Поиск по словарям.

Hormonlar (q.yun. ὁρμάω - hərəkət edirəm, hərəkətə gəlirəm) — daxili sekresiya vəzilərinin (endokrin vəzilər) xüsusi hüceyrələrində istehsal olunan, qana daxil olan, hədəf hüceyrələrin reseptorları ilə bağlanan və maddələr mübadiləsinə və fizioloji funksiyalara tənzimləyici təsir göstərən üzvi təbiətli bioloji aktiv maddələr. Hormonlar müxtəlif orqanlarda müəyyən proseslərin humoral (qanla ötürülən) tənzimləyicisi kimi xidmət edir. "Hormon" anlayışının şərhinin daha geniş olduğu başqa təriflər də var: "bədənin hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan və bədənin digər hissələrindəki hüceyrələrə təsir edən kimyəvi maddələrin siqnalı." Bu tərif daha məqsədəuyğun görünür, çünki o, ənənəvi olaraq hormonlar kimi təsnif edilən bir çox maddələri əhatə etmir: qan dövranı sistemi olmayan heyvanların hormonları (məsələn, dəyirmi qurdların ekdizonu və s.), endokrin vəzilərdə istehsal olunmayan onurğalıların hormonları (prostaqlandinlər, eritropoetin və s.), bitki hormonları, lakin oxşar tərifə, məsələn, eikosanoidlər, steroidlər və s. kimi maddələrin sinifləri də daxildir. Hormonlar distant təsir göstərir: qan dövranı ilə bədənin müxtəlif orqan və sistemlərinə daxil olaraq, onları sintez edən vəzidən uzaqda yerləşən orqanın fəaliyyətini tənzimləyir, halbuki hormonların çox az miqdarı belə, hormonlar orqanların fəaliyyətində əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Daxili sekresiya vəzilərinin və hormonlarının aktiv öyrənilməsinə 1855-ci ildə ingilis həkimi T. Addison başlamışdır. İlk dəfə Addison bürünc xəstəliyini təsvir etdi, onun simptomu dərinin spesifik rənglənməsi idi və səbəb böyrəküstü vəzilərin disfunksiyası idi. Endokrinologiyanın digər banisi isə daxili ifrazat proseslərini və qana müəyyən maddələr ifraz edən orqanizm - orqanların müvafiq vəzilərini tədqiq edən fransız həkimi C. Bernardır. Daha sonra digər fransız həkim Ş.Broun-Sekar bəzi xəstəliklərin inkişafını daxili sekresiya vəzilərinin funksiyasının çatışmazlığı ilə əlaqələndirən və müvafiq vəzilərin ekstraktlarının bu xəstəliklərin müalicəsində uğurla istifadə edilə biləcəyini göstərdi.

Stress hormonlar — stres hormonları tənzimləyən fermentlər monoaminoksidaza(MAO) və katexolamintransferazadır(KOMT) .MAO neyronun hüceyrə daxili stres hormonları parçalayır.KOMT isə hüceyrələrin sinapslar arası stres hormonları parçalayır.

Cinsi hormonlar (qonadosteroidlər) — cinsi yetkinliyin başlanğıcı ilə özünü tam şəkildə göstərən, cinsi yetkinliyin sonunda əldə edilən kişi və ya qadın bioloji cinsi əlamətləri olan canlı orqanizmlərin inkişafını və fəaliyyətini təmin edən hormonlar. Buna uyğun olaraq cinsi hormonlar kişi və qadın cinsi hormonlarına bölünür. Əsasən, cinsi hormonlar insan reproduktiv sisteminin əsas elementləri olan cinsiyyət vəzləri - kişi (xayalar) və qadın (yumurtalıqlar) tərəfindən istehsal olunur. Bu, bu vəzilərin endokrin funksiyasını göstərir - hormonlar qan dövranına keçir, bu vəzilərin ekzokrin funksiyasından fərqli olaraq - xarici mühitə buraxılan mikrob hüceyrələrinin istehsalı baş verir. Kişi hormonları kişi bədən quruluşunu, cinsiyyət orqanlarının inkişafını, tüklərin böyüməsini, əzələ kütləsinin artması və daha aşağı səs tembrini təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qadın hormonları qadın orqanının tipini, süd vəzilərinin inkişafını və laktasiya ehtimalını, daxili qadın cinsiyyət orqanlarının tam inkişafını və kişi tipindən daha kiçik və fərqli - xarici qadın (klitor adətən penisdən daha kiçikdir); embrional sidik-cinsiyyət kanalı böyümür, vaginanın vestibülü ilə genital yarığa çevrilir, yumurtalıqlar aşağıya yönələn xayalardan fərqli olaraq, normal olaraq çanaq boşluğundan skrotumun homoloquna enmirlər). Yetkinlik yaşına çatmış qadın orqanında hormonlar menstrual dövrü, hamiləlik, doğuş və laktasiya (ana südü istehsalı) ehtimalını təmin edir. Həm kişilərin, həm də qadınların bədənində əks cinsə xas olan hormonlar normal olaraq az miqdarda istehsal olunur. Bəzi patoloji proseslərdə bu nisbət pozula bilər və bu, digər cinsin bəzi xüsusiyyətlərini müvəqqəti və ya daimi olaraq əldə edən bədənin fəaliyyətində dəyişikliklərlə özünü göstərə bilər. Beləliklə, qadınlarda kişi cinsi hormonlarının səviyyəsinin artması ilə kişiləşmə (virilizasiya) baş verir: bədən qadınlara xas olan nisbətləri əldə etmir, əzələ kütləsi yağ kütləsi üzərində üstünlük təşkil edə bilər, süd vəziləri inkişaf etməmiş qalır; bədən tüklərinin böyüməsi artır - bu, qadın saçlarının böyüməsi üçün xarakterik olan yerlərdən kənarda da baş verir - qoltuq və qasıq bölgəsi; klitoromeqaliya müşahidə edilə bilər.

Mormonlar (ing. Mormons, tək halda mormon — Mormon) — Mormonizmə inanan etnodini qrup. XIX əsrin ilk yarısında Şimali Amerikada qurulmuş olan çox dəyişik, geniş ölçüdə tepkilər yaratmış bir xristian məzhəbinə "mormon", bu məzhəbdən kimsələrə də "mormonlar" adı verilir. Məzhəbin əsl adı "Son Gün Əzizləri Kilsəsi"dir. "Son Gün Əzizləri Kilsəsi", rəsmi qeydlərə görə 1830-cu ilin 6 aprel günü Nyu-Yorkda, La Fayettede Cozef Smit (1805–1844) adında biri tərəfindən qurulmuşdur. Öz iddiasına görə 14 yaşındaykən vəhy gəlib "Mormon kitabı" üçün təsirlənən Cozef Smit bu kilsəni ilk qurduğunda sadəcə 6 üzvü vardı. Bunlar eyni zamanda qurucu üzvülərdilər. Quruluşu izləyən dönəmdə böyük çətinliklərlə qarşılaşan, gördükləri etiraz səbəbiylə yerlərini-yurdlarını buraxmaq məcburiyyətində qalan Cozef Smit və onun ardından gedənlər Smitin "Vəd edilmiş torpaqlar" saplantısına uyaraq Qərb yoluna düşdüler. Bunlardan bəziləri Ohayo, bəziləri də Missuriyə getdilər. İçlərindən böyük bir qismi Nauvooda, ilk yerləşik Mormon toplumunu qurduqları İllinoysda yerləşdilər.

Normanlar (Norman: Normaunds; Fransızca: Normandlar; Latınca: Nortmanni / Normanni; Köhnə Norveç: Norðmaðr) — 912-ci ildən Normandiyada yaşayan frank və vikinq qarışığı olan xalq. Fransadakı bir bölgənin Norland Viking köçkünləri ilə Normandiya adlanan yerli franklar və Gallo arasında təmasdan yaranan bir etnik qrupdur. Romalılar. Fransadakı məskunlaşma yerləri, əsasən Danimarkadan Fransız sahillərində bir sıra basqınları izlədi — bəziləri Norveçdən və İslandiyadan gəlsə də — və Viking lideri Rollo mühasirədən sonra Qərbi Fransiya Kralı III Çarla sədaqət andı verməyə razı olduqda siyasi legitimlik qazandı. MS 911-ci ildə Chartres. Normandiyada Norveçli köçkünlərin və yerli frankların və Gallo-Romalıların bir-birinə qarışması, 10-cu əsrin birinci yarısında etnik və mədəni bir "Norman" kimliyi meydana gətirdi, əsrlər boyu inkişafda davam edən bir kimlik. Norman sülaləsi orta əsrlər Avropa və Yaxın Şərqə böyük siyasi, mədəni və hərbi təsir göstərmişdir. Normanlar döyüş ruhları və sonda Katolik dindarlığı ilə məşhurlaşaraq Romantizm icmasının katolik ortodoksallığının nümayəndələri oldular. Orijinal İskandinav köçkünləri, yerləşdikləri Frank torpağının Gallo-Romantik dilini qəbul etdilər, Köhnə Norman ləhcəsi Norman, Normaund və ya Norman Fransızları kimi tanınmağa başladılar, bu gün də Normandiyanın bəzi hissələrində (Cotentinais və Cauchois ləhcələri) danışılan mühüm bir ədəbi dil. və yaxınlıqdakı Kanal Adaları (Jèrriais və Guernésiais).

Huronlar — Şimali Amerikada yaşayan yerli hindu tayfası. Saylarının təqribən 30 min nəfərdir. Huronlar bugünkü Ontario sərhədində balıqçılıq, ovçuluq və xüsusilə ticarətlə məşğul olaraq yaşamlarını keçirirdilər. XVII əsrdə müstəmləkə inkişaf etdikcə samur kürklərinə olan tələbin artması, bu kürklərin ticarətini aparan Huronlar ilə İroquoilar arasında qanlı bir savaş çıxmasına yol açdı. Kürk ehtiyatı tükəndikcə savaş şiddətləndi. Bu savaşdan sağ qurtula bilən Huronlar Kvebekə çəkildilər.