Ziya Songülen

Nurizadə Ziya Songülən (9 sentyabr 1886, Konstantinopol, Osmanlı imperiyası – 1936, İstanbul) — Şevkipaşazadə Ayetullah və Necip Okaner ilə birlikdə Fənərbaxça İdman Klubunu quran üç nəfərdən biridir. O, klubun ilk prezidenti və 1 nömrəli üzvüdür.[1][2]

Ziya Songülen
türk. Ziya Songülen
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı Mehmed Ziya
Doğum tarixi 9 sentyabr 1886(1886-09-09)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1936
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi beyin qansızması[d]
Dəfn yeri
  • Aşiyan qəbiristanlığı[d]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlk illəri və ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mehmed [a] Ziya bəy 9 sentyabr 1886-cı ildə İstanbulda anadan olmuşdur. Ana tərəfdən Osmanoğlu Ailəsinin üzvüdür; Anası Əzizə Xanım Sultan II ilə evli idi. Mahmudun qızı Salihə Sultanın 1-ci nəsil nəvəsidir.[3]

Ailəsi Damat Gürcüdən başlayaraq Halil Rıfat Paşadan başlayaraq irəli fikirli, müasir və təhsilli olan Ziya bəy ;babaları Mehmed Nuri Əfəndi, Server Paşa, Asım Paşa və atası Suad bəy ;Onlar baş vəzir, Admiral,Qubernator,Dövlət şurasının sədri,Şəhər şurası,Ədliyyə naziri, Xarici işlər naziri,Səfir və s kimi dövlət vəzifələrində çalışıblar.

Təhsili[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsasən Xarici İşlər Nazirliyi ilə məşğul olan və xaricdə dövləti təmsil edən bir ailəyə mənsub olan Suad bəy və Əzizə xanım ailə ağsaqqallarından aldıqları ənənə ilə oğulları Ziyanın çox yaxşı təhsil almasını təmin ediblər. Məktəb yaşına qədər həm Osmanlı, həm də ingilis qubernatorları tərəfindən Avropa tərbiyəsi alan Ziya bəy təhsilini Saint Joseph College- də davam etdirir.

1903-cü ildə Saint-Joseph Fransız Kollecini bitirdikdən sonra[4] ali təhsil almaq üçün İngiltərəyə getdi və inşaat mühəndisi olduqdan sonra İstanbula qayıtdı. O, ingilis və fransız dillərini mükəmməl bilməsi, saraya yaxın köklü Osmanlı ailəsinə mənsub olması, ailəsinin daxildə və xaricdə geniş diplomatik və dostluq dairəsinə malik olması və yaxşı münasibətinə görə Dövlət Borcları İdarəsində vəzifə tutmuşdur.[1][2]

Fənərbaxçanın qurulmasına aparan proses[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngiltərədə ali təhsil aldığı müddətdə futbolu ilk dəfə orada görmüş və böyük maraqla izləmişdir. Təhsilini bitirdikdən sonra İstanbula qayıtdıqdan sonra futbol komandası qurmaq arzusu ilə ilk olaraq Saint Joseph Fransız Kollecinin ədəbiyyat müəllimi Enver Yetikerlə əlaqə saxladı. Bu danışıqlar nəticəsində 1907-ci ilin yazında Modalı dostları ilə birlikdə Fənərbaxçanı qurdu. Klubun ilk illərində müdafiə mövqeyində (əsasən müdafiənin solunda) aktiv futbol oynadı və bütün xərcləri qeyd-şərtsiz özü qarşıladı və Fənərbaxçanın ilk sarı-ağ formalarını İngiltərədən gətirdi.[5]

Nurizadə Ziya bəy[not 1] 8 noyabr 1908-ci ildə Fənərbaxçanın liqa matçından əvvəl çəkilmiş komanda şəkli (26 Teşrin-i Evvel 1324)

İngiltərədə təhsil aldığı müddətdə futbol klubları üçün bəstələnmiş himnlərə heyran qalan Ziya bəy sifarişlə himnlər bəstələyən Osmanlı vətəndaşı musiqiçi Krikor Sinanyan ilə müqavilə bağlayaraq 1908-ci ildə lentə alınan və nota yazılmış bu himni təqdim edib. Fənərbaxçaya günümüzə qədər gəlib çatdı. Sözügedən himn Türkiyə futbol tarixində bir komanda üçün bəstələnmiş ilk himndir .

Dostları Ayətullah bəy və Nəcib bəylə futbol komandası quranda dedilər: " Ziya bəyin 21, Ayətullah bəyin 19, Nəcib bəyin isə cəmi 17 yaşı var idi ". Klubun yaranması və fəaliyyətə keçidi zamanı bütün maliyyə ehtiyaclarını şəxsən öz üzərinə götürən Ziya Songülən; O, prezidentliyi dövründə (1907–1908) 17 qızıl sikkəyə o vaxtlar " Papazın Çayırı " kimi tanınan Fənərbaxça Şükrü Saracoğlu Stadionunu alıb.

Ziya bəy, II. Məşrutə monarxiyasından əvvəl oynanması qadağan edilən futbolu Osmanlı torpaqlarında inkişaf etdirmək və bütün işlərinin yalnız Fənərbaxça klubuna aid olmaması üçün təşəbbüs göstərdi; onların arasında II. Əbdülhəmidin həkimi Cəmil Topuzlu da daxil olmaqla bir neçə dostu ilə birlikdə dövrün Futbol Birliyi (Liqa) funksiyasını yerinə yetirən "Birlik Klubu" idarəsini qurdu və buna görə də Fənərbaxça prezidenti postunu Ayətullah bəyə təhvil verdi. 1908-ci ilin sonlarına doğru. 1908-ci ilin sonlarında dostları ilə qurduğu bu ortaqlıq nəticəsində Fənərbaxça 1908–1909 mövsümündə ilk dəfə İstanbul Futbol Liqasına qatıldı. Daha sonra isə Ziya bəy 1910-cu ildə Fənərbaxçadan istefa verdi.[4]

Özünün də qurduğu Fənərbaxçaya qayıtsada, bir müddət sonra Union Club idarəçilik təcrübəsindən kifayət qədər faydalana bilməyib;Bu dəfə ona klubda aktiv rol verilməyib.[5]

Son Osmanlı illəri — Qurtuluş Savaşı və Cümhuriyyət dövrləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ziya bəy açıq saçlı, mavi gözlü, çox hündür (1.95–2.00 m) və iri bədən quruluşuna görə dostları arasında " Fil Ziya " ləqəbini almışdı. Adı " Nurizadə "dir; Atası Suat bəyin babası olan Tənzimat dövrünün Osmanlı bürokratlarından Mehmed Nuri Əfəndidən qaynaqlanır.

O,1918-ci ildə dövlət qulluğu zamanı Vyanaya müfəttiş kimi gedərkən tanış olduğu konservatoriya məzunu və pianoçu Erna Valentin Meyerlə ailə həyatı qurub. Erna Valentin Meyer Ziya bəyin ölümündən sonra ərinin yanında dəfn olunmaq istədiyi üçün İslamı qəbul edib və ona "Esma" adını verib.[6] Nurizadə Ziya bəy, Qurtuluş Savaşında ; O , Kuva-yi Milliyə ordularına bir qədər maliyyə yardımı göstərdiyi üçün o dövrdə Mustafa Kamal Paşanın rəğbətini və dostluğunu qazanmış bir addır. Əslində, Cümhuriyyət elan edildikdən sonra Mustafa Kamal Paşa tərəfindən Ziya bəy siyasi səbəblərdən İstanbuldan Ankaraya köçüb Ankarada məskunlaşmasını xahiş etdi.[3] Mustafa Kamal Ziya və Esma Songülən cütlüyünü Ankaradakı evlərində ziyarət edərkən ona xidmət etmək üçün istifadə edilən yaşıl, zərli Limoges fincan dəstini bəyəndi və Ziya və Esma (Erna) cütlüyü bir jest edərək bu fincan dəstini ona hədiyyə olaraq verdilər. hədiyyə. Bu fincan dəsti uzun illər Çankaya Köşkündə sərgilənib.[2] Ziya bəy həm də Türkiyənin ilk turizm agentliyi olan NATTA-nın qurucusudur. İnsult keçirərək dərhal İstanbul Alman Xəstəxanasına yerləşdirilən Ziya bəy 1 ilə yaxın bu xəstəxanada müalicə alıb. Müalicədən sonra babasının indi Qraf Ostroloq malikanəsi kimi tanınan Server Paşa malikanəsini ingilis memar tərəfindən təmir etdirdi və orada geri çəkildi. Bundan əlavə, Ziya bəyin bir müddət yaşadığı atası Suad bəyə məxsus Heybeliadadakı malikanə;Ölümündən sonra İsmət İnönü və ailəsinə satılıb. Ziya bəy Osmanlı kimi doğulmuş, Atatürklə dostluq etmiş, Lozanna konfransında və London konfransında katib kimi iştirak etmiş, cümhuriyyətin qurulmasına dəstək vermiş, onun yaranmasının şahidi olmuşdur. Ziya bəyin vəfatından sonra iqtisadi böhran içində olan ailədən o dövrdə bu işlərə verilən dəstəyi sübut edən sənədlər, həmçinin Atatürklə yazışmalar Cəlal Bayar hökuməti tərəfindən özlərinə məxsus olduğu əsası ilə götürülüb. uşaqların təhsili dövlət tərəfindən təmin ediləcək və heç vaxt geri qaytarılmayacaqdı.[7]

Nurizadə Ziya bəyin Aşiyandakı məzarı və klubun 110 illik yubileyi münasibətilə Fənərbaxça idarəçiləri tərəfindən ucaldılan abidə

Ziya Songülən 21 avqust 1936-cı ildə 50 yaşında, əvvəllər keçirdiyi insult xəstəliyi yəni nəticəsində beyin qanaması nəticəsində dünyasını dəyişib. Qəbri Aşiyan qəbiristanlığındadır .

Vərəsəlik[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fənərbaxça İdman Klubu idarəçiləri, 22 dekabr 2017-ci il tarixində klubun 110-cu ildönümü münasibətilə;O, Aşiyanda Ziya Songülenin məzarı üzərində ucaldılan abidənin açılış mərasimini keçirib.[8] Prezident Ziya Songülən bu gün də unudulmur, çünki o, 1 nömrəli qurucu və ilk prezident idi.[1][2]

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Doğum adı, Mehmed Ziya'dır. Bu isim, 1830'lu yıllarda Osmanlı bürokratı olarak hizmet vermiş olan büyük dedesi Mehmed Nuri Efendi'den gelmektedir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 "Fenerbahçe Tarihi | Kurumsal Kimlik". Fenerbahce.org – Resmi web sitesi. Fenerbahce.org. 14 Mart 2008. 18 Nisan 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 Mart 2008.
  2. ↑ 1 2 3 4 "Fenerbahçe Kurucusu Ziya (Nurizade) Songülen'in Hayatından Kesitler". belgradlikoskorcuk.wordpress.com. 12 Ocak 2011. 27 Ocak 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 Ocak 2011. Not: Bu yazı Fenerbahçe SK Kurucusu Ziya (Nurizade) Songülen’in hayatından kesitleri içerir. Tüm anlatım, torunu "Nazan Songülen Karakaş" tarafından 04 Nisan 2008 tarihinde yapılmış ve aynen yayınlanmıştır.
  3. ↑ 1 2 "İlk Ve Son Fenerbahçe Başkanı. Ve Bir Yalı". Tayfun Er. Takvim Gazetesi. 6 Haziran 2018. 27 Ocak 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 Haziran 2018.
  4. ↑ 1 2 "Fenerbahçe Spor Kulübü 1 Numaralı Kurucusu: Nurizade Ziya Songülen". Fenerbahçe Müzesi Resmi Twitter Hesabı. fenerbahcemuze Twitter. 21 Ağustos 2019. 23 Şubat 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 Ağustos 2019.
  5. ↑ 1 2 "(28 Haziran 1913 Tarihli) Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihçesi". Nasuhi Baydar. İdman (dergi). 23 Haziran 1913. 27 Ocak 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 Nisan 2019. Not: Bu yazı, 28 Haziran 1913 tarihli İdman Dergisi isimli Osmanlı dönemi mecmuasında yayımlanmış olunup, Fenerbahçe SK ilk futbolcularından ve eski başkanlarından Mehmed Nasuhi Baydar tarafından kaleme alınmıştır. Haberin transkripsiyon (tercüme) işlemi; Fenerbahçe Müzesi çalışanları tarafından gerçekleştirilmiştir.
  6. ↑ "Ziya (Nurizade) Songülen'in Hayatından Kesitler". Nazan Songülen Karakaş. belgradlikoskorcuk.wordpress.com. 12 Ocak 2011. 27 Ocak 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 Ocak 2011. Alıntı: "Vazifeli olarak gittiği Avrupa'da Erna Valentin Meyer isimli Alman bir genç kızla tanışıyor. Erna, Alman bir bankerin kızı, iyi yetişmiş, eğitimli, konservatuvar mezunu, çok güzel bir kadın. Piyano çalıyor ve resim yapıyor. Akıcı İngilizce ve Fransızca konuşuyor ve yazıyor. Birbirlerine âşık oluyorlar ve evleniyorlar."
  7. ↑ "Fenerbahçe Kurucusu Ziya Songülen'in hayatından kesitler". 12 Ocak 2011. 27 Ocak 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 Ocak 2011. Not: Kurtuluş Savaşı sırasında, 1921 Şubat ayında TBMM Hükümeti Bekir Sami Kunduh Heyeti ile Londra’ya giden Ziya Bey, Lozan Konferansı'na da katılmıştır. (NOT: Bu tarihler, Ziya Bey’in Ankara’da Atatürk ile ortak çalışma yaptığı tarihler. Lozan’a katılıp katılmadığını bilmiyorum, ama tarih ve zamana bakılırsa ve de babası Suat Bey son Osmanlı hariciyecilerinden olduğu göz önüne alınırsa, olası gibi duruyor.)"
  8. ↑ "Fenerbahçe ilk başkanını unutmadı". TRT Spor. TRT Spor. 22 Aralık 2017. 14 Mayıs 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 Aralık 2017.


Sitat səhvi: <ref> tags exist for a group named "not", but no corresponding <references group="not"/> tag was found