САД

числ. кьведалай вилик квай кьадардин гаф. Мусаеврин хизандиз лагьайтӀа, Зумруд духтур виридалайни багьа инсанрикай сад я. К, 1985, 7. VӀӀӀ. Чна пуд гьалкъа ийида: сад юкьваз, кьведни кӀвачериз. М. Б. За бананар недач.

* сад авун гл., ни сад хьтин тафаватсуз гьалдиз гъун. Саки вири авторри, винидихъ къалурнавайвал, слогрин кьадар сад авун патал гафар кукӀварзава, абурун кьатӀар атӀузва, слогар гадарзава ва гагь-гагь бязи гьарфар скобкайриз къачузва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. 2) сад хьтин къастар, мурадар авай гьалдиз гъун. Ватандин дяве къизгъин тир. Кьве дустунини гаф-чӀал сад авуна. Чпиз чантаяр ва чими шейэр гьазурна. Абуру кьведани гуьгьуьллувилелди дяведиз фин кьетӀ авуна. З. Э. Рекьер сад туш. Дагъви веледдихь галаз вичин кьадар-къисмет сад авур къагъриман рушакай газетдиз заз фадлай макъала кхьиз кӀанзавай, анжах ада вичин патай и кардиз сакӀани разивал гузвачир. ЛГ, 2004, 22. Ӏ. Сулеймана жаваб гана: Зун большевикрихъ галаз кар-чӀал сад кас я! Чун большевикар-зегьметчияр миллионралди ава! Чахъ галаз хьун, им вири санал, къуватар, такьатар, чӀалар, умудар сад авуна бахтаварвилин кукӀушрал физвай инсанрихъ галаз хьун я. Къ. М. Рекьин риваятар,

* Сад Аллагь сущ.; диндин къалурунрай, чилер-цавар, инсаният халкьнавайди. Я Сад Аллагь, шукур хьуй Ваз, Бала икьван ширинариз. Ф. Сад Аллагьдиз минет ая, Чун сад хьана шад жедайвал. Б. С. Вилера рагъ авай руш. Я Сад Аллагь, - фикирна эхир за, - икӀ хьайитӀа, кӀвал кӀаняй акъатда. Вучин? ГьикӀан? Н. Шихнебиев. КӀвалин референдум. Синонимар: Зулжалал, Халикь, Первердигар.

* сад ава кӀанивал, сад ава жеривал мисал 'кӀанивал тахьайла, жеривал авун лазим я' манадин мисал. [ЦӀарухва]. - Чи лезгийриз са мисал авайди я: «Сад ава кӀанивал, сад ава жеривал». Чаз исятда хьана кӀани крар гзаф ава. КӀан хьайихьайи затӀ садлагьана атана жигъидай затӀ туш, Чаз кӀенивал дахьайла, чна жеривал авун лазим я. Гь. Гь. Колхоз.

* сад вацӀай, сад тамай фин гл., вужар гьарда сада сад инкардай ихтилатар авун, рахазвайбурун арада разивал тахьун. Дагъдин хуьре классовый женг гьатзава. Кимел сад вацӀай, сад тамай физ и рахунрик квай чӀавуз Дербентда, Ахцегьа Къазимегьамеда. Советрин власть эцигзава. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: сад къавалай, сад сувалай рахун.

* сад къавалай, сад сувалай рахун гл., вужар сад масадан гъавурда авачиз рахун, сада масад инкар авун. Вуна лугьудайвал хьанайтӀа, ЦӀару халу, а куь кӀвале кузвай жени жедачир... Чун, мирес, сад къавалай рахазва, сад - сувалай. Ваз кӀан хьайитӀа, гьа вуна лугьузвай экверикайни инриз зиян жеда. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: сад вацӀай, сад тамай фин.

* сад-кьве числ. тайин тушир тӀимил кьадар къалурзавай ибара. Пенсия къачузвай кьуьзекрилайни кагъазрал вил алай сад-кьве жегьилдилай гъейри и кар садани кьатӀанвачир. М. Б. "Жигули". Сад-кьве чӀехи итимри меслятна М. Б. За бананар недач.

* сад лагьай числ. 1) виридалайни вилик квай. Куь рикӀел аламатӀа, сад лагьай апрель ам хайи югъ я. Н. И. Сирлу межлис. 1916- йисуз инаг [ВоенноМедицинская академия. А. Г.] куьтягьай Рза Шихсаидовакай ва адан дуст, Къазикъумухай тир Мегьамед Кажлаевакай Дагъустандин сад лагьай духтурар хьана. "Самур" газ., 2002, 19.ӀӀӀ. А чӀавуз Чечнядин сад лагьай президент, генерал Дудаева чи шаирдив савкъват яз лацу "Мерседесдин" куьлегар вуганай. ЛГ, 2004, 22.Ӏ. 2) виридалайни вилик квай. Эвелни эвел карадал ала хьи,. чи уьлкве дуьньяда вичин мензилралди еке уьлкве ятӀани, ада дуьньяда техил гьасил авунин рекьяй сад лагьай чка, як гьасил авунин рекьяй кьвед лагьай чка кьунватӀа, емишар гьасил авунин рекьяй чун гзаф кьулухь галама. А. А. Лезгияр.

* сад лагьайди арал. 1) са гьихьтин ятӀани тартибда сифтеди. 2) яб гузвайдай фикир виридалайни важиблуди тирдал желб ийидай гаф. - Сад лагьайди, кар алачиз масадин кефиник кягъиз жедач. Кьвед лагьайди, масадаз писвал хьун патал тапарар, фитнеяр... завай жедач. М. Ш. Тахсир види я. - Сад лагьайди, зун мад гьакӀан Рагьим туш, Рагьимхан я. Арада дефис аваз. Н. Шихнебиев. КӀвалин референдум. Идан себебни ам я хьи, сад лагьайди, цӀинин йисуз адан уьмуьрдин 80 йис тамам жезва. Ахпа, и урус хизандин уьмуьрни ажайибди хьана эхир. ЛГ, 2004, 22. Ӏ.

* Сад тир госэкзамен цӀ, сущ. юкьван школа куьтягьзавайбуруз вири уьлкведа са юкъуз са суалар гуналди тухузвай экзамен. Им кьуд лагьай йис я Россияда Сад тир госэкзамендай ( ЕГЭ ) тежриба кьиле физ. Вири и вахтунда цӀийи къайдадиз акси яз вузрин ректорар рахазвай. ЛГ, 2004, 21.Ӏ. Москвада Сад тир госимтигьан вад предметдай математикадай, урус чӀалай, физикадай, химиядай ва биологиядай - вахкуз жеда. ЛГ, 2004, 21.Ӏ. Сад тир госэкзамен лугьудайди кардик кутуни ( ам Европада фадлай кардик ква ) чирвилер гунин ери, муаллимрин кӀвалахдизни къимет гун таъминарда. ЛГ, 2004, 5. V. Синоним: госимтигьан

* сад-садахъ галаз нар. 1) сад масадан гуьгъуьналлаз. Чи гъвечӀи-чӀехи машинарни, сад-садахъ галаз гъуьжетра авайбур хьиз, яргъи сигналдалди чпикай хабар гуз-гуз, рекье гьат хъувуна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Сад-садахъ галаз пуд аял хьана. Р. 2) сад масадаз акси яз. Къуншийри аялар сад-садахъ галаз ккӀайлани бязи дидейри хьиз "зи хва гатана кукӀварна" лугьуз гьарай-эвер акъудачир. Н. И. Сирлу межлис. 3) сад масадахъ галаз алакъада аваз. Ражабанни Шамсудинан акунрини икӀ тирди субутарзавай. Абурун гафар сад-садахъ галаз кьазвачир. Рахадайла абур галкӀизвай, чилиз килигзавай, кьурхутмиш хьанвай. З. Э. Кек галкӀизва.

* сад тамай, сад вацӀай фин гл. рахазвайбур умуми манадал татун. Кимел сад тамай, сад вацӀай физ рахунрик квай чӀавуз Дербентда Ахцегь Къазимегьамеда Советрин власть эцигзава. З. Э. Муькъвел гелер.

* сад хьана нар. 1) кьве кар са вахтунда жезвайди къалурдайла ишлемишдай келима. Вах кӀвализ гьахьунни сад хьана, Квасади кьил хкажунни... М. Б. Футболист: Шар алай кӀир цик акатунни сад хьана, балугъди чӀугунни. М. Б. За бананар недач. 2) гзафбурун гаф сад яз. Хуьр сад хьана - къанлу хуьряй акъудна. 3) барабар яз. Советрин Союзда, гьакъикъатдани, ихтияррал гьалтайла, алимдини фяледи, лежбердини муаллимди, инженердини духтурди сад хьана кӀвалахзавай. ЛГ, 2004, 21.ӀӀ.

* сад хьиз нар. 1) масадбурухъ (крарихъ) галаз. Хуьрер куьч хьунихъ галаз сад хьиз, абурун тарихни квахьзава, ам рикӀелай физва. С. Муслимов. ЦицӀигъ-наме. С. Алиевади клуб сифте арадал гъуник кьил кутурбуруз юбилей тебрик авунихъ галаз сад хьиз, шегьердин администрациядин ва социальный рекьяй хуьдай министерстводин тӀварунихъай гьуьрметдин грамотаяр гана. ЛГ, 2004, 21.Ӏ. 2) са жуьреда. Мулдин цуькведивни къаратикендив сад хьиз эгечӀна виже къведа. З. Э. Арифдиз ишара. Цицигърин кӀапӀалдик акатзавай вири хуьрер сад хьиз арадал атайбур я лугьуда. С. Муслимов. ЦицӀигъ-наме. Синонимар: барабардиз, са дережада.

* сад хьтин прил. сад масадалай тафаватлу тушир. - Бес цан цайидазни арабачидиз, векь ягъайдазни юг гатайдаз... сад хьтин гьакъи жедани? З. Э. Муькъвел гелер. Лезгийрин поэзияда рифмаяр сад хьтин ван авай слогрикай ибарат тир гафарикай арадал къвезва. Месела: «хъсанди», «масанди», «хзанди» ва я «алатна», «аватна», «акъатна» ва масабур. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Севзиханазни гьа сад хьтин жавабар ганай: «Кеф-гьал пис туш. Камал халу хьтин тамададин вилик са кӀвачел акъвазна жуван кьил хуьзва, паб-аял вири сагъ-саламат я». А. Къ. Нехирбанни лекь. Са тӀимил ачух хьанвай кьелечӀ пӀузаррикай вири сад хьтин куьлуь лацу сарар аквазва. М. С. ШейтӀандин веледар. ☼ М. М. Гьажиева сад хьтин са гаф яз, и кьве гаф чаравал авачиз, кхьин дуьз яз гьисабзава: Урус чӀаланни лезги чӀалан словарда гьалтзавай вири дуьшуьшра садхьтин кхьенва.

* сад хьун гл., вужар кьвед-пуд терефдин инсанрин фикирар, уьмуьр са жуьрединбур хьун. Ваз рикӀивай зун кӀан ятӀа, Чи кьведан сир сад хьуй гуьзел. Ф. Сад хьана чун тракторист, Сад бригадир, механик, Сад фяле, садни машинист, Цазва чна колхоздин ник. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Сад Аллагьдиз минет ая, Чун сад хьана шад жедайвал. Б. С. Вилера рагъ авай руш. Зи вил гала лезги халу сад хъхьунихь... О. Гьуьсейнов. Ватан.