Yuxu apnesi — yuxuda nəfəs kəsilməsi olaraq bilinən apne, həyatı təhdid edən uzun müddətli ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olur.[1] İlk dəfə 1965-ci ildə adı qoyulan apne, yunan dilində ‘nəfəs arzusu’ deməkdir. İki cür yuxu apnesi müəyyən olunub: birincidə beyin tənəffüsü başladan nəfəs alma əzələlərinə doğru siqnalları göndərə bilmir, digərində isə hava tənəffüs yollarında tıxanır. Apne əsnasında nəfəs almaq üçün həddindən artıq səy göstərildiyi üçün damarlar və ürək müqavimətə qarşı işləyir. O əsnada qandakı oksigen sıxlığı azalır. Ürəkdə bir sıra ritm pozğunluqları baş verir. Yuxuda ani ölümlər, yüksək təzyiq, ürək xəstəlikləri, infakt və ifliclər baş verir.[2] Göründüyü kimi yuxu əsnasında insan həyatı bir çox təhlükə ilə qarşı qarşıyadır. Belə olduqda hər səhər sağlam olaraq yuxudan oyanmaq möcüzəvi haldır. Yuxuda olarkən insan, şüurunu və xarici mühiti hiss etmə bacarıqlarını qismən itirir. “Ölüm bənzəri” olan yuxudan şüurlu və bir gün əvvəlki vəziyyətinə qovuşmuş olaraq oyanmaq, qüsursuz görmək, eşitmək və hiss etmək düşünmək üçün möcüzəvi hadisələrdir. Gecə yatmaq üçün yatağına uzanan insan bu bənzərsiz nemətlərin səhər ona yenidən veriləcəyindən əmin ola bilməz. Bundan başqa insan hər hansı bir fəlakətlə qarşılaşmadan və ya sağlamlıq problemi olmadan oyanacağından da əsla əmin ola bilməz.
Yuxu apnesi olan insanlarda gündüz həddindən artıq yuxululuq (EDS) və diqqətliliyin pozulması ilə bağlı problemlər var.[3] Bu xəstəlik sürücülük qəzaları və iş qəzaları riskini artıra bilər. Əgər, müalicə olunmazsa, insanlar diabet kimi digər sağlamlıq problemləri riski ilə üzləşirlər. Gündüz koqnitiv vəziyyətin pozulması səbəbindən davranış təsirləri ola bilər. Bunlara əhvali-ruhiyyə, döyüşkənlik, həmçinin diqqətlilik və enerjinin azalması daxil ola bilər.[4] Bu təsirlər depressiyaya gətirib çıxara bilər.[5]
Orta və ya ağır yuxu apnesi olanlar arasında diabet riskinin daha yüksək olduğuna dair sübutlar var.[6] Nəhayət, əvvəllər sadalanan bəzi təsirlərə səbəb ola biləcək bir çox amil olduğundan, bəzi insanlar yuxu apnesi olduğunu bilmirlər və ya səhv diaqnoz qoyulur və ya simptomları tamamilə görməməzliyə vururlar.
Yuxu apnesi cinsi, irqi və ya yaşından asılı olmayaraq insanlara təsir edə bilər. Bununla belə, risk faktorlarına aşağıdakılar daxildir:[7]
Alkoqol, sedativlər və trankvilizatorlar da boğaz əzələlərini rahatlaşdıraraq yuxu apnesini inkişaf etdirə bilər. Tütün çəkən insanlarda yuxu apnesi heç vaxt çəkməmiş insanlardan üç dəfə çoxdur.[8]
Mərkəzi yuxu apnesi daha çox aşağıdakı risk faktorlarından hər hansı biri ilə əlaqələndirilir:
Yüksək qan təzyiqi yuxu apnesi olan insanlarda çox yayğındır.[9]
Nəfəs alma dayandırıldıqda, qanda karbon qazı yığılır. Qan dövranında olan kemoreseptorlar yüksək karbon dioksid səviyyələrini qeyd edirlər. Beyinə insanı oyatmaq üçün siqnal verilir, bu da tənəffüs yollarını təmizləyir və nəfəs almağa davam edir. Normal nəfəs almaq oksigen səviyyəsini bərpa edəcək və insan yenidən yuxuya gedəcək.[10] Bu karbon qazının yığılması sinə divarını və ya faringeal əzələləri tənzimləyən beyin sapının çıxışının azalması ilə əlaqədar ola bilər ki, bu da farenksin çökməsinə səbəb olur.[11] Yuxu apnesi olan insanlar yavaş-yavaş yuxuya getmirlər və REM yuxusunda daha az vaxt keçirirlər.[11]
Bir insanın evində bir və ya bir neçə gecə həyata keçirilə bilən oksimetriya polisomnoqrafiyaya daha sadə, lakin daha az etibarlı alternativdir. Test yalnız həkim tərəfindən tələb edildikdə tövsiyə olunur və simptomları olmayanları yoxlamaq üçün istifadə edilməməlidir.[12] Evdə oksimetriya avtomatik olaraq özünü tənzimləyən davamlı müsbət tənəffüs yolu təzyiqi üçün reseptin təyin edilməsində təsirli ola bilər.[13][14]