Xalid ibni Vəlid

Xalid ibn Vəlid (ərəb. أبو سليمان خالد بن الوليد بن المغيرة المخزومي القرشي‎) (592, Məkkə[1] – 19 avqust 642, Mədinə və ya Homs[1][2]) — Hüdeybiyyə müqaviləsindən sonra İslamı qəbul edənə qədər Qureyşin sıralarında döyüşmüş, islamı qəbul etdikdən sonra isə İslam dövlətinin komandanlığı altında girmişdir. O, Uhud döyüşündə Qüreyşin qalibiyyətində əsas rol oynamış, tabeliyində olan süvariləri manevr edərək müsəlmanların məğlubiyyətini təmin etmişdir. Müsəlman olduqdan sonra Bizans və Sasanilərə qarşı qələbələr qazanmışdır. Bunlardan ən diqqət çəkəni Yərmuq döyüşündə Bizans ordusunu məğlub etməsidir. İslam mənbələrinə görə, o, yüzdən artıq döyüşdə məğlub olmayan nadir sərkərdələrdəndir[3].

Xalid ibn Vəlid
ərəb. خالد بن الوليد‎
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 592
Doğum yeri
Vəfat tarixi 19 avqust 642
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti Rəşidi xilafəti
Rütbəsi Ali Baş Komandan
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

O, üç il kimi qısa müddətdə İraq və İranı İslam dövlətinə bağlamış, onun fəthləri Anadoluda Qəhrəmanmaraş qədər uzanmışdır. 638-ci ildə Ömər bin Xəttab tərəfindən ordu komandanlığından uzaqlaşdırılaraq inzibati vəzifəyə gətirilmişdir. O, bir il sonra bu vəzifədən istefa verir və 642-ci ildə vəfat edir.

1666. Rəvayət edilir ki, Abdullah ibn Ömər demişdir: "Peyğəmbər Xalid ibn Vəlidi Bəni Cəzimə qəbiləsinin üstünə göndərib onları İslama dəvət etdi. Onlar: "Müsəlman olduq!" demədilər, (əvəzində): "Döndük, döndük!"- dedilər. Onda Xalid onların (bir çoxunu) öldürdü (yerdə qalanını da) əsir götürdü və bizim hər birimizə bir əsir bağışladı. Nəhayət, günlərin bir günü Xalid bizim hər birimizə (əlinin altında olan) əsirini öldürməyi əmr etdi. De- dim: "Vallahi ki, nə mən, nə də dostlarımdan bir kimsə öz əsirini öldürmə yəcəkdir." Nəhayət, biz Peyğəmbərin yarına gəlib bu hadisəni ona danış dıqda Peyğəmbər əllərini (göyə) qaldırıb iki dəfə dedi: "Allahım, həqiqə tən də, mən Xalidin etdiyi əməldən uzağam!" (al-Buxari, 4339)

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xalid ibn Vəlidin 583–587-ci illər arasında doğulduğu güman edilir. Anası Lübabə, atası isə Məhzum ailəsindən Vəlid ibn Muğirdir. Onun ailəsi (Məhzum qəbiləsi) hərbi məsələlərdə ixtisaslaşmış imtiyazlı Qüreyş qəbiləsidir. Gəncliyində nizə, kaman, qılınc və atdan istifadə etməyi öyrənmişdir. Bədr döyüşündə iştirak etməyən Xalid ilk dəfə Uhud döyüşündə müsəlmanlara qarşı vuruşmuşdur. Bu döyüşdə o, tabeliyində olan süvariləri elə yerləşdirir ki, müsəlmanların arxasında dayana bilsinlər. Cavab olaraq Məhəmməd peyğəmbərin (s.a.v) bu atlıların yolunu bağlamaq üçün əlli oxçu təyin edir. Döyüşün əvvəlində oxatanlar müsəlmanların qələbəsi ilə mövqelərini tərk etdikdə Xalid ibn Vəlid fürsətdən istifadə edərək, komandanlığı altında olan süvarilərlə müsəlman ordularını arxadan sıxışdırır. Xalid ibn Vəlid bu gedişlə döyüşün gedişatını dəyişir və məkkəliləri məğlubiyyətdən xilas edir, lakin tam qalibiyyət əldə edilmir. Bundan sonra Xəndək döyüşündə sonuncu dəfə müsəlmanlara qarşı vuruşur. Hüdeybiyyə müqaviləsindən sonra o, əvvəllər müsəlman olan qardaşı Vəlidin vasitəsilə müsəlmanların sıralarına qatılır.

Hərbi kampaniyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hicri 8-ci ildə müsəlman ordusunda ilk dəfə Bizanslılarla Mütə döyüşünə qatılır. Müsəlmanlar 3000 nəfərlik bir ordu ilə vuruşurlar. Ordu komandanlığı ilə əlaqədar Məhəmməd peyğəmbər bu təlimatları verir:

"Zeyd ibn Harisəni komandir təyin etdim. Zeyd ibn Harisə şəhid olarsa, qoy Cəfər ibn Əbu Talib onu əvəz etsin, Cəfər ibn Əbu Talib şəhid olarsa, Abdullah ibn Rəvaha onu əvəz etsin oda şəhid olarsa müsəlmanlar öz arasından münasib birini seçib onu özlərinə komandir təyin etsin."

Müsəlman sərkərdələri bu döyüşdə həlak olurlar və o, komandanlığı öz üzərinə götürür. Onun düzgün seçdiyi döyüş taktikası sayəsində müsəlmanlar mütəşəkkil şəkildə məğlubiyyətdən qaçır və geri çəkilməyə nail olurlar. Üstəlik Bizans ordusuna böyük itkilər verirlər.

Bir il sonra, 630-cu ildə müsəlmanlar Mədinədən irəliləyərək Məkkəni fəth etdilər. Məkkənin fəthi zamanı islam ordusu dörd fərqli ordu ilə dörd ayrı yerdən Məkkəyə daxil olur və fəth tamamlanır. Məkkəyə daxil olan müsəlmanlar heç bir müqavimətlə qarşılaşmırlar. Bircə Safvan ibn Üməyyə, Süheyl ibn Amr və İkrimə ibn Əbu Cəhllin dəstələri olan bir qrup Qureyşli Xalid ibn Vəlidin rəhbərlik etdiyi ordu ilə toqquşur. Döyüş nəticəsində 12 Qüreyşli öldürülür, müsəlmanlardan Kərz ibn Cabir və Hubeyş ibn Xalid şəhid olur. Sonrakı illərdə Huneyn və Taif mühasirələrində iştirak edir.

İslam peyğəmbəri Məhəmməd (s.a.v) onun haqqında "Xalid Allahın qılıncıdır" demişdir. Yenə Xalid haqqında: "Xalid ibn Vəlidə gəlincə, o, sizin üçün hər şeyi verdi, hər şeyi döyüşlərdə Allah yolunda sərf etdi" kəlmələrini işlədir[4].

Xalid 43 döyüş keçirir. Bu komandir tarixdə döyüşdə məğlub olmayan azsaylı sərkərdələrdən biridir. Həlledici Yəmamə döyüşündəki qələbə və əl-Vələc və Yərmuq döyüşlərində istifadə edilən taktikalarla tanınır. O, heç vaxt müdafiədə oturmağı sevmirdi, düşməni təəccübləndirərək birinci zərbə endirməyə üstünlük verirdi. Onun orduları həmişə hərəkətliliyi, itiliyi və qorxmazlığı ilə seçilib.

632–633-cü illərdə xəlifə Əbu Bəkrin başladığı üsyançı qəbilələrin məğlubiyyətini tamamlayır, yalançı peyğəmbər Müseyliməni və onun bütün müttəfiqlərini məhv edilməsində böyük rol oynayır. Sonra Sasani və Bizansla döyüşlərə rəhbərlik edir.

Bizans Və Sasanilərdən ibarət olan ordu Firaz döyüşündə müsəlman ordusu tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğradılır. Bu son müharibə ilə Mesopotamiyaya nəzarəti tamamilə ələ keçirən Xalid ibn Vəlid dincəldikdən sonra Ktesifon yolundakı bir qalanı mühasirəyə almağa gedərkən Əbu Bəkrin məktubu ilə Bizans ordularının üzərinə yürüş etmək üçün Suriya cəbhəsinə göndərilir[5]. Xəlifə Ömər ibn Xəttab Xalidi baş komandanlıqdan azad etdiyi məktubu Yərmuqda döyüşən orduya göndərir. Məktubda Xalid baş komandan vəzifəsindən azad edilir, Əbu Übeydə ibn Cərrah isə baş komandan təyin edilir. Döyüş zamanı məktub Əbu Ubeydəyə çatır. Əbu Ubeydə bu xəbərin əsgərlərə mənəvi təsir göstərə biləcəyindən qorxaraq məktubu gizlətdir. Müharibə bitdikdən sonra Əbu Ubeydə məktubu Xalidə göstərir. Xalid incimədən əmrə tabe olur və Əbu Ubeydənin tabeliyinə girir.

Ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

642-ci ildə vəfat etmişdir. Sərkərdə Suriyanın Homs şəhərində dəfn edilib. Dəfn olunduğu yerin üstündə onun adını daşıyan böyük əzəmətli məscid tikilmişdir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Али-заде А. Халид ибн Валид (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
  2. ↑ 1 2 Халид (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1903. Т. XXXVII. С. 9.
  3. ↑ Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. "Hâlid b. Velîd". Türkiye Diyanet Vakfı. 1997. 11 Ekim 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 dekabr 2022.
  4. ↑ Əbu Davud, Sünən, I, 163
  5. ↑ Michael G. Morony. "Iraq After the Muslim Conquest". Gorgias Press LLC. 2005. (#archive_missing_date) tarixində [1-59333-315-3 arxivləşdirilib] (#bad_url) (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]