Поиск по словарям.

İntellekt (ing. intelligence ~ ru. интеллект, интеллектуальный ~ tr. zeka, zeki) İntellekt sözü Latın mənşəlidir: intellectus – başa düşmə, intellegere – başa düşmək, inter – arasında, legere – seçmək. 1. Kompüterin aparat vasitələrinə aid işlədildikdə: informasiyanı emal etmək bacarığı. İntellektuallıq bütün kompüterlərin və özlərinin verilənləri emal edən vasitələri olan periferiya qurğularının xüsusiyyətdir. İntellektual olmayan qurğu, necə deyərlər, "düşüncəsiz" olur, məsələn, böyük kompüterlə bağlı olan giriş-çıxış monitoru verilənləri daxil edə və onları çıxara bilir, ancaq informasiyanı sərbəst emal edə bilmir. 2. Proqram təminatına aid işlədildikdə: sistemin durumunu izləmək və arzu olunan nəticəni almaq üçün proqramın müvafiq əməliyyatlar yaratmaq bacarığı.

İntellekt (ing. intelligence ~ ru. интеллект, интеллектуальный ~ tr. zeka, zeki) İntellekt sözü Latın mənşəlidir: intellectus – başa düşmə, intellegere – başa düşmək, inter – arasında, legere – seçmək. 1. Kompüterin aparat vasitələrinə aid işlədildikdə: informasiyanı emal etmək bacarığı. İntellektuallıq bütün kompüterlərin və özlərinin verilənləri emal edən vasitələri olan periferiya qurğularının xüsusiyyətdir. İntellektual olmayan qurğu, necə deyərlər, "düşüncəsiz" olur, məsələn, böyük kompüterlə bağlı olan giriş-çıxış monitoru verilənləri daxil edə və onları çıxara bilir, ancaq informasiyanı sərbəst emal edə bilmir. 2. Proqram təminatına aid işlədildikdə: sistemin durumunu izləmək və arzu olunan nəticəni almaq üçün proqramın müvafiq əməliyyatlar yaratmaq bacarığı.

Sosial intellekt — özünü və başqalarını tanıma qabiliyyəti, cisimləri və ya səsləri bilmək qabiliyyəti kimi humanitar şərtlərin əvəzsiz bir hissəsidir və bir çox cəhətdən araşdırılmağa dəyər. Sosioloq Ross Hanivillə görə, sosial intellekt sosial inancları, münasibətləri və mürəkkəb sosial dəyişikliyi idarə etmək qabiliyyətini inkişaf etdirən özünün və sosial şüurun kollektiv bir ölçüsüdür. Psixoloq Nikolas Hamfrey insan olaraq kim olduğumuzu müəyyən etmənin kəmiyyət ağlından başqa ictimai ağıl olduğunu irəli sürmüşdür. Edvard Torndayk 1920-ci ildə ictimai ağıl anlayışını böyük kişilər və qadınları, gənc kişilər və qızları, insan münasibətlərində müdrik olmağı anlamaq və idarə etmək bacarığı olaraq izah etdi. Bu Hovard Gardnerin çoxsaylı intellekt nəzəriyyəsində təsvir olunan insanlararası ağıla bərabərdir və zehin nəzəriyyəsi ilə sıx əlaqəlidir. Bəzi müəlliflər sosial intellekt tərifini yalnız sosial-psixoloji reklam və marketinq strategiyalarına baxaraq sosial vəziyyət haqqında məlumatlı olmaq şəklində bildirmişdilər. Şon Folenoya görə sosial intellekt, fərdin ətraf mühiti ən yaxşı şəkildə başa düşmək və uğurlu sosial davranışa müvafiq reaksiya vermək bacarığıdır. Sosial intellektin qabiliyyət, şifahi və qeyri-şifahi işarələri oxumaq, məlumatdan istifadə etmək, insanları məlumatlandırmaq kimi bir çox fərqli komponentə sahib olduğu müşahidə edilmişdir. Sosial qarşılıqlı əlaqələrdə bacarıqlı olan şəxslərin emosiyalarına nəzarət etmərində də müvəffəq olduqları müəyyənləşdirilmişdir. Bundan əlavə, empatiya sosial zəka quruluşunun tərkib hissəsi olaraq ortaya çıxır.

Süni intellekt (Sİ; ing. artificial intelligence, abr. AI) — insanların və ya heyvanların intellektindən fərqli olaraq maşın və ya proqram təminatının intellekti. Süni intellekt tətbiqlərinə qabaqcıl veb axtarış mühərrikləri (Quql axtarış sistemi), tövsiyə sistemləri ("YouTube", "Amazon" və "Netflix" tərəfindən istifadə olunur), insan dilinin anlayışı ("Siri" və "Alexa" kimi), özügedən avtomobillər ("Waymo"), generativ və ya yaradıcı alətlər ("ChatGPT" və süni intellekt incəsənəti), strateji oyunlarda (şahmat və Qo kimi) ən yüksək səviyyədə yarışmaq daxildir.Süni intellekt 1956-cı ildə akademik fənn kimi təsis edilmişdir. Bu sahə optimizm dövrlərindən keçmiş, sonradan məyusluq və maliyyə itkisi yaşamış, lakin 2012-ci ildən sonra dərin öyrənmə bütün əvvəlki süni intellekt üsullarını üstələmiş, beləliklə bu sahədə maliyyələşmə və maraqda böyük artım müşahidə edilmişdir. Süni intellekt tədqiqatının müxtəlif alt sahələri xüsusi məqsədlər və xüsusi alətlərdən istifadə ətrafında cəmlənir. Süni intellekt tədqiqatının ənənəvi məqsədlərinə əsaslandırma, biliyin təqdim edilməsi, planlaşdırma, öyrənmə, təbii dilin emalı, qavrayış və robototexnikaya dəstək aiddir. Ümumi intellekt (ixtiyari problemi həll etmək bacarığı) sahənin uzunmüddətli hədəfləri arasındadır. Bu problemləri həll etmək üçün süni intellekt tədqiqatçıları axtarış və riyazi optimallaşdırma, formal məntiq, süni neyron şəbəkələri və statistika, ehtimal və iqtisadiyyata əsaslanan metodlar daxil olmaqla geniş spektrli problem həlli üsullarını uyğunlaşdırıb və inteqrasiya etmişdilər. Süni intellekt psixologiya, linqvistika, fəlsəfə, nevrologiya və bir çox başqa sahələrdən də istifadə edir.

İntellekt (ing. intelligence ~ ru. интеллект, интеллектуальный ~ tr. zeka, zeki) İntellekt sözü Latın mənşəlidir: intellectus – başa düşmə, intellegere – başa düşmək, inter – arasında, legere – seçmək. 1. Kompüterin aparat vasitələrinə aid işlədildikdə: informasiyanı emal etmək bacarığı. İntellektuallıq bütün kompüterlərin və özlərinin verilənləri emal edən vasitələri olan periferiya qurğularının xüsusiyyətdir. İntellektual olmayan qurğu, necə deyərlər, "düşüncəsiz" olur, məsələn, böyük kompüterlə bağlı olan giriş-çıxış monitoru verilənləri daxil edə və onları çıxara bilir, ancaq informasiyanı sərbəst emal edə bilmir. 2. Proqram təminatına aid işlədildikdə: sistemin durumunu izləmək və arzu olunan nəticəni almaq üçün proqramın müvafiq əməliyyatlar yaratmaq bacarığı.

İntellekt əmsalı (ingiliscə intelligence quotient; abr. IQ ; təl. "ay-kü") - insanın malik olduğu intellekt qabiliyyətinin kəmiyyət göstəricisi. Verilmiş şəxs eyni zamanda cəmiyyətdə orta statistik insanın malik olduğu intellektə nisbətən müqayisə olunur. Bunun üçün xüsusu testlər mövcuddur. IQ testləri bilik səviyyəsini yox, düşünmə qabiliyyətini aşkar etməyə xidmət edir. İntellekt əmsalı ümumi intellekt faktorunun (g) qiymətləndirilməsi üçün tətbiq edilir. İQ testləri elə tərtib edilir ki, nəticəni mərkəzi 100%-ə bərabər İQ qiyməti olan normal səpələnmə kimi təsvir etmək mümkün olsun, belə ki, insanların 50%-i 90–110 arasında, 25%-i isə 110-dan artıq qiymətə malik olsunlar. Amerika ali məktəbinin məzununun İQ qiyməti 115, əlaçıların ki, isə 135–140 təşkil edir. İQ qiyməti 70-dən kiçik olan şəxslər əqli cəhətdən geri qalmış hesab olunur.

İntellekt testləri - yoxlananların əqli inkişaf səviyyəsini aşkara çıxarmağa xidmət edir. İntellekt testləri haqqında ilk fikir F.Qalton (1822-1911) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Sonralar fransız psixoloqu A.Bine ilk psixoloji testləri yaratmışdır (1905-ci il). Hal – hazırda psixodiaqnostik tədqiqatlarda D.Vekslerin şkalasından, «proqressiv Raven matrisasından», R.Amtxauerin əqlin (intellektin) strukturu testindən, Q.Y.Ayzenqin «öz qabiliyyətlərinizi yoxlayın», «özünüzün əqli inkişaf koeffisentinizi yoxlayın» və s. geniş istifadə olunur. == Mənbə == Ümumi psixologiya. Prof. S.İ.Seyidov və prof. M.Ə.Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə.

İntellekt əmsalı (ingiliscə intelligence quotient; abr. IQ ; təl. "ay-kü") - insanın malik olduğu intellekt qabiliyyətinin kəmiyyət göstəricisi. Verilmiş şəxs eyni zamanda cəmiyyətdə orta statistik insanın malik olduğu intellektə nisbətən müqayisə olunur. Bunun üçün xüsusu testlər mövcuddur. IQ testləri bilik səviyyəsini yox, düşünmə qabiliyyətini aşkar etməyə xidmət edir. İntellekt əmsalı ümumi intellekt faktorunun (g) qiymətləndirilməsi üçün tətbiq edilir. İQ testləri elə tərtib edilir ki, nəticəni mərkəzi 100%-ə bərabər İQ qiyməti olan normal səpələnmə kimi təsvir etmək mümkün olsun, belə ki, insanların 50%-i 90–110 arasında, 25%-i isə 110-dan artıq qiymətə malik olsunlar. Amerika ali məktəbinin məzununun İQ qiyməti 115, əlaçıların ki, isə 135–140 təşkil edir. İQ qiyməti 70-dən kiçik olan şəxslər əqli cəhətdən geri qalmış hesab olunur.

İntellekt

İntellekt

İntellekt əmsalı (ingiliscə intelligence quotient; abr. IQ ; təl. "ay-kü") - insanın malik olduğu intellekt qabiliyyətinin kəmiyyət göstəricisi. Verilmiş şəxs eyni zamanda cəmiyyətdə orta statistik insanın malik olduğu intellektə nisbətən müqayisə olunur. Bunun üçün xüsusu testlər mövcuddur. IQ testləri bilik səviyyəsini yox, düşünmə qabiliyyətini aşkar etməyə xidmət edir. İntellekt əmsalı ümumi intellekt faktorunun (g) qiymətləndirilməsi üçün tətbiq edilir. İQ testləri elə tərtib edilir ki, nəticəni mərkəzi 100%-ə bərabər İQ qiyməti olan normal səpələnmə kimi təsvir etmək mümkün olsun, belə ki, insanların 50%-i 90–110 arasında, 25%-i isə 110-dan artıq qiymətə malik olsunlar. Amerika ali məktəbinin məzununun İQ qiyməti 115, əlaçıların ki, isə 135–140 təşkil edir. İQ qiyməti 70-dən kiçik olan şəxslər əqli cəhətdən geri qalmış hesab olunur.

İntellekt əmsalı (ingiliscə intelligence quotient; abr. IQ ; təl. "ay-kü") - insanın malik olduğu intellekt qabiliyyətinin kəmiyyət göstəricisi. Verilmiş şəxs eyni zamanda cəmiyyətdə orta statistik insanın malik olduğu intellektə nisbətən müqayisə olunur. Bunun üçün xüsusu testlər mövcuddur. IQ testləri bilik səviyyəsini yox, düşünmə qabiliyyətini aşkar etməyə xidmət edir. İntellekt əmsalı ümumi intellekt faktorunun (g) qiymətləndirilməsi üçün tətbiq edilir. İQ testləri elə tərtib edilir ki, nəticəni mərkəzi 100%-ə bərabər İQ qiyməti olan normal səpələnmə kimi təsvir etmək mümkün olsun, belə ki, insanların 50%-i 90–110 arasında, 25%-i isə 110-dan artıq qiymətə malik olsunlar. Amerika ali məktəbinin məzununun İQ qiyməti 115, əlaçıların ki, isə 135–140 təşkil edir. İQ qiyməti 70-dən kiçik olan şəxslər əqli cəhətdən geri qalmış hesab olunur.

Simvolik süni intellekt — süni intellekt tədqiqatının bütün metodları, vəzifələrin, məntiqlərin və axtarışların yüksək səviyyədə "simvolik" (insan tərəfindən oxunan) təqdimatına əsaslanan bir addır. Simvolik Sİ, 1950-ci illərin ortalarından 1980-ci illərin sonlarına qədər Sİ tədqiqatının dominant paradiqmasının əsasını təşkil edirdi. 1985-ci ildə Con Hoqland, süni intellekt araşdırmalarının nəticələrinin fəlsəfi əks olunmasına həsr olunmuş kitabında simvolik Sİ-ə GOFAI (ing. Good Old-Fashioned Artificial Intelligence Artificial Intelligence: The Very Idea adını verdi. Robot texnikasında oxşar termin GOFAIR ("robototexnika sahəsində köhnə süni intellekt") istifadə olunur. Simvolik AI-nin ən uğurlu forması istehsal qaydaları şəbəkəsini istifadə edən mütəxəssis sistemləridir. İstehsal qaydaları simvolları if-sonra operatoruna bənzər əlaqələrə birləşdirir. Bu qaydaları emal edən ekspert sistemi, məntiqi nəticələr çıxarır və əlavə məlumatların lazım olduğunu, yəni insan tərəfindən oxunan işarələrdən istifadə edərək hansı sualların verilməli olduğunu müəyyənləşdirir. == Tarixi == Süni intellektin yaranmasına simvolik yanaşma simvolların manipulyasiya yolu ilə zəkanın bir çox aspektinin başa düşülə və şərh oluna biləcəyi fərziyyəsinə əsaslanır. Bu fikir Newell-Simon hipotezinin əsasını təşkil etdi.

Süni intellekt (ing. Artificial Intelligence: AI) — Brayan Oldisin «Super oyuncaqlar bütün yay yaşayırlar» (ing. Super-Toys Last All Summer Long) hekayəsi əsasında çəkilmiş Stiven Spilberqın elmi fantastik dram filmi. «Ən yaxşı elmi fantastik filmi» naminasıyada «Saturn» mükafatı almış və 2002-ci ildə "Oskar" mükafatda «Ən yaxşı vizual effektlərə görə» nominasiyada göstərilmiş, lakin mükafatı almadı. == İstehsalı == Stenli Kubrik «Super oyuncaqlar bütün yay yaşayırlar» hekayəsinin adoptasiyası üzərində onun müəllifi Brayan Oldisi işə alıb, gec 70-ci illərdən başlayaraq işləyirdi. 1985-ci ildə Kubrik Stilberqdən filmin rejissoru olmağa təklif edib, özü isə onun prodüsseri olmaq istəyirdi. Warner Bros. bu filmə əlavə sponsorluq etmək və onu yayımlamağa razılaşıb.

Süni intellekt etikası robotlar və digər süni şəkildə ağıllı canlılar üçün xarakterik olan texnologiya etikasının bir hissəsidir. Süni əqli varlıqların dizaynı, qurulması, istifadəsi və müalicəsi, süni əxlaqi agentlərin (IMA) əxlaqi davranışına aid maşın etikası məsələlərini həll edən ümumiyyətlə roboetika bölünür. == Robotların etikası == "Robot etikası" termini (və ya "roboetika") insanların robotları və digər süni şəkildə yaradılan ağıllı varlıqları necə tərtib etməsi, qurması, istifadəsi və idarə etmələrinin mənəvi məsələlərinə aiddir. Süni şəkildə yaradılan ağıllı varlıqların insanların ziyanına və mənafeyinə necə istifadə olunacağından bəhs edir. === Robot hüquqları === "Robot Hüquqları", insanların maşınları qarşısında insan hüquqları və ya heyvanlara bənzər bir mənəvi öhdəliklərə sahib olmaları lazım olan bir anlayışdır. Mövcud olmaq və öz missiyasını yerinə yetirmək hüququ kimi robotların hüquqlarının insan hüquqlarının cəmiyyət qarşısında insan öhdəlikləri ilə əlaqələndirilməsi ilə bir insana xidmət etmək vəzifəsi ilə əlaqələndirilə biləcəyinə dair bir təklif var. Bunlara həyat və azadlıq hüququ, fikir və ifadə azadlığı, habelə qanun qarşısında bərabərlik də daxil ola bilər. Bu məsələ Gələcək İnstitutu və İngiltərə Ticarət və Sənaye Departamenti tərəfindən həll edilmişdir. Mütəxəssislərin yaxın gələcəkdə və ya yalnız uzaq gələcəkdə konkret və detallı qanunların tələb olunacağına dair ümumi bir fikri yoxdur. Qlenn MakGi, kifayət qədər humanoid robotların 2020-ci ilə qədər görünə biləcəyini bildirir.

Süni intellekt fəlsəfəsi — idrak fəlsəfəsinin və informatika fəlsəfəsinin qolu. Burada süni intellekt və onun intellekt, etika, şüur, epistemologiya və azad iradənin biliyə təsirini araşdırır. Bundan əlavə, texnologiya süni heyvanların və ya süni insanların (və ya ən azı süni varlıqların) yaradılması ilə məşğuldur. Bu səbəbə görə sözügedən fənn filosoflar üçün böyük maraq doğurur. Bu amillər süni intellekt fəlsəfəsinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Süni intellekt fəlsəfəsi bu kimi suallara cavab verməyə çalışır: Maşın ağıllı hərəkət edə bilərmi? İnsanın düşünərək həll edəcəyi hər hansı problemi həll edə bilərmi? İnsan zəkası və maşın zəkası eynidirmi? İnsan beyni əslində kompüterdirmi? Maşın bir insan kimi idrak, psixi vəziyyət və şüura malik ola bilərmi?

Süni intellekt bumu (ing. AI boom)—süni intellekt sahəsində davam edən sürətli və görünməmiş inkişaf dövrü. Yaradıcı süni intellekt yarışı 2016 və ya 2017-ci ildə OpenAI-nin yaradılması ilə ciddi şəkildə başlayan bu bumun əsas komponentidir. OpenAI-nin yaradıcı AI sistemləri, məsələn müxtəlif GPT modelləri (2018-ci ildən başlayaraq) və DALL-E (2021) bunun idarə edilməsində mühüm rol oynamışdır.2022-ci ildə böyük dil modelləri çatbot tətbiqləri üçün istifadə oluna biləcək şəkildə təkmilləşdirildi. Mətndən şəklə çevirən modellər elə bir nöqtədə idi ki, yaratdıqları insan tərəfindən yaradılmış təsvirlərdən demək olar ki fərqlənmirdi və nitq sintezi proqramı insan nitqini səmərəli şəkildə təkrarlaya bilirdi.2022-ci ilin sonu və 2023-cü il ərzində onlarla yeni veb-sayt və AI çatbotları ortaya çıxdı, çünki Big Tech bazarda möhkəmlənməyə çalışırdı və süni intellekt alətlərinin hər yerdə görünməmiş artmasına səbəb oldu.Süni intellekt bumuna ictimai reaksiya qarışıq olub, bəzi tərəflər süni intellektin yaratdığı yeni imkanları, onun bəşəriyyətə fayda gətirmək potensialını və mükəmməlliyini tərifləyir, digər tərəflər isə onu iş təhlükəsizliyini təhdid etdiyinə, cavablarında "anlaşılmaz" olduğuna və proqramlaşdırma suallarına səhv cavab verməsinə görə qınayıblar. == Dil modeli == GPT-3, OpenAI tərəfindən 2020-ci ildə yayımlanan insan tərəfindən yazıldığını müəyyən etmək çətin olan yüksək keyfiyyətli mətn yaratmağa qadir olan böyük bir dil modelidir. ChatGPT-də GPT-3.5 adlı təkmilləşdirilmiş versiyadan istifadə edilib. O daha sonra detallə cavabları və bir çox elmi mövzudakı aydın cavabları ilə diqqəti cəlb edib. GPT-4 adlı yeni versiya 14 mart 2023-cü ildə yayımlanıb və Microsoft Bing axtarış sisteminə inteqrasiya olunub. Digər dil modellərinə Google-un PaLM modeli və Meta Platforms-un LLaMA kimi modellər aid edilə bilər.

Azərbaycan Süni İntellekt Laboratoriyası — Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi (Azərbaycan)nin nəznində əsası qoyulan Azərbaycan Süni İntellekt Laboratoriyası, süni intellektin inkişafı və milli süni intellekt fəaliyyətinin, qabiliyyətinin çevik idarə olunmasını məqsədilə yaradılmışdır. Süni intellektlə idarə olunan gələcək üçün lazım olan qabiliyyətləri inkişaf etdirmək, bacarıqlı kadr hazırlamaq üçün innovativ infrastruktur, Azərbaycan Süni İntellekt Laboratoriyasının tərkibində yaradılıb. Əsas məqsəd isə bu sahə üzrə tədqiqat və inkişafı artırmaq, istedadların inkişafı üçün texniki bacarıq təlimləri və məqsədyönlü seminarlar təşkil etməkdir. Süni intellekt laboratoriyası bu səhənin imkanlarından tam istifadə etmək üçün sənaye tərəfdaşları, innovativ şirkətlər və akademik institutlarla əməkdaşlıq edilir.Həmçinin uzunmüddətli perspektivdə süni intellekt imkanlarını genişləndirmək və tam şəkildə istifadə etmək üçün təlimlər, təlim düşərgələri, vebinarlar, konfranslar və məqsədyönlü seminarlar kimi bir sıra geniş fəaliyyətlər təşkil etməyi və iştirak etməyi planlayır. Platforma süni intellektlə idarə olunan və gələcək üçün lazım olan qabiliyyətləri inkişaf etdirmək üçün elmi-tədqiqat və təkmilləşdirmə və istedadların inkişafı üçün sənaye-akademiya tərəfdaşlığının artırılmasına yönəlmişdir. == Fəaliyyət istiqamətləri == Laboratoriya aşağıdakı istiqamətlərdə fəaliyyət göstərir: Cari təşkilati və sosial problemlərin tədqiqi və müəyyənləşdirilməsi; Süni intellekt modellərinin və tətbiqlərinin yaradılması və təbliği; Süni intellekt və Böyük Data üzrə təlimlərin keçirilməsi; Rəqəmsal transformasiyanı gücləndirmək üçün özəl və dövlət sektorunun ehtiyacı olan süni intellekt tətbiqi sahəsində peşəkar dəstək və təlimatı təmin etmək; Sahibkarlıqda, xüsusilə tədqiqatın və inkişafın artırılmasında, innovasiya potensialının artırılmasında dəstək göstərmək.

Süni intellekt fəlsəfəsi — idrak fəlsəfəsinin və informatika fəlsəfəsinin qolu. Burada süni intellekt və onun intellekt, etika, şüur, epistemologiya və azad iradənin biliyə təsirini araşdırır. Bundan əlavə, texnologiya süni heyvanların və ya süni insanların (və ya ən azı süni varlıqların) yaradılması ilə məşğuldur. Bu səbəbə görə sözügedən fənn filosoflar üçün böyük maraq doğurur. Bu amillər süni intellekt fəlsəfəsinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Süni intellekt fəlsəfəsi bu kimi suallara cavab verməyə çalışır: Maşın ağıllı hərəkət edə bilərmi? İnsanın düşünərək həll edəcəyi hər hansı problemi həll edə bilərmi? İnsan zəkası və maşın zəkası eynidirmi? İnsan beyni əslində kompüterdirmi? Maşın bir insan kimi idrak, psixi vəziyyət və şüura malik ola bilərmi?

Süni intellektin qışı — süni intellekt üzrə tədqiqat tarixində bir dövr, maliyyənin azalması və problemlərə olan marağın ümumi azalması ilə əlaqədardır. Termin "nüvə qışı" termini ilə bənzətmə yolu ilə təqdim edildi. Süni intellektin istiqaməti artan həyəcanla müşayiət olunan bir neçə dövrədən keçir, ardınca "qış" — məyusluq, tənqid və maliyyələşmənin sonrakı azalması, sonra bir neçə il və ya onilliklər sonra maraq yenidən başlandı.Termin ilk dəfə 1984-cü ildə AAAI-nin (Amerika Süni Zəka Birliyi) illik toplantısında xatırlanmışdır: Müzakirələrin birində süni intellekt sahəsində iki aparıcı tədqiqatçı Rocer Şenk və Marvin Minski, işgüzar ictimaiyyətə istiqamətə həvəsin ortaya çıxması barədə xəbərdarlıq etdilər. Nəzarət altında və bu xəyal qırıqlığı davam edəcək, bir nümunə 1970-ci illərdə yaşanan trendin "ilk qışı" adlandırıldı. Bu müzakirədən sonra tədqiqatçılar arasında bədbinliklə müşayiət olunan bir zəncirvari reaksiya mediada da yayıldı və nəticədə maliyyənin azalmasına və böyük işlərin dayandırılmasına səbəb oldu; üç il sonra milyardıncı süni intellekt sənayesi faktiki olaraq çökdü.Perspektivli texnologiyalarla əlaqəli və sonrakı tənəzzüllər (dəmiryolu maniyası, dotkom köpüyü) ilə xarakterizə olunan hər hansı bir həyəcana gəlincə, "süni intellektin qışı" ilk növbədə qərar qəbul edənlərin – dövlət məmurlarının, investorların, vençur kapitalistlərinin, təşkilat rəhbərlərinin anlayışında dağılma deməkdir. Eyni zamanda, süni intellektin nüfuzunun yüksəlməsinə və aşağı düşməsinə baxmayaraq, bu sahədə araşdırmalar davam edir və ucuzlaşmadan sonra növbəti nəticələr olaraq investor maraqları bərpa olundu. Beləliklə, 2005-ci ildə Reymond Kurtsveyl qeyd etdi ki, "süni intellekt qışı" bu sahədə işi dayandırmadı və 2000-ci illərin ortalarında "minlərlə süni intellekt tətbiqi hər sənayenin infrastrukturuna dərin şəkildə daxil edilmişdir" == Dövrləşdirilməsi == İki uzun "qış" 1974–1980 və 1987–1993-cü illərə aiddir. Bundan əlavə, istiqamətə marağın azalmasına təsir edən bir neçə az əhəmiyyətli epizod var idi, bunlar arasında 1966-cı ildə maşın tərcüməsi layihələrinin uğursuzluğu və 1970-ci ildə bağlantı anlayışının uğursuzluğu. Digər maraq dövrləri: 1971–1975: DARPA-nın Karneqi Mellon Universitetində nitq tanınması tədqiqat proqramında xəyal qırıqlığı; 1973: Laythillin məruzəsinə cavab olaraq İngiltərədəki süni intellekt üzərində aparılan tədqiqatların əhəmiyyətli dərəcədə azalması; 1973–1974: DARPA ümumilikdə süni intellekt üzrə akademik tədqiqatlara xərcləmələri azaltdı; 1987: Lisp maşın bazarının qəzası; 1988: kompüter texnologiyası sahəsində strateji təşəbbüs çərçivəsində süni intellekt üçün yeni xərclərin ləğvi; 1993: ekspert sistemləri yavaş-yavaş iqtisadi diblərə çatır; 1990-cı illər: beşinci nəsil kompüter layihəsi məqsədlərinə çatmadı. == Erkən epizodlar == === Maşın tərcümə və 1966-cı il üçün ALPAC hesabatı === Soyuq müharibə dövründə ABŞ hökuməti Rusiya sənədlərinin və elmi hesabatların avtomatik, ani tərcüməsi ilə xüsusilə maraqlanırdı.

Süni intellektin tarixi — müasir elmin inkişafı və ağıllı maşınların yaradılması texnologiyasına dair bir doktrina olaraq, insan təbiətinin erkən fəlsəfi tədqiqatlarında və dünyanı tanıma prosesində köklərə malikdir. O sonradan neyrofizioloqlar və psixoloqlar tərəfindən insan beyninin və düşüncə tərzinin işi ilə bağlı bir sıra nəzəriyyələr şəklində genişlənmişdir. Süni intellekt elminin inkişafındakı müasir mərhələ riyazi hesablama nəzəriyyəsinin əsasını – alqoritmlər nəzəriyyəsini və kompüterlərin yaradılmasıdır. Süni intellektin tarixi qədim zamanlarda mütəxəssislər tərəfindən zəka və ya şüurla təchiz edilmiş süni varlıqların mövcudluğu haqqında miflər, hekayələr və şayiələr ilə başlamışdır. Müasir süni intellekt insan düşüncəsinin mexaniki simvollarının manipulyasiyası kimi filosoflar tərəfindən müəyyənləşdi. Bu iş 1940-cı illərdə riyazi mülahizələrin abstrakt mahiyyətinə əsaslanan və proqramlaşdırıla bilən rəqəmsal kompüterin ixtirası ilə yekunlaşdı. Bu cihaz və onun arxasında duran ideyalar bir neçə elm adamını elektron beyin yaratmaq imkanını ciddi şəkildə müzakirə etməyə ruhlandırdı. Süni intellek tədqiqat sahəsi 1956-cı ilin yayında ABŞ-ın Dartmut Kollecinin kampusunda keçirilən seminarda yaradılmışdır. İştirak edənlər onilliklər ərzində süni intellekt tədqiqatının liderləri olacaq. Onların bir çoxu insan kimi ağıllı bir maşının az müddətdə hazırlayacaqlarını proqnozlaşdırmışdı və bu vizyonu reallaşdırmaq üçün onlara milyonlarla dollar verilmişdir.Nəhayət, ticarət təşkilatları və tədqiqatçılar layihənin çətinliyini çox aşağı qiymətləndirərək yanıldıqlarını anladılar.

İntellektin əməliyyat nəzəriyyəsi — Jan Piajenin təklif etdiyi insan intellektinin inkişafı konsepsiyası. Nəzəriyyə uşağın intellektual inkişafının tam mənzərəsini verir. == Nəzəriyyənin mahiyyəti == Konsepsiyanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, intellekt bir-birindən asılı olan geri dönən əməliyyatların məcmusudur və bir neçə mərhələdən ibarətdir: sensorimotor, əməliyyatdan əvvəlki, konkret-əməliyyat və formal-əməliyyat. Mərhələlər bir-birini yalnız orqanizmlə xarici mühit arasında tarazlıq əldə etdikdə əvəz edir, əvvəlki mərhələ növbəti üçün əsas olur, yəni əvvəlki mərhələdə əmələ gələn strukturlar fırlanır. Piaje öz nəzəriyyəsində vurğulayır ki, orqanizmlə xarici mühit arasında tarazlıq faktoru mərhələlərin dəyişməsində əsas məqamlardan birini oynayır. Bədən optimal işləmək üçün tarazlıqda olmağa çalışır və intellekt bunun üçün ən mükəmməl vasitədir. Başqa sözlə, bədən ətraf mühitlə bədənin özü arasında meydana gələn balanssızlığa uyğunlaşmaq üçün səy göstərir. Uyğunlaşma funksiyalarına görə əks olan anlayışları əhatə edir: Assimilyasiya — orqanizmin ətraf mühitə reaksiyasıdır. Bu, orqanizmin artıq müəyyən bir sxemə malik olduğu və cismin onun daxilinə qurulduğu zaman baş verir (məsələn, bütün yeni obyektlər əmmə refleks aktına qurulur). Yerləşdirmə — ətraf mühitin özünün bədəndə etdiyi, obyektin xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq hərəkət sxemini dəyişdirən hərəkətdir (məsələn, əmzikli obyektin ölçüsünü nəzərə alaraq, əmmə sxeminin çevrilməsi ağzını daha geniş açmaq üçün) .

Süni intellektin inkişafı assosiasiyası (ing. Association for the Advancement of Artificial Intelligence, AAAI) – süni intellektin populyarlaşdırılması, bu sahədə təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi, illik konfransların keçirilməsi, nəşr işi (AI Magazine jurnalı və başqa nəşrlər) və s. ilə məşğul olan qurum. 1979-cu ildə “American Association for Artificial Intelligence” adı ilə yaradılıb. 2007-ci ildə yeni adla adlandırılıb. == Ədəbiyyat == İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.