CAZ-SİMFONİYA

Caz — XX əsrdə ABŞ-də xüsusən zəncilər tərəfindən yaradılmış musiqi sənəti. Məşhur cazmenlərdən Lui Armstronqu göstərmək olar. XIX əsrin sonunda ABŞ-nin Missuri ştatının barlarında yeni üslubda yaradılmış musiqi səslənməyə başlanır. Avropa musiqisinin ənənələrini — Frederik Şopen və List yaradıcılığını, marş, polka kimi məişət janrlarını zənci musiqisinin formaları ilə qovuşduran bu yeni üslub reqtaym adlanır və az bir vaxtda o, geniş yayılır. Faktik olaraq cazın ilkin mərhələsini də məhz reqtaym təşkil edir. Lakin caz, sözün həqiqi mənasında XX əsrin əvvəlində Nyu-Orlean şəhərində yaranmışdır. Çoxmillətli liman şəhəri olan Nyu-Orleanda hər cür musiqi — həm reqtaym, həm ispan və fransız musiqisi, həm blüz (Afrika, Amerika və Avropa xalq musiqi formalarının kəsişməsində yaranmış janr) və həm də kantri-musiqisi (Amerikanın ağ əhalisinin ənənəvi musiqisi) səslənərdi. Məhz bu müxtəlif mənşəli musiqi formalarının sintezi nəticəsində Nyu-Orlean cazı və yaxud ənənəvi caz yaranır. Bu musiqini adətən qara musiqiçilərdən ibarət ansambllar ifa edərdi. Lakin tezliklə caz musiqisi ağ əhalinin diqqətini də özünə cəlb edir.

Caz — XX əsrdə yaranmış musiqi sənəti. Yuta Caz — Yuta ştatının Solt Leyk Siti şəhərini təmsil edən peşəkar basketbol klubu.

Caz dövrü 1920–1930-cu illər dövrü olub ki, caz musiqisi və rəqs üslubları Birləşmiş Ştatlarda tez bir zamanda ümummilli populyarlıq qazanıb. Caz dövrünün mədəni nəticələri, ilk növbədə, Birləşmiş Ştatlarda, cazın vətənində hiss olunurdu. Caz Yeni Orleanda, əsasən də diaspor mədəniyyətindən yaranaraq, bu dövrdə daha geniş mədəni dəyişikliklərdə əhəmiyyətli rol oynamış və onun populyar mədəniyyətə təsiri hələ uzun müddət davam etmişdir. Caz əsri tez-tez Coşqun iyirminci əsrlərlə birlikdə xatırlanır və Birləşmiş Ştatlarda o, quru qanun dövrü ilə əhəmiyyətli dərəcədə kəsişirdi. Bütün ölkə üzrə radiostansiyaların tətbiqi hərəkətə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərib. Bu zaman caz dövrü inkişaf etməkdə olan gənclər mədəniyyəti ilə sıx əlaqədə olmuşdur. Bu hərəkat, həmçinin Avropa caz hərəkatına start verilməsinə kömək etdi. "Caz dövrü" termini 1920-ci ilə qədər geniş yayılmışdır. 1922-ci ildə amerikalı yazıçı F. Skott Fitscerald bu termini daha da populyarlaşdıraraq "caz dövrünün nağılları"adlı hekayələr toplusunu dərc etmişdir. Caz-19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərində Yeni Orlean, Luiziana ştatının qaradərili Amerika icmalarında yaranmış və blüz və rqtaymdan inkişaf etmiş musiqi janrıdır.

Caz orkestri — orkestrin xüsusi növü. Birinci dünya müharibəsinin (1914–1919) əvvəllərində Amerikada yaranmış və tezliklə Qərbi Avropada yayılmışdır. Adı ilk ansamblın təşkilatçısı və rəhbəri Cazbo Brounun adından götürülmüşdür. Caz orkestr əsasən nəfəsli alətlərdən, o cümlədən, mis nəfəsli alətlərdən və saksofondan, zərb alətləri və royaldan ibarət olur. Bəzi halda solo skripka, akkordeon, gitara, banco və b. alətlər də bu orkestrə daxil edilir.

Klub cazı olaraq da bilinən Eysid caz, caz, soul, fank və disko elementlərini özündə cəmləşdirən bir musiqi janrıdır. Eysid cazı 1980-ci illərdə Londonda klublarda nadir yiv hərəkəti ilə yarandı və ABŞ, Yaponiya, Şərqi Avropa və Braziliyaya yayıldı. Tanınmışlar arasında Böyük Britaniyadan Brand New Heavies, Incognito, Us3 və Jamiroquai və ABŞ-dən Buckshot LeFonque və Digable Planets yer almışdı. 1990-cı illərin ortalarından sonlarına qədər elektron klub musiqisinin yüksəlməsi maraqların azalmasına səbəb oldu və iyirmi birinci əsrdə hərəkat bir növ olaraq qeyri-müəyyən oldu. Eysid caz iki əlaqəli hərəkətdən ibarət idi. Birincisi, diskli jokeylərin və 1960-70-ci illərin caz traktlarına zərb və elektron rəqs ritmləri əlavə edən musiqi istehsalçılarının qeydlərinə əsaslandı. İkinci hərəkət, bu qeydlərdən təsirlənən və bir yiv vurğulayan qrupları əhatə etdi. Eysid caz caz, funk və hip-hopdan bəhrələndi. Əsasən zərb və canlı ifaya söykəndiyindən, bəzən cazla əlaqələndirilir, lakin yivə vurğu onu daha çox funk, hip hop və rəqs musiqisinə uyğunlaşdırır. Eysid cazın mənşəyi 1960-cı illərdə, psixodel üslubların digər musiqi janrlarına daxil edildiyi dövrdən başlayır.

Caztronika olaraq da bilinən Nyu caz — caz və elektron musiqi növü. Bu termin 1990-cı illərin sonlarında caz elementlərini funk, ruh, elektron musiqi kimi digər musiqi üslubları ilə qarışdıran musiqini ifadə etmək üçün yaradıldı. Nyu caz, St Germain, Jazzanova və Fila Brazillia'nın nümunələri olan canlı musiqi alətlərini ev ritmləri ilə birləşdirməkdən daha çox, Cinematik Orkestrası, Kobol və "gələcək caz" üslubu kimi elektron elementlərlə daha çox qrup cazına qədər dəyişir. Nyu caz, ümumiyyətlə fank, soul və ritmə daha yaxın olan Eysid cazdan daha çox elektron janra daxildir, baxmayaraq ki Groove kollektivi və Pamela Williams kimi caz sənətkarlarının diqqətini çəkir. Nyu caz təbiət baxımından çox təcrübəli ola bilər və səs və konsepsiya baxımından çox fərqli ola bilər. Səs, Eysid cazdan fərqli olaraq, Blüz köklərindən uzaqlaşır və bunun əvəzinə elektron səsləri və efir caz həssaslığını göstərir. Nyu caz "musiqinin özüdür və musiqiçilərin fərdi çevikliyi deyil." Los-Ancelesdə sənətçi Flying Lotus və onun müstəqil Brainfeeder rekord etiketi altında olan sənətçilər, nyu cazın əhəmiyyətli bir üslub inkişafına və ticarət marağına səbəb oldular. Nyu caz Brainfeeder-in əsas diqqət mərkəzində olmasa da, Thundercat, Taylor McFerrin, Daedelus və Flying Lotus kimi yerli sənətkarların çoxu caz elementlərini eksperimental elektron səslərlə birləşdirir. 20 aprel 2010-cu ildə çıxan Flying Lotus'un Cosmogramma'sı, "Arkestry" və "Germain Haircut" filmlərində caz saksafonu ifaçısı Ravi Coltraneni səsləndirdi və hər ikisi də avant-garde cazını sıx futuristik ritm ilə təqdim etdi. Caz sənətçiləri, 21-ci əsrdə nyu caz əsərlərinin lideri kimi getdikcə daha da aktivləşdilər.

Yuta Caz — Yuta ştatının Solt Leyk Siti şəhərini təmsil edən peşəkar basketbol klubu. NBA-də Qərb Konfransında mübarizə aparır.

Simfoniya [yun. symphonia – ahəngdar] - Orkestr üçün yazılmış bir-birindən sürət və ahənginə görə fərqlənən, adətən 3-4 hissəli böyük musiqi əsəri.

Bakı Caz Mərkəzi Azərbaycanda caz mədəniyyətinə dəstək və inkişafı üçün 2000-ci ildə yaradılmışdır. Mərkəzdə caz musiqiçiləri və müxtəlif caz üslublarında işləyən ifaçılar var. Bəzən caz konsertləri və filmlər mərkəzdə böyük bir ekranda göstərilir. Azərbaycanda cazın inkişafı 20-ci əsrin ilk illərinə təsadüf edir. O zaman Azərbaycanda daha çox təşəbbüskar iş adamları, memarlar, tacirlər, alimlər, milli və xarici sənətkarlar yaranmağa başladılar və yeni musiqi dalğaları Azərbaycana gəldi. Azərbaycan bəstəkarları Niyazi və Tofiq Quliyev 1938-ci ildə Bakıda ilk caz orkestrini yaradıblar. Niyazi və Tofiq Quliyev Aleksandr Tsfasmanın ilk sovet caz orkestrində iştirak ediblər. Niyazinin orkestri və Tofiq Quliyev Azərbaycan cazının təməlini qoyublar. Dövlət cazı üç trombonun, beş saksafonun, üç trumpetin, fortepiano, gitaranın və zərb alətlərinin daxil olduğunu göstərdi. İlk konsert zamanı caz klassikləri ilə yanaşı musiqiçilər Niyazi və Tofiq Quliyevin əsərlərini ifa etmişlər.

Montrö Caz Festivalı (fr. Montreux Jazz Festival) — hər ilin iyul ayında İsveçrənin Montrö şəhərində keçirilən caz festivalı. Montrö Caz Festivalı Montreal Beynəlxalq Caz Festivalından sonra dünyada ikinci ən böyük caz festivalıdır.

Beşinci simfoniya (Bethoven)

Birinci simfoniya (Qara Qarayev)

Doqquzuncu simfoniya (Motsart)

Dördüncü simfoniya (Part)

Nizami simfoniyası — azərbaycanlı bəstəkar Fikrət Əmirovun 1947-ci ildə Nizami Gəncəviyə həsr etdiyi simli orkestr üçün simfoniya. Dahi şair Nizami Gəncəvinin xatirəsinə həsr edilmiş simfoniya şairin anadan olmasının 800 illiyi münasibətlə yazılmışdır. Bəstəkar simfoniya üzərində dəfələrlə işləmiş, onun ikinci və üçüncü redaksiyalarını yaratmışdır. Simfoniyada Nizaminin ümumiləşmiş obrazı yaradılmışdır. Bəstəkar şairin obrazına ehtiramla yanaşır və ona xüsusi münasibət bəsləyir ki, bu da əsərə səmimilik, incəlik, gənclik təravəti, lirik hərarət və romantik ruh verir. Eyni zamanda simfoniya özunün fəlsəfi mənası və lakonik ifadə tərzi ilə diqqəti cəlb edir. Bu cəhət son illərdə yazılmış bir çox əsərlərin musiqisinə xas kameralıq tendensiyasını qabaqlamışdır. Buna görə də musiqidə ifadə olunan gizli hisslər, düşüncələr, əhvalatlar da təbii qavranılır. Simfoniya dörd hissədən ibarətdir. Ayrı-ayrı hissələrin formaları, bir çox inkişaf üsulları, şübhəsiz, klassik simfoniya ilə əlaqənin olduğunu göstərir.

Üçüncü simfoniya (film, 1968)

İkinci simfoniya (Qara Qarayev)

"Əbədiyyət" — bəstəkar Arif Məlikovun ümummilli lider Heydər Əliyevə ithaf etdiyi 8-ci simfoniyasıdır. İlk dəfə 2004-cü ildə M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında, xalq artisti Rauf Abdullayevin dirijorluğu ilə, Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Simfonik orkestrinin və solist Rəşidə Behbudovanın ifası ilə səslənmişdir. Simfoniyada yeni musiqi ilə yanaşı Arif Məlikovun vokal musiqisindən də istifadə olunub. “Əbədiyyat” simfoniyası şərti olaraq üç bölümdən ibarətdir. Əsər Nazim Hikmətin sözlərinə yazılmış altı romansla başlayır və Almas Yıldırımın sözlərinə yazılmış “Azərbaycan” balladası ilə bitir. Orta bölmədə yeni, lakin simfoniyanın ümumi dramaturgiyasına xələl gətirməyən musiqi materialı səslənir. Bəstəkar əsərdə xalq musiqisindən, xüsusilə Heydər Əliyevin çox sevdiyi “Sarı gəlin” Azərbaycan xalq mahnısının intonasiyalarından bəhrələnib. Arif Məlikovun Ədəbiyyat qəzetinə müsahibəsindən: "Heydər Əliyev üzünü mənə tutub: "Arif, yaxşı olar ki, sən buranın (Məkkənin) əzəmətinə layiq böyük bir simfonik əsər yazasan" - dedi. Geri döndükdən sonra "Əbədiyyət simfoniyası"nı yazdım. Mən o əsəri Heydər Əliyevə həsr etdim.

Aypara — azərbaycanlı bəstəkar Vaqif Gərayzadənin yaratdığı qrup. Qrup ''Vaqif Gərayzadənin rəhbərliyi ilə caz-folklor ansamblı" adı ilə 1984-cü ildən fəalliyyətə başlamış, 1988-ci ildən isə ''Aypara'' adlanmışdır. Qrupun yaradılmasında məqsəd 80-cı illərin əvvəlində bizim incəsənətimizə, xüsusilə Azərbaycan milli cazına gətirilən yeniliyi inkişaf etdirərək təkmilləşdirmək idi. Yarandığı ildən etibarən bütün respublika müsabiqələrində birinci yeri tutub. İlk vaxtlar Alim Qasımov (1987), Aygün Kazımova ("Bakı Payızı 1988" müsabiqəsi [1]), Zülfiyyə Xanbabayeva ("Bakı Payızı 1988" müsabiqəsi) kimi ifaçıları qrup müşayiət etmişdir. Qrup 1988-ci ildə «Товарищ Песня!» (Moskva, Rusiya) festivalına qatılmış və laureatlardan biri olmuşdur. Bundan başqa, Tiflis,İrəvan, Vitebsk, Yuqoslaviyada keçirilən bir sıra müsabiqə və festivallarda iştirak etmişdir. 1991-ci ildə ''Azərbaycanın səsi'' beynəlxalq müsabiqəsində laureatı, Vaqif Gərayzadə isə ''Qitənin ən yaxşı aranjimançısı'' adına layiq görülmüşdür. 1991–1992-ci illərdə Sevda Ələkbərzadə qrupla birgə fəaliyyət göstərmişdir. 1994-cü ildə Zülfiyyə Xanbabayeva qrupda ifaçı kimi çalışıb.

Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı – Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Mədəniyyət Fondu və "Jazz Dünyası" jurnalı tərəfindən təşkil edilən layihədir. Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı 2005-ci ildən keçirilir. Festivalda həm xarici həm də yerli caz ulduzları iştirak edir. Bakı Beynəlxalq Caz Festivalı - təhsil(seminarlar və master-klasslar), “Uşaqlar caz günü”, müsabiqə("Ən yaxşı caz ifaçısı"), incəsənət və foto sərgilər, dünya caz ifaçıların caz konsertləri və başqa tədbirlərdən ibarət olan forum və musıqı festivalıdı. İlk növbədə, Bakı Caz Festivalı ölkələr arasında mədəni töhfəni gücləndirmək və genişləndirmək, eləcə də dünya ölkələrinin mədəni irsini tədqiq etmək üçün böyük imkandır. Bundan başqa, Bakı Caz Festival XX-ci əsrin görkəmli xadimləri tərəfindən təsis olunan Azərbaycan cazın tarixini qorunması və davam etdirilməsi üçün çalışır. Tədbir çərçivəsində musiqiçilər Beynəlxalq Muğam Mərkəzində, Bakı Filarmoniyasında, Heydər Əliyev sarayında eləcə də Caz Mərkəzində konsert proqramları ilə çıxış edir. 2016-cı ildə, Bakı Caz Festivalı Avropa Caz Birliyinə (European Jazz Network EJN) daxil olunub. 2005-ci ilin aprel ayının əvvəlində başlayan birinci festival həm iştirakçıların goqrafiysası, həm də onların səviyyəsi ilə fərqləndi: caz bayramında ABŞ, Rusiya, Almaniya, Fransa, Türkiyə, Kanada və başqa ölkələrədən həm cavan, həm də təcrübəli və tanınımış caz ustaları iştirak edirdi. Festivalın əsas qonağı isə məşhur Co Zavinul Sindikatı idi.

Simfoniya No. 5 °C minorda — Lüdviq van Bethoven tərəfindən 1804–1808-ci illərdə bəstələnmiş Op. 67 simfoniya. Bu simfoniya tez–tez ifa edilən və ən məşhur klassik musiqi əsərlərindən biridir. Əsər dörd hissədən ibarətdir: açılış sonatası, andante, attakkanın da daxil olduğu sürətli scherzo və final. Əsər ilk dəfə 1808-ci ildə Vyanada "Theater an der Wien"də ifa edilmiş və ilk ifadan sonra tezliklə məşhurlaşmışdır. E. T. A. Hoffmann simfoniyanı "tarixin ən mühüm əsərlərindən biri" adlandırmışdır. Simfoniya əsərin motivi olan dörd "qısa-qısa-qısa-uzun" notun iki dəfə təkrarı ilə başlayır: Simfoniya və xüsusilə onun motivi olan dörd açılış notu, bütün dünyada məşhurdur və tez–tez populyar mədəniyyətdə — diskodan roknrola, televiziya verilişlərindən filmlərə kimi müxtəlif sahələrdə dəfələrlə istifadə edilmişdir. Beşinci simfoniyanın yazılması uzun müddət çəkmişdir. Üçüncü simfoniyanın tamamlanması zamanı bəstəkar artıq beşinci simfoniyanın ilk qeydlərini etməyə başlamışdır.

Beşinci simfoniya Volfgang Amadey Motsartın 1765-ci ilin dekabrında 9 yaşında ikən Haaqada, Qərbi Avropaya ailəvi turu müziklində olduğu zaman yazdığı simfoniyadır. Motsart Haaqada olduğu müddətdə ciddi xəstələnmiş və güman ki, bu kompozisiyanı sağalma dövründə yazmışdır. Simfoniya iki qoboy və bir simli alət üçün yazılmışdır. Forma üç ölçülü İtalyan üvertyurasından ibarətdir: Allegro 4/4 Andante, 2/4 Allegro molto, 3/8 Hər üç hərəkət xüsusilə qaboylarlın ifasında daha çox nəzərə çarpır. B ♭ (bemol) əsas açarındakı ilk canlanma simfoniyanın açılışını edir, sonra isə G minor açarına nisbətdə daha təntənəli, matəm hərəkəti başlayır. Qısa, səs-küylü bir finalı əsəri sonlandırır. Finaldakı açılış mövzusu, Motsartın ötən il Londonda görüşdüyü İohann Kristian Baxın konsertindəki final konsertdən qaynaqlanır. Eyni mövzu Motsartın daha sonrakı, daha yetkin bir əsəri olan Fiqaro'nın Toyunda ortaya çıxdı: Akt 2 1786-cı ildəki Final , K. 492.

Doqquzuncu simfoniya — simfoniya Volfqanq Amadey Motsart tərəfindən 1772-ci ildə yazılmışdır. Doqquzuncu simfoniyanın nə vaxt yazılması haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Bir sıra tədqiqatçılar simfoniyanın 1769-cu və ya 1770-ci illərdə, Motsartın İtaliyaya ilk səfəri zamanı yazıldığını iddia edirlər. Lakin bəzi tarixçilər isə doqquzuncu simfoniyanın 1772-ci ilin iyun ayından əvvəlki tarixə aid olmadığını iddia edirlər. Hazırda doqquzuncu simfoniyanın əlyazması Polşanın Krakov şəhərində Yagellon Kitabxanasında saxlanılır.

Simfoniya № 4 re major, KV 19 — 1765-ci ildə Motsart tərəfindən yazılmış simfoniya.

Simfoniya No. 4 Los-Anceles (Mələklər və şəhər) — Estoniya bəstəkarı Arvo Partın dördüncü simfoniyasıdır. Dördüncü simfoniya bəstəkarın 1976-cı ildən sonra yazdığı ilk simfoniya olmaqla, bəstəkara məxsus tintinabuli tərzindədir. Bəstəkarın əsərləri arasında Dördüncü simfoniya genişmiqyaslı instrumental tintinabulyasiyaya yer verilmiş ilk əsərdir. “Summa” və “Für Alina” kimi əvvəlki əsərlərini Part SATB xoru və ya azsaylı musiqi alətləri üçün yazmışdır. 2008-ci ildə yazılmış və 10 yanvar 2009-cu ildə premyerası baş tutmuş simfoniya 2010-cu ildə Ən Yaxşı Müasir Klassik əsər nominasiyasında Qremmi mükafatına namizəd göstərilmiş, lakin mükafatı qazana bilməmişdir. Əsər Los Anceles Filarmoniya Assosasiyası və onun drijoru Esa-Pekki Salonen, Kanberra Beynəlxalq Musiqi Festivalı və Sidney konservatoriyasının sifarişi əsasında yazılmışdır. Bəstəkar Dördüncü simfoniyanı Üçüncü simfoniyadan 37 il sonra yazmışdır. Aradakı müddət ərzində bəstəkar əsasən xor və kiçik vokal ansambllar üçün mistik əsərlər yazmışdır. Əsər adını – “Los-Anceles” - əsas sifarişçinin adından almışdır.