ƏMƏVİLƏR

Məkkənin nüfuzlu qəbilələrindən biri olmuşdur. Bu qəbilənin adı və tarixi Əbd Şəms ibn Əbd Mənaf və onun oğlu Üməyyə ilə bağlıdır. Əməvilər onlara qohum olmuş başqa bir Məkkə qəbiləsi olan Haşimilərlə rəqabətdə olmuşdurlar. Bu rəqabət Məhəmməd peyğəmbərin səyləri nəticəsində müvəqqəti olaraq aradan qaldırılmış, ancaq sonra yenidən qızışmışdır. Əməvilərdən olan Müaviyə ibn Əbu Süfyan haşimilər nəslinin nümayəndəsi Əliyə qarşı çıxmışdır. Məhz, Əbu Sufyan Əməvilər sülaləsinin yaradıcısı olmuşdur. Əməvilər (41/661 – 132/750) İslam tarixinin ilk dövrlərində Raşidi xəlifələrindən sonra hakimiyyətə gəlmiş ilk müsəlman xanədanı olmuşdur. Onlar yüz ilə yaxın Xilafətə başçılıq etmişdirlər. Bir çox tarixçilərin fikrincə məhz bu sülalə ilkin Xilafətin mahiyyətini dəyişərək onu imperiyaya çevirmişdirlər. Bu imperiyanı birinci Əməvi xəlifəsi Müaviyə ibn Əbu Süfyan qurmuşdur. O, dörd Raşidi xəlifələr dövründə Suriyanın valisi olmuşdur. Onun atası Əbu Süfyan uzun müddət Məhəmməd peyğəmbərə, eləcə də ilk müsəlmanlara qarşı savaşmışdır. Ancaq, müsəlmanlar Məkkəni fəth etdikdən az əvvəl Əbu Süfyan İslamı qəbul etmişdir. Xəlifə Osman qətl edildikdən sonra Müaviyə ibn Əbu Süfyan onun qatilini birbaşa cəzalandırmaq tələbini irəli sürərək dördüncü xəlifə Əli ibn Əbu Talibin hakimiyyətini tanımaqdan imtina etmişdir. Buna görə də, xəlifə Əli ona qarşı hücuma keçmişdir. Hicrətin 37-ci ilində tərəflər Süffeyn döyüşündə qarşılaşmış, ancaq heç bir tərəf uğur əldə edə bilməmişdir. Bu döyüşdə xəlifə Əli zəfərə yaxın olsa da, bir qrup nizələrinə Quran səhifələrini sancıb, Allahın məhkəməsini tələb etmişdilər. Ancaq, məhkəmədə problemlər həll edilmədiyindən savaş davam etmişdir. Bu dəfə isə üstünlüyü Müaviyə qazanmışdır. Hicrətin 38-ci ilində Əmir ibn Asın başçılığı altında Müaviyənin qoşunu Misiri ələ keçirə bilmişdir. 39-cu ildə suriyalılar İraqa girmiş, 40-cı ildə isə onun böyük bir hissəsini ələ keçirmişdirlər. Eyni zamanda, Müaviyənin sərkərdəsi Bişr ibn Əbu Art Ərəbistana hücum edərək Məkkə və Yəməni ələ keçirtmişdir. 40-cı ildə müharibənin ən qızğın vaxtında xəlifə Əli xaricilərin qəsdi nəticəsində öldürülmüşdür. Onun tərəfdarları ölümündən sonra Həsən ibn Əlini yeni xəlifə kimi tanımışdırlar. Ancaq, onun savaşlar nəticəsində parçalanmış Xilafətə başçılıq etmək üçün yetərli gücü olmamışdır. Buna görə də Həsən, müharibəyə girmədən Müaviyə ibn Əbu Süfyanla danışıqlara başlamış və sonra isə hakimiyyəti ona təslim etmək qərarına gəlmişdir. Hicrətin 41-ci ilində Həsən ibn Əli Kufədə Müaviyə ilə görüşərək hakimiyyəti ona təhvil vermişdir. Sonra isə qardaşı Hüseyn ilə birlikdə Mədinəyə qayıtmışdırlar. Bu hadisədən sonra Müaviyə yeni xəlifə olmuşdur. Ancaq hakimiyyəti ələ alandan sonra o, Xilafətin mahiyyətini dəyişərək onu ailə xənadanına çevirmişdir. Xilafətin quruluşunun dəyişdirilməsi və onun imperiyaya çevrilməsi bir çox səhabələrin və peyğəmbərin ailə üzvlərinin müqavimətinə səbəb olmuşdur. Onlar xəlifəliyin Müaviyənin oğlu Yəzidə verilməsinə qarşı çıxdılar. Kufədə (İraqda) Əməvi hakimiyyətinə qarşı üsyanlar başlamışdır. Üsyançılar Məhəmməd peyğəmbərin nəvəsi Hüseyni onlara başçılıq etməyə çağırmışdırlar. Onların çağırışına səs vermiş Hüseyn Kufəyə doğru yola çıxmışdır. Ancaq o, yolda olarkən xəlifənin Kufədəki yeni təyin olunmuş valisi İbn Ziyad bu üsyanı yatırmış, kufəlilərin əksəriyyətini özünə tərəf çəkə bilmişdir. Bununla da onlar, Kufəyə dəvət etdikləri Hüseynə arxa çevirmiş oldular. Beləliklə, kiçik bir dəstə ilə şəhərə doğru irəliləyən Hüseyni Kərbəla adlı yerdə Yəzid ordusu qarşılamışdır. Burada Hüseyn və onunla bərabər olan digər ailə üzvləri, eləcə də onun digər tərəfdaşları Yəzidin göndərdiyi ordu tərfindən qətl edilmişdir. Belə ki, peyğəmbərin nəvəsinin öldürülməsi Xilafətdə zorakılığın daha da artmasına yol açmışdır. Yenə də, xilafətdə qanlı daxili qarşıdurmalar başlanmışdır.