Taxtamukaysk rayonu

Taxtamukaysk rayonu (adıq Тэхъутэмыкъуае район[3]) — Rusiya Federasiyası, Adıgey Respublikasının tərkibində inzibati ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Taxtamukaysk auludur.

Taxtamukaysk rayonu
Gerb
Gerb

44°55′02″ şm. e. 38°59′46″ ş. u.

Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 2 sentyabr 1924
Sahəsi
  • 440 km²
Əhalisi
Əhalisi
  • 127.291 nəf. (2023)[2]
Rəsmi sayt
Taxtamukaysk rayonu xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Taxtamukaysk rayonu, Adıgey Respublikasının şimal-qərb hissəsində yerləşir. Rayonun ümumi sahəsi 463.60 km²-dir. Bura 2 şəhər və 5 kənd yaşayış məntəqəsi daxildir.

Aşağıdakı ərazilərlə həmsərhəddir: şərqdə Teuçejsk rayonu, cənub-şərqdə Qoryaşi Klyuç şəhər dairəsi, cənub və qərbdə Severski rayonu, şimalda Krasnodar şəhər dairəsi. Krasnodar şəhər dairəsi ilə təbii sərhəd rolunu Kuban çayı oynbayır.

Rayon respublikanın düzənlik zonasında yerləşir. Ərazisi şimalda bir qədər parçalanmış və zəif dalğalı, tədricən cənubdan təpəli əraziyə çevrilir. Cənub-şərqdən şimal-qərbə qədər ümumi bir hündürlük aralması müşahidə edilir. Rayonun torpaq örtüyündə qara torpaqlar geniş yayılmışdır.

Rayonun əsas su yolu Kuban çayıdır. Rayon ərazisindən axan çaylar Afips, Sups, Suxoy Ausedz, Bzyuk, Voşuk, Un-Ubat, Çibiy, Çituk və s. Rayonun ərazisində üç böyük su anbarı var - Şapsuqskoye, Oktyabrskoye və Şenjijskoye. Su anbarları Kuban çayı ilə bir-birinə bağlıdır, kanalları Çibi, Supsovski, Traxovski və başqalarıdır. Bu Starobrjeqokay kəndinin yaxınlığında, Kuban çayının vadisində göllər vardır.

Rayonda iqlim rütubətli və mülayimdir, Qara dənizə yaxınlığı nəzərə çarpacaq dərəcədə təsirlidir. Havanın orta temperaturu iyulda + 24.0 ° C-dən yanvarda 0 ° C-ə qədər dəyişir. Ən yüksək temperatur avqustun əvvəllərində, ən aşağı isə yanvarın sonu və ya fevralın əvvəlində müşahidə olunur. Orta illik yağıntının miqdarı təxminən 700 mm-dir. Ən çox yağıntı yayda düşür.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Taxtamukaysk rayonu 5 avqust 1924-cü ildə Cənub-Şərq diyarının Adıgey (Çərkəz) Muxtar Vilayətinin tərkibində, ləğv edilmiş Psekupski rayonunun ərazisinin bir hissəsi olaraq qurulur. Əvvəlcə bura 7 kənd məclisi daxil olur: Afipsipski, Lakşukayski, Novobjeqokayski, Pçeqatlukayski, Starobjeqokayski, Taxtamukayski və Şenciski. 1929-cu il fevralın 7-dən 1934-cü il dekabrın 28-dək rayon ləğv edildi və ərazisi Psekupski rayonunun bir hissəsi oldu. 13 fevral 1936 - 26 oktyabr 1938-ci ilədək Taxtamukaysk kəndi Hakurat olaraq adlandırıldı və rayon adı Xakuratinski oldu. 5 dekabr 1956-cı il tarixdən 5 avqust 1957-ci ilədək rayon ləğv edilmiş Teuçejsk rayonunun ərazisini də əhatə etmişdir. 5 avqust 1957-ci ildə Taxtamukaysk kəndi Oktyabrski adlandırıldı və rayon Oktyabrski rayonuna çevrildi. 1 fevral 1963-cü ildə SSRİ-də genişlənmiş kənd yaşayış məntəqələrinin qurulması zamanı Oktyabrski rayonu ləğv edildi və ərazisi Teuçejsk rayonuna verildi. Eyni zamanda Oktyabrski kəndi vahid bölgənin inzibati mərkəzi seçildi (1976-cı ildə rayon mərkəzi Teuçevsk şəhərinə köçürüldü). 25 aprel 1983-cü ildə Oktyabrski rayonu Teuçejsk rayonundan yenidən ayrıldı və əvvəlki sərhədlərində bərpa edildi. 1992-ci ildə rayonun öz tarixi adı özünə qaytarıldı. 1993-cü ildə rayonda kənd və qəsəbə məclislərinin fəaliyyətinə son qoyuldu və idarələrin əraziləri kənd və qəsəbə rayonlarına çevrildi. 2005-ci ildə rayonda kənd və qəsəbə dairələri ləğv edildi və 7 bələdiyyə olmaqla 2 şəhər və 5 kənd yaşayış məntəqələri statusu verildi.

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Milli tərkib

2010-cu il Ümumrusiya siyahıya alınmasının məlumatlarına görə rayonun milli tərkibi haqqında aşağıdakı məlumatlar verilmişdir[4]:

xalq say,
nəf. 		ümumi
əhaliyə olan nisbət, %
ruslar 38 257 54,92 %
adıqlar 22 427 32,20 %
ermənilər 2 022 2,90 %
ukraynalılar 782 1,12 %
digərləri 3 507 5,03 %
milliyətini bildirməyənlər 2 667 3,83 %
ümumi 69 662 100,0 %
Cins tərkibi

2010-cu il Ümumrusiya siyahıya alınmasına olan məlumat[5]:

Yaş Kişilər,
nəf.		 Qadınlar,
yaş.		 Ümumi
say.		 ümumi əhaliyə
olan nisbət, %
0 — 14 yaş 5 493 5 144 10 637 15,28 %
15 — 59 yaş 22 165 23 901 46 066 66,12 %
60 yaşdan yuxarı 4 871 8 067 12 938 18,57 %
bildirməyənlər 13 8 21 0,03 %
ümumi 32 542 37 120 69 662 100,0 %

Kişilər — 32 542 nəf. (46,7 %). Qadınlar — 37 120 nəf. (53,3 %).

Əhalinin orta yaşı — 39,1 yaş. Kişilərin orta yaşı — 36,9 yaş. Qadınların orta yaşı — 41,0 yaş.

KİV

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayonda baş verən hadisələri təqdis edən "Soqlasiya" regional qəzeti nəşr olunur. Qəzet həftədə iki dəfə dərc olunur.

Rayonun rəsmi saytı var.

Taxtamukaysk rayonuna aid televiziya rayonun ərazisində yayımlanır[6].

Məşhur sosial şəbəkələrdə rayon administrasiyasının rəsmi səhifələri vardır..

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 GEOnet Names Server. 2018.
  2. ↑ https://23.rosstat.gov.ru/storage/mediabank/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%9C%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BC%20%D0%BD%D0%B0%201%20%D1%8F%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8F%202012-2023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2.rar (rus.).
  3. ↑ Берсиров Б.М. "Русско-адыгейский словарь". Министерство образования и науки Республики Адыгея. 2017-07-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-05.
  4. ↑ "Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения Республики Адыгея. Том 4. Национальный состав" (PDF). 2013-11-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-09-11.
  5. ↑ "Том 2. Возрастно-половой состав населения и состояние в браке" (PDF).[ölü keçid]
  6. ↑ "Тахтамукайское муниципальное телевидение". 2022-01-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-01.