Qəzvə

Qəzvə (ərəb. غَزْوَة‎) — Hz. peyğəmbərin iştirak etdiyi döyüşlərə deyilir (istər savaşsın istər savaşmasın). Bədr, Uhud və Xəndək Peyğəmbərin ən mühüm qəzvələrindəndir. Peyğəmbərin qəzvələrinin sayında tarixçilər ixtilaf ediblər. Bəziləri 26 bəziləri isə 27 qəzvə qeyd ediblər.

Mənası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qəzvə (Ğ,Z,V) maddəsindən yaranıb. Lüğətdə döyüşmək deməkdir. İsmi faili Qazi-düşmənlə döyüşə getmək və onu qarət etmək,cəmi isə Quzzatdır[1]. İstilahda isə Peyğəmbərin şəxsən iştirak etdiyi döyüşlərə qəzvə, şəxsən iştirak etəyib rəhbərliyi təyin etdiyi bir komandirə verdiyi döyüşlərə isə Səriyyə[2]. Həmçinin, tarixçilər, Peyğəmbərin komandirlik etdiyi islam ordusnun döyüş etmədən geri qayıtdıqları səfərləri də qəzvə adlandırırlar[3].

Qəzvələrin başlanması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İbn İshaq yazır, Hz.Peyğəmbər hicrətin birinci ili Rəbiüləvvəl ayının 12-dən, hicrətin ikinci ili Səfər ayına kimi heç bir döyüş etməmişdir[4]. Amma Vaqidi "Həmzə", "Ubeydə ibn Haris" və "Səd ibn Vəqqas" səriyyələrini hicrətin birinci ilində baş verdiyini yazır[5].

Qəzvələrin sayı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məsudi Peyğəmbərin qəzvələrinin sayının 26 olduğunu, bəzi tarixçilər isə 27 olduğunu qeyd ediblər. İxtilafın səbəbi odur ki, Birinci qrup(26 olduğunu qeyd edənlər) Peyğəmbərin "Xeybər"dən "Vadil Qura"ya gəlməsini Xeybər qəzvəsi ilə bir saydıqları halda, ikinci qrup(27 oluğunu qeyd edənlər) isə "Xeybər" və "Vadil Qura" qəzvələrini iki ayrı qəzvə hesab edirlər. İbni İshaq "Xeybər" qəzvəsindən sonra "Vadil quran"ı qeyd etməməsinə baxmayaraq, "Umrətul Qəzan"ı qəzvələrdən sayaraq onların sayının 27 olduğunu qeyd edir[6]. Qəzvə olmasında ixtilaf olan iki (Vadil Qura və Umrətul Qəza) döyüşü də saysaq, qəzvələrin sayı 28-dir.

Mutə döyüşü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hz.Peyğəmbərin " Mutə" döyüşündə iştirak etmədiyinə baxmayaraq, onu da qəzvə adlandırıblar[7].

Qəzvələrin statistikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Döyüşün adı İslam ordusu Düşmən ordusu baş verdiyi yer tarixi nəticəsi
1 Əbva (Vədda) qəzvəsi 200 nəfər Naməlum Əbva (Vəddan) hicrətin 2-ci ili Səfər İslam irdusunun Qureyşə çatmaması və döyüşün baş verməməsi[8]. Yalnız Bəni Dəmra qəbiləsi ilə müqavilə bağlanması
2 Buvat qəzvəsi 200 nəfər 100 nəfər buvat hicrətin 2-ci ili Rəbiüləvvəl[9] vəya Rəbiul axir[10] ----
3 Uşeyrə 200 nəfər Qureyş,Bəni Dəmra və Bəni Muldic qəbilələrinin ortaq ordusu əl-Uşeyrə (Məkkə və Mədinə arasında bir yer[11]) Hicri 2-ci il Cəmadiul əvvəl[12] döyüş olmadı[13]. Mudlic, Dəmra və Mudlic qəbilələrinin ortaqları ilə müqavilə bağlanması
4 Birinci bədr qəzvəsi 200 nəfər Kafirlərdən birinin komandanlığı altındakı kiçik bir qrup Bədr Hicrətin 2-ci ili Cəmadiul axır[14] vəya Rəbiul əvvəl[15] Müşriklərin qaçması
5 Böyük Bədr qəzvəsi 313 nəfər-2 atlı və 70 dəvə. 950 süvari və piyada Bədr Hicrətin 2-ci ili Ramazan[16] Müsəlmanları Qureyşlərə qələbə çalması
6 Bəni Sülyem qəzvəsi 200 nəfər Bəni Süleym və Qətfan tayfası Məkkə və Mədinə arası Hicrətin 2-ci ili Şəvval[17] Bəni Süleymin qaçması
7 Bəni Qeynuqa qəzvəsi Mədinəli müsəlmanları Mədinəli yəhudilər Mədinə Hicrətin 2-ci ili Şəvvalın əvvəllləri Mədinənin yəhudilərdən təmizlənməsi
8 Səviq qəzvəsi az bir dəstə 200 nəfər Qarqaratul Küdr Hicrətin 2-ci ili Zilhiccə[18][19] Qureyşin qaçması
9 Zi Əmərr (Qətafan) qəzvəsi 450 nəfər Qəbilə və Məharib Zu Əmər Hicrətin 3-cü ili Məhərrəm[20] Bəni Sələbə qəbiləsinin qaçması və müsəlmanların orada bir ay qalmaları
10 Buhran qəzvəsi 300 süvari Bəni Süleym Buhran (Hicazda bir mədən vəya Zabidə bir vadi adı) Hicrətin 3-cü ili Rəbiülaxır[21] ----
11 Uhud qəzvəsi Mədinə ətrafındakı piyada və 700nəfər 2900 ilə 3000 nəfər arası Ühüd dağının yanın Hicrətin 3-cü ili Şəvval[22] müsəlmanlardan 70 nəfərin şəhid olması, Kafirlərin (Məkkə müşriklərinin) tam qələbəsinin qarşısı alındı, Müsəlmanların mühasirədə olan qoşunun azad olunması
12 Həmraul Əsəd qəzvəsi 630 9279 nəfər Qureyşli Mədinənin cənubunda bir neçə klometirlikdə Həmraul Əsəd Hicri 3-cü il Şəvval[23] Düşmənin qaçması
13 Bəni Nəzir qəzvəsi bütün mədinəlimüsəlmanlar Bəni Nəzir yəhudiləri Mədinənin ətrafı hicri 4-cü il Rəbiüləvvəl[24] Bəni Nəzir qəbiləsinin mədinə ətrafından köç etməsi
14 Zatur Riqa qəzvəsi 400 nəfər süvari və piyada Bəni Muharib Zatur Riqa Nəcd hicrətin 4-cü ili Cəmadiyələvvəl[25] Bəni Sələbə və Muharib qəbilələrinin qaçması
15 Üçüncü Bədr qəzvəsi 1000 nəfər 2000 nəfər Bədr hicrətin 4-cü ili Şaban[26] Döyüş olmadı
16 Dumətul Cəndəl 1000 nəfər piyada və süvari Dumətul Cəndəl qəbilələri Dumətul Cəndəl hicrətin 5-ci ili Rəbiüləvvəl[27] Cəndəl qəbilələrinin məğlub olub qaçmaları
17 Xəndək qəzvəsi 3000 nəfər Müşrik qəbilələrindən 10000 nəfər Mədinə hicrətin 5-ci ili Şəvval[28] Müşriklərin qazanmadın geri dönmələri
18 Bəni Qureyzə qəzvəsi 3000 nəfər 600–700 arası Mədinə ətrafı hicrətin 5-ci ili Zilqədə və Zilhiccə[29] Müsəlmanların qələbəsi
19 Bəni Lihyan qəzvəsi təqribən 3000 nəfər Lihyan qəbiləsi Qaran hicrətin 6-cı ili Cəmadiyələvvəl[30] Bəni Leyhan qəbiləsinin qaçması
20 Zi Qarəd qəzvəsi 500–700 arası[31] Qətfan Zi Qarəd hicrətin 6-cı ili Rəbiüləvvəl[32] və Rəbiülaxır[33] Müsəlmanlar və Qureyşlilər arasında sülh müqaviləsinin bağlanması
21 Bəni Mustəliq qəzvəsi 1000 nəfər piyada və suvari Bəni Mustəliq əl Mureysi hicrətin 6-cı ili Şaban[34] Müşriklərin qaçması
22 Hüdeybiyyə qəzvəsi 1600 nəfər Qureyş Hüdeybiyyə hicrətin 6-cı ili Zilqədə[35] Müsəlman və Qureyşlilər arasında sülh müqaviləsinin bağlanması
23 Xeybər qəzvəsi 1600 nəfər Xeybər yəhudiləri Xeybər hicrətin 7-ci ili Məhərrəm və Səfər Xeybərililərin məğlub olması
24 Umrətul Qəza qəzvəsi 1400 nəfər Qureyş Məkkə hicrətin 7-ci ili Zilhiccə vəya Zilqədə[36] Müsəlmanların əhval-ruhiyyəsinin gücləndirilməsi və kafirlərin əhvalının zəifləməsi
25 Məkkənin fəthi qəzvəsi 10000 nəfər Qureyş və Bəni Bəkr qəbiləsi Məkkə hicrətin 8-ci ili Ramazan[37] Məkkənin fəthi
26 Hüneyn qəzvəsi 12000 nəfər Həvazin və Səqif qəbilələri Taif yaxınlığı hicrətin 8-ci ili Şəvval[38] Müsəlmanları qələbəsi
27 Taif qəzvəsi 12000 nəfər Səqif qəbiləsi Taif hicrətin 8-ci ili Şəvval[39] Qələbə olmadan Mədinəyə qayıtdəlar
28 Təbuk qəzvəsi 30000 nəfər Rum və müttəfiqləri Təbuk hicrətin 9-cu ili Rəcəb[40] Rumlar, müsəlmanlarla maddi uzlaşma istəmələri[41]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İbn İshaq, Siretun Nəbi,nəşr: Mustafa əl-Hələbi,1355-q
  • İbn Həbib, Məhəmməd, Əl-Muhabbər, Tədqiq: Ilse Lichtenstadter, Heydər Abad Diken,1361-q/1942-m
  • İbn Hazm Əndəlusi, Cəvamius Sirətun Nəbəviyyə, s,76, Darul Kutubul Elmiyyə, Beyrut
  • İbni Xəldun,Tarixi ibni Xəldun,Ayəti,Əbdulməhəmməd,əl İbər Tarixi ibni Xəldun,Muəssəseyi mutaliat və təhqiqat fərhəngi,Çape əvvəl,1363-ş
  • İbn Səd,Məhəmməd,Kitabut Təbəqatil Kəbir,Tədqiq,Edvard Zaxayev,Lidən,1321–1325-q
  • İbni Seyyid ən Nas,Uyunul Əsər,Darul qələm,Beyrut,Çape əvvəl,1414-q
  • İbni Hişam,Əbdulməlik,əs Sirətun Nəbəviyyə,Tədqiqat,Mustəfa, əs Səqa,Əlbiyari,İbrahim,Şələbi,Əbdulhəfiz,Darul mərifət,Beyrut,Çape əvvəl
  • Əmin Anuli,Seyyid Möhsin,Əəyanuş Şiə,Darut təarif lilmətbuat,Beyrut,1403-q
  • Bəlazuri,Əhməd ibn Yəhya,Ənsabul Əşraf,Darul Fikr,Beyrut,Çape əvvəl,1417-q
  • Beyhəqi,Əbu Bəkr Əhməd ibn Hüseyn,Dəlailun Nubuvvə və Mərifətu Əhvali Sahibiş Şəriə,Tədqiq,Qələçi,Əbdulmuti,Darul Kutubil Elmiyyə,Beyrut,Çape əvvəl,1405-q
  • Vaqidi,Məhəmməd ibn Ömər,Əlməğazi,Aləmi,Beyrut,Çape sevvom,1409-q
  • Cəfəriyan Rəsul,Sirəte Rəsule Xuda,Qum,İnteşarate Dəlile Ma,1383-ş
  • Cəfəriyan Rəsul,Tarixe Siyasiye İslam(Sireye Rəsule Xuda),Qum,İtrət,1380-ş
  • Həsəni,Əliəkbər,Tarixe Təhliliye Sədril İslam,Tehran,İnteşarate Peyame Nur
  • Hələbi Əbulfərəc,əs Sirətul Hələbiyyə,Darul Kutubil Elmiyyə,Beyrut,Çape dovvom,1427
  • Həməvi,Məhəmməd ibn İshaq,Ənisul Möminin,Bonyade Besət,Tehran,1363-ş
  • Suheyli,Əburrəham,ər-Rovzil Ənfi fi Şərhis Sirətin Nəbəviyyə,Daru Ehyait Turasil Ərəbiyyə,Beyrut,Çape əvvəl,1412-q
  • Təbərisi,Fəzl ibn Həsən,İəlamul Vəra bi Əəlamil Huda,Muəssəseye Alul Beyt,Qum,Çape əvvəl,1417-q
  • Məclisi,Biharul Ənvar,Muəssəsətul Vəfa,Beyrut,1404-q
  • Məsudi,Əli ibn Hüseyn,Murucuz Zəhəb,Çape Mətbəatus Səadəh,1367-q
  • Məqrizi,Əhməd ibn Əli,Əmtaul Əsma,Beyrut,Darul kutubul Elmiyyə
  • Yaqut Həməvi,Şəhabuddin əbu Əbdillah,Məcəmul Buldan,Daru Sadir,Beyrut,Çape dovvom,1995-m
  • Vaqidi,Məhəmməd ibn Ömər,Kitabul Məğazi,Muəssəsətul Aləmi,Beyrut,Çape sevvom,1409-q

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۵، ص۱۲۳، ناشر، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ ق / İbn Mənzur,Məhəmməd ibn Mukrim,Lisanul Ərəb,c,15,s,123,naşir,Daru Sədr,Beyrut, üçüncü çap,1414-q,
  2. ↑ میرشریفی،‌ آشنایی با تاریخ اسلام، ج۱، ص۱۷۵ / Mirşərifi,İslam tarixi ilə tanışlıq,c,1,s,175
  3. ↑ مقریزی،‌ إمتاع‏ الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۴ / Məqrizi,İmtinaul Əsma,142-q,c,1,s,74
  4. ↑ سیره النبی، ج۲، ص۲۲۳ / Sirətun Nəbi,c,2,s,223
  5. ↑ امتاع الاسماع، ص۵۳ / İmtinaul Əsma,s,53
  6. ↑ سیره النبی، ج۴، ص۲۸۰- ۲۸۱. مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۷- ۲۸۸ / Sirətun Nəbi,c,2,s,280–281,; Murucuz Zəhəb,c,2,s,287–288
  7. ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ص۴۶۴ / Cəfəriyan,Sireye rəsule xuda,s,464
  8. ↑ ابن خلدون‏، ج‏۱، ص۴۰۸؛ بحار ج۱۹، ص۱۸۷ / İbni Xəldun,c,1,s,408; Bihar,c,19.s,187
  9. ↑ السیرة النبویة ج‏۱، ص۵۹۸ / əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,1.s.598
  10. ↑ بیهقی، ج‏۳، ص۱۱ / Beyhəqi,c,3,s,11
  11. ↑ معجم البلدان، ج‏۴، ص۱۲۷ / Məcməul Buldan,c,4,s,127
  12. ↑ إعلام الوری، ج‏۱، ص۱۶۴؛ السیرة النبویة، ج‏۱، ص۵۹۹؛ دلائل النبوة، ج‏۵، ص۴۶۹ / iilamul Vəra,c,1,s,164;əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,1,s,599;Dəlailun Nubuvvə,c,5,s,469
  13. ↑ جوامع السیرة النبویة، ص۷۸ / Cəvamius Sirətun Nəbəviyyə,s,78
  14. ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة، ص۲۰ / Xəlifə ibn Xəyyat,Tarixi Xəlifə,s,20
  15. ↑ واقدی1,، ج‏۱، ص۱۲؛ عیون الأثر، ج۱، ص۲۶۳؛ اعیان الشیعة، ج‏۱، ص۲۴۶ / Vaqidi,c,1,s,12;Uyunul Əsər,c,1,s,263;Əəyanuş Şiə,c,1,s,246
  16. ↑ السیرة النبویة، ج‏۱، ص۲۴۰ / əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,1,s,240
  17. ↑ دلائل النبوة، ج‏۳، ص۱۶۳؛ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۴۳ – ۴۴ / Dəlailun Nubuvvət,c,3,s,163;əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,43–44
  18. ↑ دلائل النبوة، ج‏۳، ص۱۶۴ / Dəlailun Nubuvvə,c,3,s,164
  19. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۴۴ / əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,44
  20. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۴۶/ əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,46
  21. ↑ ابن حبیب، ص۱۱۲؛ ابن سعد، ج۲، ص۲۴ / İbn Həbib,s,112;İbn Səd,c,2,s,24
  22. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۶۰؛ دلائل النبوة، ج‏۳، ص۱۷۷؛ جوامع السیرة النبویة، ص۱۴۰/ əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,60;Dəlailun Nəbəviyyə,c,3,s,177;Cəvamis Sirətun Nəbəviyyə,s,140
  23. ↑ المغازی، ج‏۱، ص۳۳۴ / əl Məğazi,c,1,s,334
  24. ↑ عیون الأثر، ج‏۲، ص۷۰؛ المغازی، ج‏۱، ص۳۶۳ / Uyunul Əsər,c,2,s,70;əl Məğazi,c,1,s,363
  25. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۲۰۳؛ الروض الأنف، ج‏۶، ص۲۲۱ – ۲۲۲ / əs Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,203;ər Rovzul Ənf,c,6,s,221–222
  26. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۲۰۹ / əs Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,209
  27. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۲۱۳ / əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,213
  28. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۲۱۴؛ جوامع السیرة النبویة، ص۱۴۷؛ أنیس المؤمنین‏، ص۲۱/ əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,214;Cəvamius Sirətun Nəbəviyyə,s,147;Ənisul Möminin,s,21
  29. ↑ المغازی، ج‏۲، ص۴۹۶؛ أنساب الاشراف، ج‏۱، ص۳۴۷ / əlMəğazi,c,2,s,496;Ənsabul Əşraf,c,1,s,347
  30. ↑ دلائل النبوة، ج‏۳، ص۳۶۴ / Dəlailun Nubuvvə,c,3,s,364
  31. ↑ جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، (سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم)،قم، عترت، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۵۷۳ / Cəfəriyan,Tarixi siyasiye eslam,(sireye rəsule xuda),Qum,itrət,1380-ş,c,1,s,573
  32. ↑ أنساب الأشراف، ج‏۱، ص۳۴۹ / Ənsabul Əşraf,c,1,s,349
  33. ↑ المغازی، ج‏۲، ص۵۳۷ / əl Məğazi,c,2,s,537
  34. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۲۸۹ / əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,289
  35. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۳۰۸؛ أعیان الشیعة، ج‏۱، ص۲۶۸ / əs Sİrətun nəbəviyyə,c,2,s,308;Əəyanuş Şiə,c,1,s,268
  36. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۳۲۸؛ دلائل النبوة، ج‏۴، ص۱۹۷ / əs Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,328;Dəlailun Nubuvvə,c,4,s,197
  37. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۳۸۹؛ الروض الأنف، ج‏۷، ص۴۹ / əs Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,389;ər Rovzul Ənf,c,7,s,49
  38. ↑ دلائل النبوة، ج‏۵، ص۱۵۶؛ المغازی، ج‏۳، ص۸۹۲ / Dəlailun Nubuvvə,c,5,s,156;əl-Məğazi,c,3,s,892
  39. ↑ إعلام الوری، ج‏۱، ص۲۳۳؛ دلائل النبوة، ج‏۵، ص۱۵۶ / İilamul Vəra,c,1,s,233;Dəlailun Nubuvvə,c,5,s,156
  40. ↑ السیرة النبویة، ج‏۲، ص۵۱۵؛ دلائل النبوة، ج‏۵، ص۴۶۹ / əs-Sirətun Nəbəviyyə,c,2,s,515;dəlailu Nubuvvə,c,5,s,469
  41. ↑ حسنی، ص۹۳-۹۴ / Hüseyni,s,93–94