Təbuk yürüşü — Təbuk müharibəsi (ərəb. غزوة تبوك) həzrət Məhəmmədin Hicri təqvimi il 9-cu ili Rəcəb və Şaban aylarındakı sonuncu savaşı idi. Bu Qəzvədə həzrəti Peyğəmbər Romalılarla müharibə etmək məqsədi ilə Təbuk məntəqəsinə səfər etdi. Amma səhabələrdən bəziləri və məxsusən mədinə münafiqləri bu orduda iştirak etməkdən boyun qaçırtdılar və yaxud müsəlmanların qəlbinə qorxu salmağa çalışdılar. Həzrət peyğəmbər səfərə çıxmazdan əvvəl həzrət Əlini mədinədə öz yerinə canişin təyin etdi. İslam qoşunu Romalılarla heç bir münaqişəyə girmədən Təbukda bir neçə gün qaldıqdan sonra, Mədinəyə qayıtdı. Həmçinin Qurani-Kərimdə Təbuk yürüşü barəsində bir neçə ayə nazil olaraq münafiqləri və onların növbəti planlarını ifşa etdi.
İlk tarixçilərin əsərlərindən qalan mənbələrin əksəriyyətində Təbuk döyüşü ilə bağlı rəvayətlər nəql olunmuşdur. Ancaq bu rəvayətlərdəki önəmli mövzulardan bəzilərində(Təbuk qəzvəsinin səbəbi kimi) fikir ayrılıqları var[1]. Məşhur bir rəvayətə əsasən, bu səfərdə İslam peyğəmbərinin məqsədi Şam bölgəsində Romalıların hərbi hazırlıq hərəkətlərinə qarşı mübarizə aprmaq idi[2]. Amma bəzi tarixçilər də Təbuk yürüşünün səbəbi olaraq qeyd edirlər ki, Cəfər ibn Əbu Talibin qisasının alınması idi ki, Muutə adlana ərazidə Roma ordusu tərəfində şəhid edilmişdi[3].
Təbuk qəzvəsi | |
---|---|
Tarix | Hicrətin 9-cu (630) ili |
Yer | Təbuk bölgəsi |
Nəticəsi | Müsəlmanlar Romalılarla müharibə etmədən Mədinəyə qayıtdılar |
Səbəbi | Şam bölgəsindəki Romalıların təxribatlarına və hərbi hazırlıqlarının qarşısını almaq. |
İştirak edənlər | Müsəlmanlar və Romalılar |
Komandirlər | Hz. Məhəmməd və Romalılar (Herakles) |
Un və yağ satmaq üçün Mədinəyə gələn nəbatilərin Şam haqqında xəbərləri müsəlmanlara çatdırdıqları və buna görə Mədinə xalqına hər gün Şamdakı hadisələr barədə məlumat verildiyi deyilmişdir. Bir gün, onlardan biri, Yunan imperatoru Heraklesun Mədinəyə hücum etməyə hazırlaşdığını, Lahm, Cuzam, Qassan və Amilə kimi ərəb qəbilələrini də müttəfiqi etdiyini, qoşunun əsas bir hissəsinin Təbukun şimalındakı Bəlqa ərazisində yerləşdiyini və özünün də Homsa gəldiyini xəbər verdi[4][5]. Başqa mənbələrdə bu məsələyə toxunmadan yanlız qed olunub ki, həzrət Peyğəmbər Romalılara müharibə etmək üçün mədinədən çıxmışdı[6]. Yəqubi[7], bu qəzvədə həzrət peyğəmbərin məqsədinin Cəfər ibn Əbi Talibin qisasını almaq olduğunu qeyd edir.
Peyğəmbər Romalılarla müharibə məqsədinin olduğunu bildirdikdən sonra, səhabələrdən bəziləri və məxsusən mədinə münafiqləri bu orduda iştirak etməkdən boyun qaçırtdılar ya da müharibənin nəticəsi barədə müsəlmanların ürəyinə qorxu salmağa çalışdılar[8]. Cəd ibn Qeys və bəziləri məsğərə edərək dedilər:"mən qadın düşkünüyəm, qorxuram Romaya gələm, orada gözəl qadınları görüb günaha düşəm". Allah Taala "Tövbə" surəsinin 49-cu ayəsini nazil edərək buyurdu:Onlardan (münafiqlərdən): "Mənə (döyüşə getməməyə) izin ver, məni fitnəyə salma!"- deyənlər də var. Bilin ki, onlar (özləri) fitnəyə düşmüşlər. Şübhəsiz ki, Cəhənnəm kafirləri bürüyəcəkdir![9]. Peyğəmbər səhabələrinin bu müharibədə iştirak etmələrinə bu qədər təkid etməsinin səbəbi Romalılardan gözlənilən təhlükədən daha çox mədinədə mövcud olan bəzi problemləri aşkara çıxartmaq idi ki, buna da nail olundu. Müsəlmaları pərakəndə etmək üçün mədinə münafiqlərinin geniş miqiyaslı təbliğatları, Peyğəmbər ordusunun qarşısına Abdullah ibn Ubbanın təşkil etdiyi qüvvələrin çıxması və sonra münafiqlərin mədinəyə qayıtması[10], hətta bir rəvayətə əsasən peğəmbər Təbukdan qayıdarkən O həzrətə sui-qəsdin təşkil olunması[11] .
Rəsulullah ordunun hazırlığını sürətləndirməyi əmr etmişdi, Amma həddindən artıq isti, yolun uzunluğu və bəzi səhabələrin fəqir olmaları kimi çətinliklər ordunun sürətli hazırlığını ləngidirdi[12]. Buna görə də bu ordu "Ceyş ul Usr" (çətinlik ordusu) adlandırılırdı[13]. Buna görə də Rəsulullah digər Qəzvələrdən ( savaşlardan) fərqli olaraq bu müharibəyə hazırlaşmaq məqsədini açıq şəkildə bəyan etdi. Rəsulullah əvvəlcə Mədinə yaxınlığındakı Səniyyətul Vəda bölgəsində məskunlaşdı, sonra təxminən 30000 nəfərlik bir ordu ilə Mədinənin şimalına və Romanın sərhəddinə tərəf irəllədi[14].
Hz. Peyğəmbər səfərə çıxmazdan öncə Hz. Əlini öz yerində canişin təyin edir[15]. Hz. Əlinin canişin olması fitnə və xaos yaymaq istəyən münafiqlərə mane törətdiyi üçün, Hz. Əli əleyhinə təbliğat aparmağa və Hz. Peyğəmbər, Hz. Əli ilə olmasından narahat olduğu üçün Onu canişin təyin etdiyi şayələrini yaymağa başladılar. Hz. Əli, şayələrin yayılmasının qarşısını almaq və yalan olduğunu sübut etmək üçün Curf bölgəsindəki Allah Rəsulunun yanına getdi və Mədinədəki münafiqlərin yaydığı şayələri bildirdi. Sonra Rəsulullah Hz. Əliyə buyurdu: Sənin mənə olan nisbətin (mənzilətin) Harunun Musaya olan nisbəti kimidir. Ancaq məndən sonra peyğəmbər yoxdur[16].sonralar "Mənzilət hədisi" olaraq bilinən bu hədis Hz. Əlinin ən önəmli ərdəm və fəzilətlərindən biri olaraq hədis qaynaqlarında müxtəlif formalarda nəql edilmişdir[17]. Həmçinin Hz. Əlinin Hz. Peyğəmbərdən sonra Xəlifə və İmam olamsına dəlalət edən mühüm nasslardan biri olaraq istinad etmişlər[18]. Mədinə münafiqlərinin sui-qəsd planlarını nəzərə aldıqda, Peyğəmbərin Təbuk yürüşündə Əli ibn Əbu Talibi öz yerinə canişini olaraq təyin etməsi diqqətə layiqdi.
Bir neçə mənzili geridə qoyandan sonra[19] İslam ordusu təxminən iyirmi gecə Təbukda qaldı[20]ı. Vaqidinin verdiyi məlumata görə, alınan xəbərlərin əsassız olduğu və Rumların müsəlmanlara qarşı müharibəyə hazırlaşmadığı aydın oldu[21]. Ancaq bəzi mənbələrdə Yunan imperatorunun İslam peyğəmbərinə bir nümayəndə göndərdiyi və buna görə də Allah Rəsulunun lütfünə nail olmuşdu[22]. Bu müddət ərzində islam peyğəmbəri Dumətul Cəndəlin hakimi Ukeydir ibn Əbdul Məlik Kindi və eyni şəkildə Əzruh, Cərbə və Eylə halisi ilə cizyə vermə şərti ilə sülh müqaviləsi bağlamışdır[23].
İslam peyğəmbəri H. 9-cu ili Ramazan ayında mədinəyə qayıtdı[24]. Təbuk yürüşündə iştirak etməyənlərin üzürünü əsas alıb qəlblərində gizlətdikləri şeyləri Allaha həvalə edərək bağışladı və onların adına istiğfar etdi. Ancaq camaata onlardan üçü (Kəb ibn Malik, Mürarə ibn Rəbi və Hilal ibn Üməyyə) ilə ünsiyyətdə olmamalarını əmr etdi. Amma o üç nəfərin tövbə etməsindən sonra Allah Taala Tövbə surəsinin 117–119-cu ayələrini nazil etdi və onları bağışladığını bildirdi[25]. Həmin 3 nəfər tövbə etmək üçün bir-birindən ayrıldılar və 50 gündən sonra Allah onların tövbəsini qəbul etdi[26].
Təbuk qəzvəsindən qayıdarkən bir qrup münafiq peyğəmbərə sui-qəst etmək istədilər. Allah peyğəmbərinə bu plan barəsində xəbər verdi və Peyğəmbər də Hüzeyfə ibn Yəman və Əmmar ibn Yasiri özü ilə apardı. Üzlərini gizlədən münafiqlər Peyğəmbərin dəvəsini yıxmaq istədilər, lakin Hüzeyfə onlarla müharibəyə girəndən sonra qaçdılar[27]. Rəsulullah Hüzeyfə və Əmmara münafiqlərin adlarını (bəzi mənbələrdə on iki nəfər olmaları bildirmişdir) söylədi. Hüzeyfə peyğəmbərdən icazə istədi ki,adam göndərsin münafiqləri öldürsünlər. Peyğəmbər bu təklifiv qəbul etməyib buyurdu: xoşlamıram camaat desin ki, səhabələrinin köməyi ilə qüdrətə sahib olduqdan sonra öz köməkçilərini oldürdü[28].
Təbuk qəzvəsi və bu barədə nazil olan ayələr, Münafiqləri tanıdaraq onların bir sonrakı plan və məqsədlarini bildirmiş və İslamın Ərəbistan yarmadasında yayılmasına böyük təsir göstərmişdir[29].