Universal insan
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
 | Bu məqalənin bəzi məlumatlarının mənbəsi göstərilməmişdir. Daha ətraflı məlumat üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə baxa və məqaləyə uyğun formada mənbələr əlavə edib Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |
Universal insan ensiklopedist, polimat (polymathēs, yun. πολυμαθής) — ensiklopediya, yaxud elm, incəsənət və peşələrə dair izahlı lüğəti (1715–1780) tərtib və nəşr edən fransız maarifçiləri. Ensklopediya XVIII əsrin sonunda Fransa burjua inqlabının ideoloji cəhətdən hazırlanmasında böyük rol oynamış və zəmanəsinin elmi nailiyyətlərinin müntəzəm külliyyatını vermişdir. 1772-ci ilə qədər "Ensiklopediyanın" təşkilatçısı və rəhbəri Deni Didro olmuş və D`Alamber ona yaxından kömək etmişdir. Monteskyö, Jan Jak Russo, Volter, Helvetsi, Holbax və digər mütəfəkkirlər də enisklopedistlərin sırasında olmuşdur. "Ensklopediya"da feodal ideologiyasına qarşı ardıcıl mübarizəni materialistlər aparmışlar. Lakin ensklopedistlərin daha mötədil hissəsi də kilsənin elmin işlərinə qarışmaması uğrunda çıxış etmiş, özünü ictimai tərəqqinin tərəfdarı saymış, istibdadın tənqidini vermiş, insanın silki zülümdən azad olunmasına tərəfdar çıxmışlar.
Ensiklopedist — 1) hərtərəfli məlumatı, təhsili olan adam; 2)tarixdə XVIII əsrin axırlarında Fransada nəşr edilən "Ensiklopediya" ətrafında toplaşmış qabaqcıl mütəfəkkirlər qrupunun nümayəndəsi, yaxud onların fikrinə şərik olan adam.
Ensiklopedistlər — "Ensiklopediya, yaxud Elm, incəsənət və peşələrə dair izahlı lüğət"i tərtib və nəşr edən fransız maarifçiləri. "Ensiklopediya"nın təşkilatçısı və rəhbəri D. Didro idi. Burada Holbax, Helvetsi, Volter fəal iştirak edirdilər. Başlıca müəllifləri J. J. Russo, Ş. L. Monteskyö, təbiətşünaslar J. L. L. Büffon və L. J. M. Dobanton, iqtisadçılar A. R. J. Türqo və F. Kene, mühəndis N. A. Bulanje, həkim P. J. Bartez və b. idi. Aralarındakı kəskin fikir ayrılığına və silki fərqlərə baxmayaraq, onları sosial dəyişikliklər, xüsusilə silki strukturun aradan qaldırılması və əmlakın bərabər bölgüsü ideyaları birləşdirirdi. "Ensiklopediya" 28 cilddən ibarət idi (Paris, 1751–72); "Ensiklopediya"nın beş əlavə cildi də (Amsterdam, 1776–77) nəşr edilmişdi. Didro və D`Alamberin yazdıqları "Prospekt"də göstərilirdi ki, nəşrin məqsədi elm və incəsənətə dair bilikləri toplamaqdır. İkinci cildin nəşrindən sonra "Ensiklopediya" qadağan edildi. Sonradan nəşri davam etdirilsə də, senzura təzyiqinə məruz qaldı. 1759-cu ildən gizli nəşr olunurdu. Mühafizəkar filosof və yazıçılar, kilsə xadimləri və parlament üzvləri Ensiklopedistlərlərə qarşı çıxırdılar. Volterin fikrincə, "Ensiklopediya" bütün fransızları, hətta avropalıları ensiklopedist etmişdir. Böyük Fransa inqilabı (1789–94) ideyalarının hazırlanmasında Ensiklopedistlər həlledici rol oynamışlar.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- R. Əliquliyev, S. Şükürlü, S. Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Bakı, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.