə məsul tibb işçilərinin sayı artdıqca, tibb işçilərinə düşən nəfər sayı da azalır. Qurumlara bağlı 19 xəstəxana fəaliyyət göstərir.[283] Şəhərdə 518 mütəxəssis həkim, 407 praktikalı həkim, 354 köməkçi həkim və 161 diş həkimi işləyir. Bununla yanaşı, 1.098 tibb bacısı, 734 ana həkimi, 1.219 səhiyyə məmuru, 305 əczaçı olmaqla ümumilikdə 4.833 tibb işçisi çalışır.[284][285] Çarpayıların məşğulluq nisbəti 60,7%, körpə ölüm nisbəti isə hər 1000 nəfərə 13 nəfər təşkil edir.[286]

Turizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kayseri şəhər mərkəzində yerləşən məşhur Hilton oteli.

Səlcuqlu sivilizasiyasının və memarlığının ən orijinal əsərlərini özündə cəmləşdirən şəhər, Ərciyəs dağı ilə qış turizmini təmin edən, vizual və tarixi zənginliyə malik Kapuzbaşı şəlalələri və yeddi gölü ilə ölkənin ən gözəl təbii gözəlliklərinə sahibdir.[287][288] Hər turizm sahəsində ciddi potensiala malik nadir şəhərlərdəndir. Şəhər alpinizm, ovçuluq, göl, isti bulaq və qış turizmi inkişaf etmişdir.[289][290] İnfrastrukturun inkişafı, marketinq və reklam fəaliyyətlərinə xüsusi diqqət yetirməklə bu potensialdan daha çox istifadə olunur. İllər keçdikcə daha da məşhurlaşan şəhər, yerli və xarici ziyarətçilərlə daim inkişaf edir.[291][292] 1990-cı illərin ortalarında təqribən 150.000-ə yaxınlaşan turist sayı 2005-ci ilə nisbətən təxminən 100%-lik artım ilə 300.000-ə çatmağı bacarmışdır.[293] 2010-cu ildə Kayserini ziyarət edən turistlərin sayı 287 min nəfər olmuşdur. Onlardan 50.500 nəfəri xarici, 236.500 nəfəri isə yerli turist olmuşdur.[290][294][295] Turist ziyarətləri adətən günlük olur. Bunun səbəbi isə ziyarətçilərin çoxunun yüksək inkişaf etmiş turizm infrastrukturuna sahib olan Kappadokiya bölgəsində qalmasıdır. Kayseridə ilk beşulduzlu otel olan Hilton Otel 2002-ci ildə açılmışdır.[296] 469 yataq tutumu ilə şəhərin turizminə böyük töhfə vermişdir. Lakin, 2019-cu ildə otel, ABŞ şirkəti olan Uindham-Qrend tərəfindən satın alınaraq adı dəyişdirilmişdir.[297][298][299] Ərciyəs dağındakı Grand Eras və Dedeman otelləri ilin beş ayında (dekabr, yanvar, fevral, mart, aprel) fəaliyyət göstərir.[300][301] Şəhərdə turizm fəaliyyət sertifikatına sahib olan 13 yaşayış obyekti var. Bununla yanaşı, Kayseridə 35 turizm agentliyi fəaliyyət göstərir.[302] Şəhərdə turistik əhəmiyyət daşıyan bəzi mədəniyyət abidələrinə Kaniş kurqanı, Erkilet tumulusu, İlanlıdağ tumulusu, Herakl türbəsi, Beştəpələr tumulusu və Kayseri qalası aiddir.[303][304][305][306] Vilayət sərhədləri daxilində Doğanlı, Soğanlı və Ərdəmli kimi bir çox yeraltı şəhər və qayalıq yaşayış məntəqələri var.[307][308] Turizmin inkişafı məqsədilə şəhərdə üç turizm inkişafı kooperativi yaradılıb.[309] Bu kooperativlərin təsis məqsədləri təbii, tarixi, arxeoloji və sosial-mədəni turizm dəyərlərinin və digər turizm potensialının inkişafına kömək etmək və turistlərin turizm ehtiyaclarını ödəməkdir.[310] Onlardan ən böyüyü Soğanlıda fəaliyyət göstərir.[311][312][313]

  • Müqəddəs Məryəm Kilsəsi
    Müqəddəs Məryəm Kilsəsi
  • Assuriya ticarət lövhəsi
    Assuriya ticarət lövhəsi
  • Hunat Hatun mədrəsəsi
    Hunat Hatun mədrəsəsi
  • Kayseri qalası
    Kayseri qalası

Təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Ərciyəs Universiteti
Həmçinin bax: Məlikşah Universiteti və Abdullah Gül Universiteti
Şəhərin ən məşhur universitetlərindən biri olan Ərciyəs Universiteti.

Kayseri şəhərində yerləşən məktəblərdə təhsilin səviyyəsi bir çox yerli xeyriyyəçilərin töhfələri nəticəsində sürətlə inkişaf etmişdir.[314][315] Hal-hazırda Kayseri həm savadlılıqda, həm də oxuma-yazma qabiliyyətində Türkiyə miqyasında olduqca yüksək səviyyəyə qalxmışdır.[316][317] Kayseri şəhərində məktəbəqədər şagirdlərin qeydiyyat nisbəti 20%, ibtidai məktəbə 89%, orta məktəbə 81% təşkil etmişdir. Savadlılıq səviyyəsi isə 93,82% olaraq təyin olunmuşdur.[318] Kayseridə Milli Təhsil Nazirliyindən başqa, Bünyan və Dəvəli ilçələrində Səhiyyə Nazirliyinə bağlı 3, Təhlükəsizlik Nazirliyinə bağlı 1 polis peşə məktəbi fəaliyyət göstərir.[319] Şəhərdəki 566 ibtidai məktəbdə 6.722 müəllim çalışır və 176.186 şagird təhsil alır.[320][321] Distant təhsil çərçivəsində isə il ərzində 235 kənddə ümumilikdə 4357 şagird təhsil alır. Şəhərdə 111 orta məktəb fəaliyyət göstərir. Bu məktəblərdə isə 56.140 şagird təhsil alır və 2614 müəllim çalışır.[322] Orta məktəb şagirdləri üçün vəqf, dərnək və dövlət tərəfindən idarə olunan 38 yataqxana mövcuddur. Bu yataqxanalarda ümumilikdə 2500-ə yaxın orta məktəb şagirdi qalır.[323] Kayseri xeyriyyəçilərinin təhsil sahəsindəki maddi və mənəvi dəstəyi və töhfəsi olduqca böyükdür.

26 iyul 2016-cı ildə bağlanılan Məlikşah Universiteti.

Bu töhfələr, Təhsil Nazirliyi tərəfindən verilən hesabatlara görə, Kayserini bu siyahıda ilk sıraya çəkir.[324] Xeyriyyəçilər tərəfindən tikilən məktəblər, şəhər daxilində təhsilin keyfiyyətinə və qəbul səviyyəsinin artmasında böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur. 1996–2005 illəri arasındaki 10 illik dövrdə şəhərdə ümumilikdə 104 olmaq üzərə, 81 ibtidai, 23 orta məktəb tikilmişdir.[325][326][327] 1969-cu ildə Hacettepe Universiteti nəzdində qurulan Kayseri Gəvhər Nəsibə Tibb Fakültəsi Ərciyəsi Universitetinin təməli olmuşdur.[328][329] Daha sonra 1978-ci il 2175 nömrəli qanunla Kayseri Universiteti yaradılmışdır.[330] 1965-ci ildə ali təhsil müəssisəsi olan Kayseri Ali İslam İnstitutu və İlahiyyat Fakültəsi, 1977-ci ildə isə Kayseri Dövlət Memarlıq və Mühəndislik Akademiyası Mühəndislik Fakültəsi birləşdirilərək 1982-ci ildə Ərciyəs Universiteti olaraq adlandırılmışdır.[331][332] Ərciyəs Universiteti, 4795 nəfərlik idarə heyəti, 2 kampus, 19 fakültə, 7 institut, 1 məktəb, 44 araşdırma mərkəzi, 123 akademik proqram ilə ümumilikdə 52534 tələbəyə xidmət göstərir.[333] Hal-hazırda universitetdə 234 professor, 138 dosent, 297 dosent köməkçisi, 185 müəllim, 51 mütəxəssis, 712 elmi işçi və 2 tərcüməçi, o cümlədən 1799 elmi işçi və 1438 inzibati işçi çalışır.[334] 2006–2007 tədris ilində universitetdə təxminən 24.120 tələbə bakalavr və magistratura üzrə təhsil almışdır.[335] 2022 YKS nəticələrinə görə, Ərciyəs Universitetində ən yuxarı keçid balı olan 3 ixtisas: tibb, stomatologiya və əczaçılıq fakültələri olmuşdur.[336] Türkiyə vətəndaşları ilə yanaşı, başda Azərbaycan, Qazaxıstan, İordaniya vətəndaşları olmaq üzərə xarici ölkələrdən 500-ə yaxın beynəlxalq tələbə təhsil alır.[337][338] Hal hazırda şəhərdə 2-si dövlət: Ərciyəs Universiteti və Abdullah Gül Universiteti, 1-i isə özəl: Nuh Naci Yazqan Universiteti olmaq üzərə ümumilikdə 3 ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir.[339][340]

İdman

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Həmçinin bax: Kayserispor və Kayseri Ərciyəsspor
Kayserispora ev sahibliyi edən Kadir Has İdman Mərkəzi

Futbol dünyada və Türkiyədə olduğu kimi Kayseridə də ən məşhur idman növüdür.[341][342] Kayserispor futbol klubu 1966-cı ildə Ərciyəs Gənclik, Fənər Gənclik, Sənayespor və Mərkəzi Asiya Gənclikspor idman klublarının birləşməsi ilə qurulmuşdur. Kayseri son illərdə idman fəaliyyəti baxımından sürətlə inkişaf edir. Respublika qurulmamışdan əvvəl Ərciyəs dağına ilk alpinistlərin çıxması ilə başlayan alpinizm fəaliyyətləri, Kayseridə hal-hazırda olduqca inkişaf etmişdir.[343][344] Respublikanın qurulması ilə, ölkədə yayılan idman növləri Sümer zavodunun açılması və qurğularının yaradılması ilə daha da məşhurlaşmağa başladı.[345][346] Bu gün ən məşhur idman növləri ilə yanaşı, Kayseri şəhəri hər 2 ildən bir Əlidağda təşkil edilən Dünya Paraşüt Çempionatına da ev sahibliyi edir.[347][348][349] Bundan əlavə, Kayserispor və Kayseri Ərciyəssporun Super Liqada qazandıqları uğurları ilə yanaşı Avropa çempionatına da çıxması nəticəsində bu komandalar təkcə Türkiyədə deyil, bütün Avropada da nüfuz qazanmağı bacarmışdır.[350] Kayseridə 2-si peşəkar liqa klubu olmaq üzərə ümumilikdə 114 idman klubu fəaliyyət göstərir. Peşəkar və həvəskar basketbol liqalarında 12 komanda, voleybol liqalarında 11 komanda və həndbol liqalarında 8 yerli komanda mübarizə aparır.[351] Kasyerispor 5 il aralıqsız Super Liqada əzmkar mübarizəsindən sonra 2020-ci ildə son yerdə qərarlaşaraq, alt liqaya düşmüşdür.[352][353][354][355]

Bundan əlavə, şəhərdə 6 xizək klubu da fəaliyyət göstərir. Futbol istisna olmaqla Kayseri 31 növdə ümumilikdə 1.406 kişi və 691 lisenziyalı qadın idmançıya ev sahibliyi edir.[356] Bundan əlavə, şəhərdə 377 məşqçi, 524 hakim var. Şəhərin hər yerində idmana maraq ildən-ilə artır. Kayseridə ən sevimli idman növləri arasında ovçuluq, boks, güləş, xizəksürmə, üzgüçülük, şahmat, bilyard, atletika, gimnastika, ağır atletika, stolüstü tennis, taekvondo, bodibildinq, tennis, basketbol, alpinizm, həndbol və badmintondur.[357][358] Velosiped, futbol, cüdo, voleybol, karate isə ən məşhur ənənəvi idman növləridir. Kayseridə idmana maraq demək olar ki, hər yaşda var. Peşəkar idman klublarının futboldan başqa digər sahələrdə meydana çıxması, həvəskar idman klublarının sayının artmasına səbəb olur.[359] Keçirilən idman təbdirlərində azarkeşlərin çoxluğu da idmana olan marağın artdığının göstəricisidir.[360]

Mədəniyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sənətkarlıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Səlcuqlu sivilizasiyasından təsirlənən tarixi Mərkəzi Anadolu toxuma xalçası.

Sənətkarlıq mədəni varlığın ən vacib göstəricilərindən biridir. Türkiyənin bir çox yerində olduğu kimi, Kayseridə də "atadan oğula" və ya "ustadan şagirdə" keçərək yüz illər boyu davam edən bəzi sənətkarlıq növləri bu gün də mövcuddur.[361] Bununla birlikdə texnoloji inkişafın və sənayeləşmənin təsiri ilə bu sənətlər daha da inkişaf etməyə başlamışdır. Kayseridə hazırlanan toxunma xalçalar və mis materiallar uzun illərdir öz dəyərini qoruyub saxlayır.[362] Kayseri mədəniyyətinin bir hissəsi olan və keçmişdəki sosial həyatı əks etdirən ənənəvi sənətkarlıq növlərinin bir çoxu yavaş yavaş tarixə qarışmışdır. Məsələn, dəri emalı əsrlər boyu Kayseri üçün mühüm qazanc mənbəyi olsa da, hal-hazırda şəhərdə dəri emalı tənəzzülə uğramışdır. Bununla yanaşı, yüz illər boyu qorunub saxlanılan bəzi sənətkarlıq növləri bu gün də mövcuddur.[363][364]

" Bu məskənin bərəkətli torpaqlarına yay və qış qar yağar, torpaq sulanar. Yetmiş yeddi növ taxıl və tərəvəz yetişdirilə bilər. Əlbəttə ki, belə münbit torpaqlarda heyvandarlıq da olduqca inkişaf etmişdir. Zirə və ədviyyatlı ləzətli basdırmalarına isə Anadolu torpaqlarının heç bir yerində rast gəlmək mümkün deyil.
Övliya Çələbi, 1649-cu illərdə Kayseri səfəri zamanı.[365][366] 		"

1985-ci ildə şəhərin ixrac məhsulları siyahısında birinci yerə xalçaçılıq çıxmışdır.[367] Fabriklərdə hazırlanan xalçalar şəhərdə son 20 ildə geniş yayılsa da, əldə toxunma xalçaçılığın tarixi min illərlədir.[368] Şərqdən səlcuqlularla gətirilən toxunma xalçalar, şəhərdə xalçaçılığın inkişafına və xüsusi üslubların yaranmasına təkan vermişdir. 1950-ci illərin sonlarına qədər mis emalı Kayseridə əhəmiyyətli sənətkarlıq növlərindən biri olmuşdur.[369] Şəhərdə sənaye çarşısı qurulmazdan əvvəl, mis qazancılar çarşısındaki emalatxanalarda emal edilirdi. 1950-ci illərdən etibarən mis emalında yeni və müasir alətlərdən istifadə edilməyə başlandı.[370][371] Lakin, 1960-cı ildən başlayaraq mis alətlər və mis emalı sahəsi tənəzzülə uğradı.[372] Buna səbəb isə xammalın olduqca az, lakin tələbatın çox olması idi. Bununla yanaşı, 1955-ci illərdən başlayaraq alüminiumun daha ucuz olması və geniş yayılması bu sənətin də zamanla yox olmasına səbəb oldu.[373] Mətbəxdə istifadə olunan qablar, ləyənlər və boşqablar adətən misdən hazırlanırdı. Hazırlanan mis alətlər sadəcə Kayseridə deyil, ətraf şəhərlərdə də olduqca məşhurluq qazanmışdı.[374][375][376] Lakin mis emalına bu gün şəhərdə rast gəlmək qeyri-mümkündür.[377]

Geyim

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəhərdə Mərkəzi Anadoluya xas geyimlər daha geniş yayılmışdır.[378] Toxunma qadın və kişi geyimləri mühüm yer tutur. Zamanla geyim tərzi müasirləşsə də, bir çox tarixi geyimlər bəzi bölgələrdə hələ də öz məşhurluğunu qoruyub saxlayır.[379] Son illərdə kənd və şəhər arasındakı kəskin fərqlər azaldıqca geyim tərzi də daha sürətlə müasirləşməyə başlamışdır. Qadınlar evdə adətən ənənəvi geyimlərdən, çöldə isə günün dəbinə uyğun geyimlərdən istifadə edir.[380] Kişilərin geyimləri daha sadədir. Şəhərdə kənd-şəhər geyim fərqi məhduddur.[381] Şəhərin bir çox ətraf bölgələrində "sako" adlanan geniş şalvarlar geyilir. Köynəklər yaxasız və boldur, üstdən taxılan "qara əba" jaket rolunu oynayır. Kişi geyiminin digər əşyalarından olan talvarlar, müxtəlif kəmərlər, ayaqqabı və sandalet kimi geyimlər bu gün tamamilə ortadan qalxmışdır.[382] Respublikadan əvvəl konus formalı papaqlar ənənəvi kişi geyimlərində istifadə olunurdu.[383] Görkəmli adamlar, rahiblər, mədrəsə tələbələri və üləmalər bu konus formalı papaqlardan olduqca geniş istifadə etmişdir. Çar və ya silgi adlanan örtüklər Dəvəli və ətraf ilçələrdə hələ də geniş istifadə olunur.[384]

Mətbəx

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalələr: Mantı və basdırma
Kayseri mantısı və basdırması.

Kayseri zəngin mətbəxə sahibdir.[385] Kayseri adı altında məşhurlaşan basdırma və kolbasaların şöhrəti xaricdə belə məşhurlaşmışdır. Ləziz yeməklər arasında mantı xüsusi yer tutur.[386][387][388] Gündəlik yeməklərdən başqa ziyafət və toylarda bir çox xüsusi yeməklər hazırlanır. Adi günlərdə isə yemək vərdişləri demək olar ki sadədir. Kayseri mətbəxi əsasən çörək və ət yeməklərindən ibarətdir.[389] Mantı, Kayseri mətbəxinin ən təmtəraqlı nümayəndələrindən biridir.[390][391][392] Tədqiqatlara görə, Kayseridə 36 növ mantı bişirilir. Bunların arasında ən geniş yayılanı ətli mantıdır.[393] Adi günlərdə ən çox istehlak edilən aşmakarna, əriştə və makarondan ibarət şorba növüdür. Unlu yeməklərdən bir digəri su börəyidir. Quru börək, təndir çörəyi və katmer də şəhərin ən məşhur unlu yeməklərindəndir.[394][395]

Arabaşı, həm hazırlanmağı, həm də yeyilməyi maarifət tələb edən Kayseri mətbəxinə özgün bir yeməkdir.[396][397] Qaşığa böyük hissə xəmir almaq və onları çeynəmədən udmaq yeyiliş qaydasıdır.[398] Güveç də Kayseri mətbəxinin ən məşhur yeməklərindən biridir. Xüsusilə yaz aylarında saxsı qablarda tərəvəzlərdən hazırlanır. Tərkibi badımcan, pomidor, bibər, sarımsaq və ətdən ibarətdir.[399] Şorbaya bəzən kartof da əlavə olunur.[400][401] Kayseri mətbəxində şirniyyatların xüsusi yeri var.[402] Oxlov paxlavası, açma paxlava, qamış paxlava, gül paxlava, fincan ağzı, nevzin, halva, pişmaniyyə, tut bəhməzi və əncir dolması Kayseri mətbəx mədəniyyətini bəzəyən şirniyyatlardandır.[403][404][405] Bunlarla yanaşı Kayseri mətbəxində bir çox müxtəlif çeşidli unikal yeməklər də vardır.[406][407]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Erkiletli Aşıq Həsən, Aşıq Seyrani, Dadaloğlu Kayseri ədəbiyyatının ən mühüm şairlərindəndir.[408] 1771-ci illərdə doğulan Erkiletli Aşıq Həsən əsərlərində söz oyunlarına, müəmmalı tənqidlərə geniş yer vermişdir.[409][410] Əsl adı Mehmet Tahir olan Aşiq Seyrani, 15 yaşında yuxuda olarkən bir pir tərəfindən "Seyrani" adı ilə çağırıldıqdan sonra, elə bu sözü də təxəllüsü kimi istifadə etmək qərarına gəlir.[411][412] 1839-cu ildə 40 aşıqla birlikdə saraya girən Seyrani, öz əsərlərində dövlət idarəetməsini tənqid etdiyinə görə İstanbuldan Hələbə sürgün olunur.[413] XIX əsrin ən məşhur xalq şairlərindən biri də Kayserili Dadaloğlu olmuşdur.[414] Əfşar boyundan olan Dadaloğlu, Tavr yaylalarından Kayserinin Pınarbaşı ilçəsinə köçmüşdür.[415][416] Öz əsərləri ilə bir çox müasir şairə təsir göstərmişdir. Şeirlər əsasən Kayserinin gözəlliyinə həsr olunmuşdur.[417][418]

Qardaş şəhərlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kayseri şəhəri Ümumdünya Qardaşlaşmış Şəhərlər Federasiyasının bir üzvüdür. Beynəlxalq və iqtisadi əlaqələrin güclənməsi məqsədilə şəhər 6 Avropa, 3 Asiya ölkəsi olmaq üzərə ümumilikdə 9 şəhər ilə qardaşlaşmışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Büyükkılıç önce mazbatayı ardından görevi teslim aldı kayseri büyükşehir belediye başkanı memduh büyükkılıç: "üzerimize yüklenen yükün farkındayız" - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2019-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyun 2020.
  2. ↑ "21 vali merkeze çekildi, 17 valinin görev yeri değişti". www.haberturk.com (türk). 2018-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyun 2020.
  3. ↑ "0352 nerenin telefon alan kodu?". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  4. ↑ "Kayseri Posta Kodu 38000". posta-kodlari.com (türk). 2022-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  5. ↑ "Kayseri İl Posta Kodu Nedir? Kayseri İlçelerinin Posta Kodları". Milliyet (türk). 2021-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  6. ↑ "38 Nerenin Plakası? Kayseri İlçelerinin Plaka Kodları Ve Harfleri". Milliyet (türk). 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
  7. ↑ "Kayseri'nin İlçeleri Neler Ve Hangi Bölgede? Kayseri'de Gezilecek Ve Tarihi Yerler". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  8. ↑ "Kayseri ilinin ilçeleri listesi". www.kayserikent.com (türk). 2021-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  9. ↑ "Kayseri'nin İlçeleri". AtlasBig (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  10. ↑ "Erciyes Dağı". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-02-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  11. ↑ "Kayseri'nin Komşu İlleri". Coğrafya Eğitim Sitesi (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  12. ↑ "Kayseri'den geçen İpek Yolu". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  13. ↑ "İpek Yolu'nun 778 yıllık incisi: Karatay Kervansarayı". www.trthaber.com (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  14. ↑ "Kayseri Ekonomisi İyi". www.kayserikent.com (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  15. ↑ "Kayseride Eğitim Öğretim Ocakları ve İstatistikler". www.kayserikent.com (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  16. ↑ "Kayseri'nin Coğrafi Yapısı". Kayseri İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. 2022-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  17. ↑ "Kayseri En İyi 10 Tarihi ve Turistik Yer - Tripadvisor". www.tripadvisor.com.tr (türk). 2022-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  18. ↑ "Kayseri Gezilecek Yerler - Tarihi Mekanlar". Neredekal.com (Turkish). Kapadokya Bölgesi’nin sınırları içerisinde bulunan Kayseri, yıl boyunca binlerce turiste ev sahipliği yapmaktadır. 2020-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  19. ↑ Kaya, Kemal. "Kayseri Gezilecek Yerler | Kayseri'de Görmeniz Gereken 18 Yer". Gezi Rehberi (türk). 3 aprel 2018. 2022-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  20. ↑ "Türkiye'de Snowboard İçin En İyi Yerler - Advenport". ADVENPORT (türk). 2021-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  21. ↑ "Türkiye'deki Önemli Kayak Merkezleri". ADVENPORT (türk). 2021-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  22. ↑ "Kayseri Erkilet Havalimanı". Hepfly.com (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  23. ↑ "Kayseri Havalimanı". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  24. ↑ "Neden Erciyes Üniversitesi?". Erciyes Üniversitesi (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  25. ↑ "Kayseri Nüfusu". www.nufusu.com (türk). 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  26. ↑ "Melikgazi nüfusu ile 43 şehirden daha büyük - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  27. ↑ "KAYSERİ - İsminin Anlamı". www.cografya.gen.tr (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  28. ↑ "Şehirlerin İsimleri Nereden Geliyor?". GarentaDAY Blog (türk). 14 fevral 2018. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  29. ↑ "Чара - Этимологический словарь русского языка". lexicography.online (rus). 2022-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  30. ↑ "Чара - Этимологический словарь русского языка - Словари и Энциклопедии". endic.ru (rus). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  31. ↑ "KAYSERİ ADI NEREDEN GELİYOR?". http://www.kayseriehaber.com/ (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  32. ↑ "Şehirlerin isimleri nereden geliyor". Ensonhaber.com (türk). 2022-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  33. ↑ "Kayseri adı, ismi nereden gelmektedir". www.filozof.net (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  34. ↑ "Anadolu'da tarih Kayseri ile başlar..." kayseriden.biz. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  35. ↑ "Nevşehir, Kayseri (Kapadokya)". Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilgi Paketi (türk). 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  36. ↑ "Kapadokya Hakkında Bilinmesi Gerekenler". Gezimanya (türk). 10 avqust 2017. 2021-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  37. ↑ "Tarihin doğayla kesiştiği yer; Kapadokya". Milliyet Haber. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  38. ↑ "Asuriler Köylerine Döndü". www.iha.com.tr (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  39. ↑ "Mezopotamya'da Yok Olmaya Yüz Tutumuş Bir Halk Süryaniler". Yeşil Gazete - ekolojik, politik, katılımcı, şenlikli... (türk). 10 iyun 2010. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  40. ↑ "Eski Anadolu'nun ilk Uluslararası Ticaret Merkezi: Kültepe". T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı (türk). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  41. ↑ 1 2 "Anadolu ve Mezopotamya tarihine ışık tutuyor: Kültepe Höyüğü". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  42. ↑ "ANTIKÇAĞ'DA KAYSERI-HALEP ARASINDAKI YOL GÜZERGÂHLARI". SOBIAD (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  43. ↑ "'Güzel atlar ülkesi' Kapadokya'da bir kovboy". www.ntv.com.tr (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  44. ↑ "Kapadokya 'Güzel Atlar Ülkesi'". Ensonhaber.com (türk). 2022-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  45. ↑ "'Güzel Atlar Ülkesi'ne büyülü bir yolculuk". Sabah (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  46. ↑ Hayli, Fethi Ahmet Canpolat Selçuk. Pınarbaşı İlçe’sinin (Kayseri) beşeri ve iktisadi coğrafyası (türk). Hiperlink İletişim Yayın Evi. 2019. ISBN 978-605-281-392-8. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  47. ↑ "Bizanslılar Döneminde Kayseri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  48. ↑ "Kapadokia Tarihi Oluşumu Peribacaları Peri bacaları". www.deinreiseleiter.com (türk). 2020-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  49. ↑ "Kayseri adı nereden geliyor?". yunus.hacettepe.edu.tr (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  50. ↑ "Kapadokya, Ürgüp ve Göreme hangi ilimizin sınırları içerisinde?". www.hurriyet.com.tr (türk). 2021-02-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  51. ↑ "Derinkuyu Yeraltı Şehri ve Müzesi | Kapadokya". Kapadokyanın En Kapsamlı Platformu - Kapadokya Otelleri Aktiviteleri ve Bilgiler (türk). 22 yanvar 2017. 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  52. ↑ "Derinkuyu Yeraltı Şehri". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (türk). 2022-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  53. ↑ "Derinkuyu Yer Altı Şehri". Gezimanya (türk). 10 sentyabr 2019. 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  54. ↑ "Kaymaklı Yeraltı Şehri". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (türk). 2021-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  55. ↑ "Fatih, Hakan ve Roma Kayzeri". Milliyet (türk). 2019-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  56. ↑ "Meryem İlayda Atlas - 500 Yıllık Hısım: Bizans". Sabah (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  57. ↑ "Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u nasıl fethetti? İşte tüm detaylar..." Sabah (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  58. ↑ Aksu, Cemal. Lütfi Divanının Tahlili (türk). İstanbul, Türkiye: dizgimizanpaj.com. 2017. səh. 169. ISBN 978-605-83130-0-2. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  59. ↑ "Kayserililer'in Haçlı öfkesi". www.hurriyet.com.tr (türk). 2021-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  60. ↑ Kaya, Dr Murat. Üsveyi Hasene-2 (türk). Erkam Yayin San. A.ş. səh. 144. ISBN 978-605-302-762-1. 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  61. ↑ "Kayseri'nin Türkmen Yüzü". Kayseri Olay Haber (türk). 2020-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  62. ↑ "Kayseri'de Oğuz - Türkmen (Yörük) Boyları". wowturkey.com (türk). 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  63. ↑ "Türk Dünyasının Bilge Lideri Türk Milliyetçiliğinin Kurucusu Başbuğ Alparslan TÜRKEŞ'in Hayatı". www.mhp.org.tr (türk). 2020-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  64. ↑ Sarı, İbrahim. Türkologlar: Türkologların yaşam öyküleri ve çalışmaları... (724 Sayfa) (türk). noktaekitap. 2018. səh. 41. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  65. ↑ "Malazgirt Savaşı öncesi Selçuklu ve Bizans'ın Anadolu politikası". T.C Muş Valiliği (türk). 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  66. ↑ "1071 Malazgirt Savaşı ne zaman ve nasıl oldu? İşte Malazgirt Zaferi tarihçesi". Karar.com (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  67. ↑ "Anadolu'da kurulan ilk türk beylikler ve eselerleri nelerdir?". Sabah (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  68. ↑ "Kayseri şehri hakkında..." Sabah (türk). 2022-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  69. ↑ Toker, Yalçın. Evliya Çelebi Seyahatname'den Seçmeler (türk). artcivic. 2014. ISBN 978-975-445-238-9. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  70. ↑ Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye (türk). Ötüken Neşriyat A.Ş. ISBN 978-605-155-233-0. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
  71. ↑ "II. Kılıcarslan kimdir?". Yeni Akit Gazetesi (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  72. ↑ Bahadıroğlu, Yavuz. Elveda Buhara (türk). Nesil Basım Yayın Gıda Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2000. ISBN 978-605-131-900-1. 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
  73. ↑ Oflaz, İbrahim. Kuruluş ve Yükseliş Döneminde Eyyubiler (Melik Adil Dönemi) (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2019. səh. 605. ISBN 978-605-7558-69-5. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  74. ↑ YAVUZ, Lütfullah. Mir'atü'l Harameyn Bir Generalin Hac Notları (türk). Işık Yayıncılık Ticaret. 2015. 405, 406, 407. ISBN 978-9944-766-93-7. 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
  75. ↑ Malazgirt'ten Vatana Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi (türk). Eğitim Yayınevi. 2016. səh. 104. ISBN 978-975-8890-15-6. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
  76. ↑ Efe, Ahmet. Malazgirt'ten Söğüte Anadolu Selçuklu Sultanları (türk). NAR YAYINLARI. səh. 123. ISBN 978-605-370-460-7. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
  77. ↑ "Alaaddin Keykubat kimdir? Sultan Alaaddin Keykubat ne zaman öldü?". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  78. ↑ 1 2 "Alaaddin Keykubat kimdir? Sultan Alaaddin Keykubat ne zaman nasıl öldü?". www.sozcu.com.tr (türk). 2021-01-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  79. ↑ "Alaaddin Keykubat kimdir". Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi (türk). 2019-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  80. ↑ "Kayseri'de Selçuklu'nun Keykubadiye Sarayı Kazılacak". Arkeofili (türk). 23 iyul 2015. 2020-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  81. ↑ "Hunat Camii". Kayseri Belediyyesi (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  82. ↑ "I. İzzeddin Keykâvus". İslam Ansiklopedisi (türk). 2022-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  83. ↑ Malazgirt'ten Vatana Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi (türk). Eğitim Yayınevi. 2016. səh. 41. ISBN 978-975-8890-15-6. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
  84. ↑ Küçüksipahioğlu, Prof Dr Birsel; Altan, Prof Dr Ebru; Merçil, Prof Dr Erdoğan; Ayaz, Prof Dr Fatih Yahya; Ersan, Prof Dr Mehmet; Özbek, Doç Dr Süleyman; Ayönü, Prof Dr Yusuf; Ocak, Doç Dr Ahmet; Piyadeoğlu, Doç Dr Cihan; Alican, Doç Dr Mustafa; Metin, Doç Dr Tülay; Gök, Doç Dr Halil İbrahim; Aghdam, Dr Öğr üyesi Gaye Yavuzcan A.; Kayhan, Dr Öğr üyesi Hüseyin. İslam Tarihi ve Medeniyeti - 10: Selçuklular (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2018. səh. 102. ISBN 978-605-7558-40-4. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  85. ↑ Tanpinar, Ahmed Hamdi; Christie, Ruth. Tanpinar's Five Cities (ingilis). Anthem Press. 2018. 59, 60, 61. ISBN 978-1-78308-849-2. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  86. ↑ Guides, Fodor's Travel. Fodor's Essential Turkey (ingilis). Fodor's Travel. 2019. səh. 298. ISBN 978-1-64097-141-7. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  87. ↑ "Trabzon İmparatorluğunun Tarihçesi". trabzon.ktb.gov.tr (türk). 2022-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  88. ↑ "Tarihçe". www.sinop.gov.tr (türk). 2022-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  89. ↑ Atasoy, Fahri. YÜKSELEN İPEK YOLU 3. Cilt: İpek Yolu’nda Kültür ve Sanat (türk). Türk Yurdu Yayınları. 2016. səh. 367. ISBN 978-605-9443-03-6. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  90. ↑ Turko-Mongol Rulers, Cities and City Life (ingilis). BRILL. 2013. səh. 218. ISBN 978-90-04-25700-9. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  91. ↑ "I. Baybars". İslam Ansiklopedisi (türk). 2019-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  92. ↑ "Baybars I | Mamlūk sultan of Egypt and Syria". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2019-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  93. ↑ "History of Kayseri - Lonely Planet Travel Information". www.lonelyplanet.com. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  94. ↑ Biran, Michal; Brack, Jonathan; Fiaschetti, Francesca. Along the Silk Roads in Mongol Eurasia: Generals, Merchants, and Intellectuals (ingilis). Univ of California Press. 2020. 49, 50. ISBN 978-0-520-29874-3. 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  95. ↑ "Kayserinin Tarihi Eserleri ve Turistik Bilgileri". www.kayserikent.com (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  96. ↑ "Selçuklu Uygarlığı Müzesi". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  97. ↑ "Kayseri'nin Tarihi Camii ve Medreseleri". T.C Kayseri Valiliği (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  98. ↑ "Türkçe Bilgi: Kayseri tarihi eserler ve turistik bilgiler". Türkçe Bilgi (türk). 2021-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  99. ↑ "ANKARA SAVAŞI ÖNCESİ TİMUR İLE YILDIRIM BAYEZİD'İN MEKTUPLAŞMALARI" (PDF). Selçuk Üniversitesi (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  100. ↑ "Kayseri Osmanlı Döneminde". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  101. ↑ "Ankara Savaşı". Tarihi Olaylar (türk). 2022-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  102. ↑ "1402 Ankara Savaşı ve Kayseri". aksam.com.tr (türk). 2021-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  103. ↑ "II. Murat kimdir?". İslam Ansiklopedisi (türk). 2020-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  104. ↑ Har-El, Shai. Struggle for Domination in the Middle East: The Ottoman-Mamluk War, 1485-91 (ingilis). BRILL. 1995. səh. 122. ISBN 978-90-04-10180-7. 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  105. ↑ Güler, Turgut. Değirmen Taş: Akşemseddin'in Romanı (türk). Ötüken Neşriyat A.Ş. səh. 79. ISBN 978-605-155-663-5. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  106. ↑ Tektaş, Nazım. İki Yüzlü Vezirler (ingilis). artcivic. 2011. səh. 12. ISBN 978-605-4337-19-4. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  107. ↑ "Gedik Ahmet Paşa kimdir?". İslam Ansiklopedisi (türk). 2021-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  108. ↑ "Karamanoğulları kimdir?". İslam Ansiklopedisi (türk). 2020-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  109. ↑ "Karamanoğlu Mehmet Bey kimdir? Türkçe'nin kaderini değiştirdi". www.sozcu.com.tr (türk). 2021-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  110. ↑ Çalışlar, Oral. "Şehzade Mustafa öldürülmeseydi..." www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  111. ↑ "1. Mustafa (Şehzade Mustafa) Kimdir?". Milliyet (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  112. ↑ Öztuna, Yılmaz. Sultan Genç Osman ve Sultan IV. Murad (türk). Ötüken Neşriyat A.Ş. səh. 34. ISBN 978-605-155-559-1. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  113. ↑ Yılmaz, Prof Dr H. Kâmil. Aziz Mahmud Hüdayi (Hayatı-Eserleri-Tarikatı) (türk). Erkam Yayin San. A.ş. 86, 87, 88. ISBN 978-9944-83-910-5. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  114. ↑ Sarı, İbrahim. YAVUZ SULTAN SELİM: Trabzon’da başlayan devlet idareciliğinde, pehlivan yapılı vücudu, devrin silahlarını kullanmadaki mahareti, Müslümanlara hayranlık ve rahatlık, düşmanlara korku ve dehşet verdi. İdareciliğini, Trabzon dışına da taşırarak, Osmanlı Devleti aleyhine propaganda yapan asileri takip ettirdi (türk). kitapoku. 2016. səh. 69. ISBN 978-605-4879-71-7. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  115. ↑ "Yavuz Sultan Selim ile Safevî Hükümdarı Şah İsmâil arasında yapılan Çaldıran Savaşı". Sabah (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  116. ↑ Keleş, Bahattin. Bahrî Memlükler İktisadî Ve Ticari Hayat (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2018. səh. 165. ISBN 978-605-7558-58-9. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  117. ↑ Kayapınar, Prof Dr Ayşe; Emecen, Prof Dr Feridun M.; Gökhan, Prof Dr İlyas; Göde, Prof Dr Kemal; Kayapınar, Prof Dr Levent; Ersan, Prof Dr Mehmet; Şeker, Prof Dr Mehmet; Koca, Prof Dr Salim; Baykara, Prof Dr Tuncer; Ayönü, Prof Dr Yusuf; Günal, Prof Dr Zerrin; Kesik, Doç Dr Muharrem; Başkan, Doç Dr Yahya; Yiğit, Dr Öğr üyesi Fatma Akkuş; Akkuş, Dr Öğr üyesi Mustafa; Kofoğlu, Dr Öğr üyesi Sait; Çalış, Arş Gör Hüseyin; Karakök, Öğr Gör Tunay; Teoman, Uzm Betül; Teoman, Gültekin. İslam Tarihi ve Medeniyeti - 11: Anadolu Beylikleri (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2018. səh. 39. ISBN 978-605-7558-41-1. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  118. ↑ "Osmanlı Bedestenleri Bağlamında "Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni"" (PDF). Journal Agent (türk). 2022-05-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  119. ↑ "'Kayseri'nin gelişmesinde emval-i metruke vurgunu çok önemli rol oynuyor'". Agos (türk). 2020-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  120. ↑ "Tomarza Belediyesi - Tarihçe". www.tomarza.bel.tr (türk). 2022-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  121. ↑ "Cumhuriyet ile beraber şaha kalktı: Kayseri". kayseriden.biz (türk). 2022-08-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  122. ↑ Çabuk, Suat. "KAYSERİ'NİN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ İLK KENT DÜZENLEMESİ: 1933 ÇAYLAK PLANI" (PDF). METU JORUNAL (türk). 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  123. ↑ "Cumhuriyet Döneminde Kayseri". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  124. ↑ "KCETAŞ | TARİHÇE". KCETAŞ. 2021-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  125. ↑ "Kültepe Kaniş Karum Gezisi | Kültepe Nerede?". Yolcu360 (türk). 24 yanvar 2020. 2022-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  126. ↑ "Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası". www.haberturk.com (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  127. ↑ "2. Dünya Savaşı ve Türkiye'de Savaş Ekonomisi". DergiPark (türk). 2021-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  128. ↑ "Kayseri OSB". www.kayso.org.tr (türk). 2021-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  129. ↑ "Kayseri`de Organize Sanayi Bölgeleri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  130. ↑ "KAYSERİ KENTİNİN SANAYİLEŞME SÜREÇLERİNDE SANAYİ-GÖÇ-KONUT ETKİLEŞİMİ". researchgate. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  131. ↑ "Kayseri'de Sanayileşme Hareketleri". heracidankayseri (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  132. ↑ "Günübirlik Tarih Gezisi: Kayseri'den Kültepe Antik Kentine Yolculuk". Garenta (türk). 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  133. ↑ Says, Toprak. "Sümerbank Bez Fabrikası'ndan İzler". Arkitera (türk). 14 yanvar 2014. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  134. ↑ "Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası Çalışanları Buluştu". Milliyet (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
  135. ↑ "İmar ve Şehircilik Şube Müdürlüğü". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-03-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  136. ↑ "Kayseri Coğrafyası". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  137. ↑ "Kayseri'nin Coğrafyası". T.C Tarım ve Orman Bakanlığı Kayseri İl Tarım ve Orman Genel Müdürlüğü (türk). 2022-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  138. ↑ "Erciyes adının kaynağı nereden geliyor?". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  139. ↑ "Türkiye Coğrafyası, türkiye coğrafi özellikleri | Çokbilgi.com - Türkçe ve Edebiyat Güncesi". turk-dunyasi.cokbilgi.com (türk). 2020-07-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  140. ↑ "Kayseri yöresinde gelişen biyoherm ve stromatorilerin oluşum şartları ile coğrafi açıdan arz ettikleri önem". İstanbul Üniversitesi (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  141. ↑ "İç Anadolu Bölgesinde sıcaklık ve yağışların trend analizi". Türk Coğrafya Dergisi (türk). səh. 4. 2020-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  142. ↑ "Kayseri'nin iklim ve bitki örtüsü". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  143. ↑ Mızrak, Gürbüz. Türkiye İklim Bölgeleri ve Haritası (türk). Gürbüz Mızrak. səh. 12. ISBN 978-605-83121-8-0. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  144. ↑ "Kayseri'nin iklimi". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  145. ↑ "İklim Sınıflandırması - Kayseri". www.mgm.gov.tr (türk). 2022-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  146. ↑ Küçük, Mustafa. "Yeşilhisar (Develi) ovası ve çevresinin iklimi". Mərmərə Universiteti (türk). 2000. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  147. ↑ "Coğrafi Konum". www.develi.gov.tr (türk). 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  148. ↑ "Kayseri Hakkında Genel Bilgiler". Gençlik Haber Sitesi | On5yirmi5.Com (türk). 2022-01-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  149. ↑ "Ölçülen En Yüksek Sıcaklıklar - Meteoroloji Genel Müdürlüğü". www.mgm.gov.tr (türk). 2022-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  150. ↑ "Mevsimlik Sıcaklık Analizi - Meteoroloji Genel Müdürlüğü". www.mgm.gov.tr (türk). 2022-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  151. ↑ Çalkaya, Mustafa. "2019'un en soğuk ili Ardahan, en sıcak ili Mardin oldu". Anadolu Haber Ajansı (türk). Ankara. 2020-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  152. ↑ Çelik, Mehmet; Duran, Alev. Türkiye’nin bölgesel sorunları “Osmanlı’dan günümüze” Balkanlar (ingilis). Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. 2020. ISBN 978-605-281-814-5. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  153. ↑ "Kayseri'de iki günde metrekareye 2 kilogram yağmur yağdı - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  154. ↑ "Kayseri'de son 19 yılın en sıcak ayı". www.kayserihaber.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  155. ↑ "Resmi İstatistikler: İllerimize Ait Genel İstatistik Verileri" (türk). Türkiyə Dövlət Metereologiya Nazirliyi. 16 yanvar 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2019.
  156. ↑ "Kayseri'nin dorukları: Dağlar". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  157. ↑ Atasoy, Fahri. YÜKSELEN İPEK YOLU 3. Cilt: İpek Yolu’nda Kültür ve Sanat (türk). Türk Yurdu Yayınları. 2016. səh. 447. ISBN 978-605-9443-03-6. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  158. ↑ "Toros Dağlarının özellikleri nelerdir?". ozelliklerinedir.com (türk). 2021-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  159. ↑ Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni. "Toroslar'ın bazı temel jeoloji özellikleri" (PDF). TMMOB Jeoloji Mühendisler Odası (türk). 1 fevral 1986. 2022-03-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  160. ↑ "Erciyes Dağı Nerede Nasıl Gidilir Efsanesi ve Tüm Bilgiler". Kapadokyanın En Kapsamlı Platformu - Kapadokya Otelleri Aktiviteleri ve Bilgiler (türk). 31 oktyabr 2017. 2021-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  161. ↑ "Erciyes Dağı nerede? Erciyes Dağı yüksekliği (rakım) kaç metre? Erciyes Dağı efsanesi hakkında bilgi". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  162. ↑ "Erciyes Dağı yeniden patlayabilir". turkiyegazetesi.com.tr (türk). 2022-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  163. ↑ ""Erciyes Dağı patlamaz"". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  164. ↑ "Erciyes Dağı'nın Tarihi". erciyesamalia.com (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  165. ↑ Korkmaz, Merih (Yazar); Toker, Vedia (Tez Danışmanı). "Korumaz dağı (KD Kayseri) yöresi Alveolina türlerinin tanımı ve stratigrafik dağılımı". dspace.ankara.edu.tr (türk). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı. 2007. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  166. ↑ "Kayseri Dağları". kayseri (türk). 2021-11-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  167. ↑ "TÜRKİYE'NİN HİMALAYALAR'I: ALADAĞLAR". Prontotour (türk). 13 iyun 2019. 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
  168. ↑ "Serinlemek için Kızılırmak'a girmişti... Her yerde aranıyor". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  169. ↑ "Seyhan Havzası". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  170. ↑ "ZAMANTI IRMAĞI". Kültür Portalı (türk). 2022-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  171. ↑ "CBS Yardımıyla Zamantı Çayı Havzası Ekoturizm Çekiciliklerinin Sunulması Presentation of Ecotourism Appeals of Zamantı Stream Basin through CBS". researchgate.net (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  172. ↑ "Zamantı Çayı Yukarı Havzası (Uzunyayla)'nın Jeomorfolojisi". researchgate.net (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  173. ↑ "Kayseri İli, Kızılırmak ve Seyhan havzaları içinde kalmaktadır. İlin önemli akarsuları Kızılırmak havzasında yer alan Kızılırmak ve Sarımsaklı suyu ile Seyhan havzasında kalan Zamantı Irmağı'dır. Kayseri'de bunların dışında irili ufaklı birçok dere ve çay da bulunmaktadır". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  174. ↑ "ZAMANTI ÇAYI YUKARI HAVZASI (UZUNYAYLA)'NIN JEOMORFOLOJİSİ". dergipark.org.tr. 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  175. ↑ "Zamantı Irmağı Rafting – Kayseri Gezilecek Yerler Yeme İçme Konaklama". Rafting Turları (türk). 10 aprel 2014. 2020-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  176. ↑ "Kayseri'nin akarsuları". www.kayseriden.biz. 2012-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  177. ↑ "İklim ve Bitki Örtüsü". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  178. ↑ "Kayseri'nin bttki örtüsü". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  179. ↑ "KAYSERİ - İklim ve Bitki Örtüsü". www.cografya.gen.tr (türk). 2020-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  180. ↑ Yalçın, Cihan; Uras, Yusuf; İlbeyli, Nuran. "HAYRİYE (FELAHİYE-KAYSERİ) FLORİTLERİNİN NADİR TOPRAK ELEMENT (NTE) JEOKİMYASI". researchgate.net (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  181. ↑ "ENDEMİK BİTKİ TÜRLERİ KORUMA ALTINDA". www.kayserihaber.com.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  182. ↑ "Kayseri İlinin Coğrafi Yapı". kayseri.tarimorman.gov.tr (türk). 2022-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  183. ↑ "Başkan Büyükkılıç Bu Kez Vali Günaydın İle Birlikte Koramaz Vadisi'nde Yürüdü". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2020-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  184. ↑ "Kurak topraklar suyla buluştu - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  185. ↑ Aklıbaşında, Meliha; Bulut, Yahya; Külekçi, Elif Akpınar. "Aladağlar'da (Kayseri-Yahyalı) Yetişen Doğal Bitkilerin Flora Turizmi Açısından Değerlendirilmesi". researchgate.net (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  186. ↑ "Barsama Mesire Alanı; 'Cennetten bir köşe'". Sabah (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  187. ↑ "Adını Erciyes Dağı'ndan alan çiçek ve bitkiler kitap oluyor". Hürriyet (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  188. ↑ "TUZLA GÖLÜ HAVZASI'NIN (KAYSERİ) UYGULAMALI JEOMORFOLOJİSİ". atif.sobiad.com. 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  189. ↑ "Kayseri'nin Münbit Toprakları Su İle Buluşuyor". dsi.gov.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  190. ↑ "Tarihçe". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  191. ↑ "Belediye Tarihçesi". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2018-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  192. ↑ "Kayseri'nin ilçeleri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  193. ↑ "İncesu İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  194. ↑ "Develi İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  195. ↑ "Pınarbaşı İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  196. ↑ "Sarız İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  197. ↑ "Yeşilhisar İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  198. ↑ "Felahiye İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  199. ↑ "Tomarza İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  200. ↑ "Yahyalı İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  201. ↑ "Sarıoğlan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  202. ↑ "Akkışla İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  203. ↑ "Talas İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  204. ↑ "Bünyan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  205. ↑ "Kocasinan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  206. ↑ "Melikgazi İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  207. ↑ "Özvatan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  208. ↑ "Hacılar İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-03-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
  209. ↑ "Mid-year population estimations, 1927–1985; Mid-year population estimations and projections, 1986–2011". Turkish Statistical Institute. 15 May 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 may 2013.
  210. ↑ "Study Session 5  Urbanisation: Trends, Causes and Effects: View as single page". www.open.edu (ingilis). 2022-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  211. ↑ "Kayseri'nin Nüfus Yapısı". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  212. ↑ "Kayseri'nin Demografik Yapısı". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  213. ↑ "Sivas; Kayseri´ye akın ediyor!". www.sivasirade.com (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  214. ↑ "14. KAYSERİ TARIM VE HAYVANCILIK FUARI HAKKINDA | KAYSERİ TİCARET BORSASI". www.kayseritb.org.tr (türk). 2021-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  215. ↑ "Kayseri tarım orman i̇l müdürü mustafa şahin: "kayseri olarak, tarımın başkenti olmaya adayız" tagem genel müdürü özkan kayacan: "2019 yılında 67 çeşit yeni yerli ve milli tohumu çiftçimize sunduk" "kayseri, denize kıyısı olmayan fakat balık üretiminde ilk sırada" 15. türk dünyası ve akraba toplulukları tarım fuarı kayseri'de başladı - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  216. ↑ "Kayseri nüfusu 17 bin 742 artarak, 1 milyon 376'ya ulaştı". Hürriyet (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  217. ↑ "KAYSERİ NÜFUSU 17 BİN 729 KİŞİ ARTTI". www.kayserihaber.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  218. ↑ "Melikgazi nüfusu ile 43 şehirden daha büyük - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  219. ↑ "İşte Kayseri'nin nüfusu: 1 milyon 407 bin 409 - Kayseri Deniz Postası". www.denizpostasi.com (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  220. ↑ "Kayseri okuryazar oranında Türkiye ortalamasının üzerinde". www.kayserianadoluhaber.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  221. ↑ "Türkiye'de illere göre okur yazarlık". Milliyet (türk). 2020-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  222. ↑ "KAYSERİ OKURYAZAR OLMAYAN KİŞİ SAYISI?". www.kayserihaber38.com (türk). 2020-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  223. ↑ Haberler, Kayseri. "2020 Kayseri nüfusu belli oldu! Çıkan rakam herkesi şaşırttı!". https://www.kayserihaberler.com/ (türk). 2020-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  224. ↑ Dergi, Özelkalem. "Kayseri, şehirleşme çalışmaları ile Uganda'ya örnek olacak". Özelkalem (türk). 12 dekabr 2019. 2020-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  225. ↑ Şafak, Yeni. "Kayseri nüfus sayısı: İlçe ilçe 2018 Kayseri nüfusu". Yeni Şafak (türk). 2 fevral 2019. 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  226. ↑ Akay, Adnan. (türk). 2011 [oran.org.tr oran.org.tr] (#bad_url) (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  227. ↑ "Kayseri'nin Bünyan ilçesinin nüfusu azaldı". www.trthaber.com (türk). 2020-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  228. ↑ Haber, Kayseri Star. "Kayseri'de nüfusu artan ve azalan ilçeler belli oldu". kayseristarhaber.com.tr (türk). 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  229. ↑ "Kayseri nüfus sayısı: İlçe ilçe 2018 Kayseri nüfusu". www.nufusune.com (türk). 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
  230. ↑ "Ekonomik Yapı". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  231. ↑ "Kayseri Ekonomisi". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  232. ↑ "KAYSERİ'NİN GSYH İÇİNDEKİ PAYI". Kayseri Olay Haber (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  233. ↑ "KAYSERİ GSYH'DE ÜLKE ORTALAMASININ GERİSİNDE YER ALDI". www.kayserianadoluhaber.com.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  234. ↑ "Kayseri, GSYH'de 24. sırada yer aldı". https://somuthaber.com (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  235. ↑ Derneği, İzlemedeyiz. "İl düzeyinde Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) hesaplamalarına göre; 2017 yılında İstanbul 970 milyar 189 milyon TL ile en yüksek GSYH'ye ulaştı ve toplam GSYH'den ,23 pay aldı". verikaynagi.com (türk). 8 may 2019. 24 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  236. ↑ "Başkan gülsoy 2018 üçüncü çeyrek büyüme rakamlarını değerlendirdi - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  237. ↑ "81 ilin 2018 yılı GSYH ve büyüme karnesi". Dünya Gazetesi (türk). 25 dekabr 2019. 2020-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  238. ↑ Haber, Kayseri Star. "Kayseri gelirde de geriledi". https://www.kayseristarhaber.com.tr/ (türk). 2022-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  239. ↑ "gazeteler.com - Yıllara göre Kayseri ili için gayri safi yurtiçi hasıla değerleri". www.gazeteler.com (türk). 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  240. ↑ "2019 GSYH verileri açıklandı: Kişi başına gelir 2007'nin gerisinde". birgun.net (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  241. ↑ "Kayseri-Sivas-Yozgat Ekonomik Göstericileri" (PDF). oran.org.tr. 2022-01-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  242. ↑ "Ticaretin ve Tarihin Nabzı". Skylife (türk). 2016-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  243. ↑ Erkiletlioğlu, Halit. Kayseri yakın tarihinden notlar (türk). Kayseri Ticaret Odası. 1998. ISBN 978-975-512-299-1. 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  244. ↑ "Kayseri'de Ticaret Kültürünün Tarihsel Kökleri ve Bugünü: MÜSİAD Kayseri Şubesi Örneği". dergipark.org.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  245. ↑ "Kayseri'de Ticaret". www.kayseriden.biz. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  246. ↑ Ajans, Hoss. "GELENEĞİNDE TİCARET, SOKAKLARINDA TARİH: KAYSERİ". Raillife Dergisi (türk). 23 fevral 2017. 2020-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  247. ↑ Özsöz, Cihad. "Kayseri'de Ticaret Kültürünün Tarihsel Kökleri ve Bugünü MÜSİAD Kayseri Şubesi Örneği". researchgate.net. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  248. ↑ "Güler Sabancı'dan dede ocağı Kayseri'ye vefa". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  249. ↑ "Koç Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Koç". Hürriyet (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  250. ↑ "Kayseri Ticaret Odası Tarihçesi". www.kayserito.org.tr. 2022-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  251. ↑ Şafak, Yeni. "Koç, Kayseri'de Beko'nun örnek mağazasını açtı". Yeni Şafak (türk). 22 iyun 2005. 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  252. ↑ Sarıaydın, Samed. "Girişim Fabrikası BİGG Programı Demo Sunum Oturumu Kayseri'de Gerçekleşti | Özyeğin Üniversitesi". www.ozyegin.edu.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  253. ↑ "Kayseri Sanayisi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  254. ↑ "Kayseri gözünü savunma sanayisine dikti". Dünya Gazetesi (türk). 10 iyul 2020. 2020-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  255. ↑ "Kayseri'nin ekonomik sanayisi". www.kayserikent.com (türk). 2021-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  256. ↑ "Enerji- Sanayi-Ticaret". kayseri.ktb.gov.tr. 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  257. ↑ "Kayseri'de Sanayi". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  258. ↑ Onsekiz, Dilşen. "KAYSERİ KENTİNİN SANAYİLEŞME SÜREÇLERİNDE SANAYİ-GÖÇ-KONUT ETKİLEŞİMİ". researchgate.net (türk). 1 oktyabr 2016. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  259. ↑ "En büyük sanayi kuruluşları listesi açıklandı, listede Şeker Fabrikası yok!". Kayseri Olay Haber (türk). 2019-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  260. ↑ "Büyükşehir ile Şeker Fabrikası arasında Keykubat anlaşması!". Kayseri Olay Haber (türk). 2017-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  261. ↑ "Kayseri - Kayseri Şeker". www.kayseriseker.com.tr (türk). 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  262. ↑ "Kayseri Makine Mühendisliği İstatistikleri". TMMOB Makina Mühendisleri Odası (türk). 25 avqust 2015. 2022-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  263. ↑ Güngör, Uras. "Kayseri'de irili ufaklı bin fabrika var". Milliyet (türk). 14 sentyabr 2010. 2022-03-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  264. ↑ Özdemir, Sadi. "Kayseri'mize 150 yeni fabrika". www.hurriyet.com.tr (türk). 2022-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  265. ↑ "Kayseri'de Sanayi". wowturkey.com (türk). 2014-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  266. ↑ "Kayseri Erkilet Havalimanı". Hepfly.com (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  267. ↑ "Kayseri Havalimanı". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  268. ↑ "Kayseri Erkilet Havalimanı - Tranigo". https://www.dhmi.gov.tr/ (türk). 2022-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  269. ↑ Bakırcı, Muzaffer. "Historical Progress and Current State of Air Transportation in Turkey with Respect to Transportation Geography". dergipark.org.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  270. ↑ "Havacılık - T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı". www.uab.gov.tr (türk). 2022-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  271. ↑ "Ulaşım Planlama ve Raylı Sistem". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  272. ↑ "TCDD Yataklı Vagonlar". rayhaber.com (türk). 2022-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  273. ↑ "Ankara Kayseri Arası Kaç Km ve Kaç Saat". NeOldu.com (türk). 25 noyabr 2015. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  274. ↑ "İzmir Kayseri Arası Kaç Km ve Kaç Saat". NeOldu.com (türk). 16 dekabr 2015. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  275. ↑ "Kayseri Kapadokya arası mesafe, Kayseri Kapadokya yol haritası, Kayseri Kapadokya kaç saat kaç km". www.arasikackm.com (türk). 2018-02-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  276. ↑ "Kayseray hakkında bilgiler". Kayseri Ulaşım A.Ş. (türk). 2021-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  277. ↑ "Kayseri İl Sağlık Müdürlüğü - Ana Sayfa". kayseriism.saglik.gov.tr (türk). 2022-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  278. ↑ "Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı - Ana Sayfa". saglikturizmi.saglik.gov.tr. 2021-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  279. ↑ "T.C. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri". hastaneler.erciyes.edu.tr (türk). 2021-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  280. ↑ Kalanlar, Bilgi. "Türkiye'nin Yüzüncü Yılında Sağlık Sektörü, Mevcut Durum ve Öngörüler". dergipark.org.tr (türk). Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  281. ↑ "Ölüm ve ölüm nedenleri istatistikleri açıklandı". aa.com.tr (türk). 24 iyun 2020. 2021-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  282. ↑ "TÜİK, Türkiye'deki ölüm ve ölüm nedeni istatistiklerini açıkladı". birgun.net (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  283. ↑ "Kayseri ilinde sağlık hizmetleri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  284. ↑ "Sağlık Hizmetleri İstatistikleri". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  285. ↑ "İl Sağlık Müdürlüğü". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  286. ↑ Doğanışık, İrem. "Türkiye'nin Sağlık İstatistikleri". www.dogrulukpayi.com (türk). 16 mart 2020. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  287. ↑ "ERCİYES DAĞI (KAYAK MERKEZİ)". Kültür Portalı (türk). 2022-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  288. ↑ "Erciyes'e Rekor Ziyaretçi". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 22 yanvar 2018. 2018-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-04.
  289. ↑ "Turizm". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  290. ↑ 1 2 "Erciyes, sezonu 2 milyonun üzerinde ziyaretçi ile kapatacak". Dünya Gazetesi (türk). 17 aprel 2019. 2020-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  291. ↑ "Turizm ve Kayseri". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  292. ↑ "Başkan Büyükkılıç: Yabancı ziyaretçi sayısını artırmayı amaçlıyoruz". Milliyet (türk). 23 dekabr 2019. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  293. ↑ "KAYSERİ İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  294. ↑ "2018 Yılı Ziyaretçi Sayıları". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  295. ↑ "EKİM 2018 Turist Ziyaretçi Sayıları". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  296. ↑ "Hilton Oteller Zincirinin En Güçlü Halkası, Kayseri Hilton Oteli Barı". Haberler.com (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  297. ↑ "Kayseri`de Hilton`un yerine gelen otel belli oldu". Kayseri Olay Haber (türk). İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.[ölü keçid]
  298. ↑ "KAYSERİ HİLTON'UN ADI DEĞİŞTİ". Kayseri Haberleri - Kayseri Gündem - Kayseri Haber Ajansı (türk). 10 yanvar 2019. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.[ölü keçid]
  299. ↑ "Hilton tabelası indi, ABD'li turizm devinin tabelası asıldı | Turizm Ajansı | Turizm Haberleri | Turizm Gazetesi". Turizm Ajansı (türk). 31 dekabr 2019. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  300. ↑ "Grand Eras Erciyes Otel | Kayseri Erciyes | Gençaystar Turizm". www.gencaystar.com.tr (türk). 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  301. ↑ "Kayseri Otelleri". wowturkey.com (türk). 2011-08-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  302. ↑ "Kayseri şehrinde turizm ve istatistikleri". www.kayserikent.com (türk). 2021-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  303. ↑ "Kayseri'da gezilecek en iyi 10 yer". Tripadvisor (türk). 2022-09-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  304. ↑ Kaya, Kemal. "Kayseri Gezilecek Yerler | Kayseri'de Görmeniz Gereken 18 Yer". Gezi Rehberi (türk). 3 aprel 2018. 2022-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  305. ↑ "KAYSERİ'DE BİR KAŞIĞA 40 MANTI SIĞDIRMALI HAFTA SONU PROGRAMI". Biz Evde Yokuz (türk). 28 noyabr 2017. 2022-01-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  306. ↑ "Kayseri Gezilecek Yerler - Tarihi Mekanlar". Neredekal.com (türk). 2020-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  307. ↑ "Kayseri Yeşilhisar - Doğanlı Köyü ve Yeraltı Şehri (Gördeles)". wowturkey.com (türk). 2008-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  308. ↑ Yazarım, Okur. "Kayseri'nin Küçük Kapadokyası "Soğanlı Vadisi"". okuryazarim.com (türk). 13 iyul 2017. 2021-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  309. ↑ "İmar ve Şehircilik Şube Müdürlüğü". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-03-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  310. ↑ "Forum Kayseri'nin ziyaretçi sayısı 1 milyona ulaştı". aa.com.tr (türk). 30 dekabr 2011. 2017-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  311. ↑ "Tarihi mahallenin geçim kaynağı 'Soğanlı Bebeği'". aa.com.tr (türk). 4 yanvar 2020. 2020-01-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  312. ↑ "Soğanlı Bez Bebekleri - Kayseri". Kültür Portalı (türk). 2022-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  313. ↑ Neval, Sakin. "YEREL BİR KÜLTÜR ÜRÜNÜ ÖRNEĞİ: SOĞANLI BEBEKLERİ". dergipark.org.tr (türk). 2020-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  314. ↑ Medya, King. "Kayseri'ye 10 hayırsever okulu için imzalar Bakan katılımı ile atıldı". www.kayserinethaber.com (türk). 2020-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  315. ↑ "Hayırsever Altuntaş ailesi Kayseri'de okul yaptıracak". Yeni Haber (türk). 31 dekabr 2019. 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  316. ↑ "Kayseri'de 11 Yeni Okul Yapılacak". https://somuthaber.com (türk). 2020-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  317. ↑ "Eğitimin hayırsever amcası Osman Ulubaş'tan iki hayır birden". Sabah (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  318. ↑ "Eğitim İstatistikleri". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  319. ↑ "Kayseri'de Eğitim". www.kayseriden.biz (türk). 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  320. ↑ "Kayseri'de Eğitim-Öğretim". www.kayserikent.com (türk). 2020-07-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  321. ↑ "Kayseri'de Eğitim Çalışmaları Devam Ediyor". UDEF - Uluslararası Öğrenci Dernekleri Federasyonu (türk). 2022-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  322. ↑ "Öğrenci Sayıları". www.kayseri.edu.tr (türk). 2022-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  323. ↑ "Kayseri Milli Eğitim Bakanlığı İstatikleri 2011" (PDF). Milli Eğitim Bakanlığı Kayseri. 2011. 2012-12-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  324. ↑ "Bakan Selçuk: Eğitimsel ihtiyaçların karşılanmasında elimizden gelenin fazlasını yapmanın sözünü veriyoruz". Anadolu Ajansı (türk). 2021-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  325. ↑ "Hayırsever kardeşlerden Kayseri'ye okul". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  326. ↑ "Hayırseverler Şehri Kayseri'de Örnek Bir Protokol Daha". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2020-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  327. ↑ "KOCASİNAN'A İKİ YENİ OKUL YAPILMASI İÇİN PROTOKOL İMZALANDI". Kocasinan Belediyyesi (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  328. ↑ Canatan, Halil; Teki̇ner, Halil; Si̇nmez, Çağrı Çağlar. "Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü: Geçmişi, Bugünü ve Geleceği". Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi (türk). 1 sentyabr 2014. 47–47. 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  329. ↑ "Kayseri, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Müzesi". kvmgm.ktb.gov.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  330. ↑ "Erciyes Üniversitesi Tarihçesi" (#bad_url). eruzedeler.blogspot.com (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.[ölü keçid]
  331. ↑ "Kimin, Kurucusu ve Sahibi Kim, Kimdir?" (#bad_url). kimkurdu.com (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.[ölü keçid]
  332. ↑ "Erciyes Üniversitesinin Tarihçesi". www.kayseri.edu.tr (türk). 2020-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  333. ↑ "Sayılarla ERÜ". erciyes.edu.tr (türk). 2022-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 sentyabr 2020.
  334. ↑ "Fakülteler". erciyes.edu.tr. 2020-10-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  335. ↑ "Erciyes Üniversitesi Hakkında Bilgi". Kayseri (türk). 30 fevral 2022. 2019-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 iyul 2022.
  336. ↑ "Erciyes Üniversitesi 2022 Taban Puanları ve Başarı Sıralamaları". Kazanabilirsin (türk). 11 avqust 2022. 2022-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-30.
  337. ↑ "Üniversitemiz ile Azerbaycan Hazar Üniversitesi Arasında İşbirliği Protokolü İmzalandı". erciyes.edu.tr (türk). 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  338. ↑ "Üniversitemizde Kazakistan'ın Bağımsızlık Günü Kutlandı". www.erciyes.edu.tr (türk). 2020-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  339. ↑ "Kayseri'deki Üniversiteler - Açık Tercih". aciktercih.com (türk). 2021-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  340. ↑ "Kayseri'deki Devlet ve Vakıf Üniversiteleri Hangileridir? Kayseri Üniversiteleri". https://www.tercihiniyap.net/ (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
  341. ↑ "KAYSERİ GENÇLER BİRLİĞİ - Kulüp Bilgileri TFF". www.tff.orgu (türk). 2022-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  342. ↑ "Kayseri'de futbol devrimi - tr.beinsports.com". tr.beinsports.com (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  343. ↑ "Kayseri'de Dağcılık". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  344. ↑ "Kayseri'de 6 dağcı, Aladağlara tırmandı". Milliyet (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  345. ↑ "Erciyes'te Dağcılık | Kayseri'de Dağcılık". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  346. ↑ Says. "Sümerbank Bez Fabrikası'ndan İzler". Arkitera (türk). 14 yanvar 2014. 2020-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  347. ↑ "Kayseri'de yamaç paraşütü şöleni xc türkiye ali dağı yamaç paraşütü şampiyonası start aldı - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  348. ↑ "Dünya Yamaç Paraşütü Şampiyonası'nda kaza". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  349. ↑ "Kayseri'de Uluslararası Yamaç Paraşütü Şampiyonası başladı". aa.com.tr (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  350. ↑ "Kayserispor - Geçmiş lig sıralamaları". www.transfermarkt.com.tr (türk). 2022-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  351. ↑ "Kayseri'de Spor". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  352. ↑ "Kayserispor 5 yıl aradan sonra küme düştü!". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  353. ↑ "İşte Süper Lig'e veda eden 2 takım". haberturk.com (türk). 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  354. ↑ "Süper Lig'de küme düşen takımlar belli oldu! Yeni Malatyaspor ve Kayserispor". www.fotomac.com.tr (türk). 2020-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  355. ↑ "Kayserispor-Trabzonspor: 1-2 | Kayserispor küme düştü". Ahaber (türk). 2020-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  356. ↑ "Kayserispor Tarihi". kayserispor.org (türk). 2021-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  357. ↑ "Kayserispor'un lig tarihindeki serüveni". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  358. ↑ "Kayserispor ne zaman kuruldu?". kimkurdu.com (türk). 2020-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  359. ↑ "Galatasaray ile Kayserispor 41. maça çıkıyor". Milliyet (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  360. ↑ "Kayseri'de açık havada araçta maç izlediler". www.ntv.com.tr (türk). 2020-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2020.
  361. ↑ "Kayseri'de el sanatları". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  362. ↑ "Bakırcılık". www.kayseri.gov.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  363. ↑ "Dokumacılık". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  364. ↑ "Geleneksel El Sanatları". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  365. ↑ "EVLİYA ÇELEBİ'NİN KAYSERİ HAKKINDA VERDİĞİ İLGİNÇ BİLGİLER". http://www.kayseriehaber.com/ (türk). 2014-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  366. ↑ "Evliya Çelebi'ye göre Kayseri". wowturkey.com (türk). 2011-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  367. ↑ "Halıcılık". www.kayseri.gov.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  368. ↑ "El dokuması halılar teknolojiye direniyor". Milliyet (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  369. ↑ "Bakırcılık Geleneği". aregem.ktb.gov.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  370. ↑ "Kayseri Kök Boyalı El Dokumalı Kayseri Halısı, Astım Hastalarının Tercihi Oldu Hd". Haberler.com (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  371. ↑ "Anadolu kadınının mesajları 'motifler' kayıt altına alındı". aa.com.tr (türk). 29 mart 2020. 2020-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  372. ↑ "Bakırcılık tarihe karışıyor". aa.com.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  373. ↑ "Elektrikli araçlarda Kayseri'de üretilen bakır teller var". Sabah (türk). 2018-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  374. ↑ "Kayseri'de mutfak gereçlerinde Bakır modası". CNN Türk (türk). 2019-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  375. ↑ "Bakır mutfak gereçleri yeniden ilgi görmeye başladı". Hürriyet (türk). 2020-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  376. ↑ "Kayseri'de mutfak gereçlerinde Bakır modası". Hürriyet (türk). 2020-01-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  377. ↑ Altıner, Huriye. "Türkiye'de Sanat Tarihi ve Cumhuriyet'ten Günümüze Sanat Tarihi Eğitimi". dergipark.org.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  378. ↑ "Kayseri yöresinde giyim-kuşam". www.kayserikent.com (türk). 2016-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-04.
  379. ↑ "Anadolu'nun geleneksel giysileri". Fikriyat Gazetesi (türk). 2022-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  380. ↑ "Güneydoğu'nun yöresel kıyafeti yurtdışı pazarında". aa.com.tr (türk). 2015-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  381. ↑ "Kayseri Folklorik Bilgileri". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  382. ↑ Koca, Emine; Baran, Handan. "İÇ ANADOLU BÖLGESİNDE KADINLARIN ŞALVAR KULLANIMININ KÜLTÜREL VE FONKSİYONEL DEĞERLER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ". researchgate.net. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  383. ↑ "Sayfa 390 - Kayseri Ansiklopedisi Cilt 2". kutuphane.kayseri.bel.tr (türk). İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  384. ↑ "Kayseri giyim kültürü". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  385. ↑ "Kayseri Mutfağı". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  386. ↑ "Mantı hangi yöreye aittir?". Bi'Soru Bi'Cevap (türk). 2021-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  387. ↑ "En güzel 5 yöresel mantı tarifi". www.hurriyet.com.tr (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  388. ↑ "20 Örnekle Farklı Kültürlerde Mantı Geleneği - Yemek.com". https://yemek.com (türk). 2022-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  389. ↑ "Bu lezzetler yolunuzu Kayseri'ye düşürecek". www.hurriyet.com.tr (türk). 2018-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  390. ↑ "KAYSERİ MANTISI". Kültür Portalı (türk). İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  391. ↑ "Kayseri Mantısı hakkında bilgiler". kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  392. ↑ "Kayseri'nin Meşhur Lezzeti Mantı". Resimlerle Tesettür Giyim Modelleri ve Online Tesettür Alışveriş (türk). 7 yanvar 2015. 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  393. ↑ "Kayseri mantısı (hamuru) nasıl yapılır? Bir kaşığa 40 tane sığan Kayseri mantısının tarifi". www.hurriyet.com.tr (türk). 2021-06-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  394. ↑ "Ünü Memleketi Aşıp Yurt Dışına Taşmış Lezzetiyle Meşhur 17 Kayseri Yemeği - Yemek.com". https://yemek.com (türk). 2021-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  395. ↑ "Sadece Mantı: Kayseri Mantısı ve Tarihi". Sadece Mantı (türk). 12 may 2014. 31 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  396. ↑ "Kış aylarının vazgeçilmez lezzeti arabaşı". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  397. ↑ "Kış aylarının vazgeçilmez lezzeti arabaşı". hurriyet.com.tr (türk). 2022-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  398. ↑ "Soğuk kış günlerinin vazgeçilmez ritüeli: Arabaşı çorbası nasıl yenir?". Yemek | Yemek Tarifleri | Türk Mutfağı | Dünya Mutfağı (türk). 2019-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  399. ↑ "Arabaşı çorbası tarifi... Arabaşı çorbası nasıl yapılır?". Sabah (türk). 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  400. ↑ "Arabaşı çorbası nasıl yapılır?". Yasemin (türk). 2020-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  401. ↑ "Arabaşı nedir? Arabaşı çorbası nasıl yapılır?". www.hurriyet.com.tr (türk). 2022-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  402. ↑ Akkor, Yunus Emre; Küp, Erkan; Güzeloğlu, Maide; Özgöncü, Sahip. "Geçmişten Geleceğe Kayseri Mutfağı" (PDF). Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı: M GRUP MATBAACILIK. səh. 288. 2022-07-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  403. ↑ "El Açması Baklava Tarifi, Nasıl Yapılır? - Yemek.com". https://yemek.com (türk). 2022-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  404. ↑ "Cevizli baklava nasıl yapılır?". www.haberturk.com (türk). 2018-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  405. ↑ "Pirinçli İncir Dolması – Trakya Gezi". trakyagezi.com (türk). 2021-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  406. ↑ "Kayseri Mutfağı". gezimanya.com (türk). 19 yanvar 2018. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  407. ↑ "Mantıdan pastırmaya Kayseri mutfağı". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  408. ↑ "Kayseri Şiirleri ve Şairleri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  409. ↑ "Âşık Hasan (Erkiletli)". www.biyografya.com (türk). 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  410. ↑ "Aşık Hasan". www.erkilet.bel.tr (türk). 2020-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  411. ↑ "AŞIK SEYRANİ". www.develi.bel.tr (türk). 2022-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  412. ↑ "SEYRÂNÎ - TDV İslâm Ansiklopedisi". islamansiklopedisi.org.tr (ingilis). 2021-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  413. ↑ "Seyrani Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri". www.turkedebiyati.org (türk). 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  414. ↑ "Dadaloğlu Kimdir? Hayatı ve Şiirleri | Adana'lı Halk Ozanları". GelGez (türk). 1 yanvar 2017. 2017-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  415. ↑ "Dadaloğlu Kimdir, Nerelidir, Nerede Doğdu? Kaç Yaşında, Nerede ve Nasıl Öldü?". Bölge Gündem Haber (türk). 5 yanvar 2019. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  416. ↑ "Dadaloğlu Hayatı Eserleri Edebi Kişiliği". www.turkedebiyati.org (türk). 2021-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  417. ↑ "Yöre türküleri ve geleneksel oyunlar". kayseriden.biz. 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  418. ↑ "DADALOĞLU - TDV İslâm Ansiklopedisi". islamansiklopedisi.org.tr (türk). 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 avqust 2020.
  419. ↑ 1 2 Koordinatörlüğü, TRT Yeni Medya Kanal. "Kayseri, Azerbaycan'ın Şuşa ve Libya'nın Misurata kentleri ile kardeş şehir oldu - Avrasya'dan - Haber". TRT Avaz (türk). 12 aprel 2021. 30 may 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 sentyabr 2021.
  420. ↑ "Krefeld: Kayseri ist neue Partnerstadt". rp-online.de (alman). 25 iyun 2008. 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.
  421. ↑ Şafak, Yeni. "Kayseri, Nalçik'le 'kardeş şehir'i taçlandırdı". Yeni Şafak (türk). 10 iyun 2009. 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.
  422. ↑ "Kayseri'ye 3 kardeş şehir daha". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.
  423. ↑ "Miskolc ile Kayseri kardeş şehir olacak - Almanya Haber - Berlin Haberler - Son Dakika Avrupa Haberleri". Almanya Haber - Berlin Haberler - Son Dakika Avrupa Haberleri (türk). 17 sentyabr 2012. 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.
  424. ↑ "Kayseri Büyükşehir Belediyesi kardeş şehri Mostar'ı ziyaret etti". Termodinamik (türk). 13 iyul 2008. 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.
  425. ↑ "Homs: Syrian revolution's fallen 'capital'". BBC News (ingilis). 9 dekabr 2015. 2019-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.
  426. ↑ "Pakistan'ın Bölge Valileri Özhaseki'yi Ziyaret Etti - Son Dakika". Sondakika.com (türk). 16 fevral 2012. 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.
  427. ↑ "Kayseri Belgeseli Kore'de Ödül Aldı". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2020-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2020.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
 
Ən böyük şəhərlər (Türkiyə)
TÜİK-in 1 dekabr 2018-ci il məlumatlarına görə:[1]
Yer Ad Region Əha. Yer Ad Region Əha.
İstanbul
İstanbul
Ankara
Ankara 		1 İstanbul Mərmərə 14.657.434 11 Kocaeli Mərmərə 1.780.055 İzmir
İzmir
Bursa
Bursa
2 Ankara Mərkəzi Anadolu 5.270.575 12 Diyarbəkir Cənub-şərqi Anadolu 1.654.196
3 İzmir Egey 4.168.415 13 Hatay Aralıq dənizi 1.533.507
4 Bursa Mərmərə 2.842.547 14 Manisa Egey 1.380.366
5 Antalya Aralıq dənizi 2.288.456 15 Kayseri Mərkəzi Anadolu 1.341.056
6 Adana Aralıq dənizi 2.183.167 16 Samsun Qara dəniz 1.279.884
7 Konya Mərkəzi Anadolu 2.130.544 17 Balıkəsir Mərmərə 1.186.688
8 Qaziantəp Cənub-şərqi Anadolu 1.931.836 18 Qəhrəmanmaraş Aralıq dənizi 1.096.610
9 Şanlıurfa Cənub-şərqi Anadolu 1.892.320 19 Van Şərqi Anadolu 1.096.397
10 Mersin Aralıq dənizi 1.745.221 20 Aydın Egey 1.053.506
  1. ↑ "December 2013 address-based calculation of the Turkish Statistical Institute as presented by citypopulation.de".