dalğaötürən

Dalğaötürən — elektromaqnit və ya səs dalğalarının yayılmasını məhdudlaşdıran və minimum enerji itkisiylə istiqamətləndirən quruluş. Fiziki məhdudiyyətlər olmadıqda, üçölçülü fəzada dalğanın yayılma intensivliyi tərs kvadratlar qanunu üzrə azalır. Müxtəlif növ dalğalar üçün müxtəlif növ dalğa ötürücüləri vardır. Orijinal və ən ümumi mənada dalğaötürən, yüksək tezlikli radiodalğaları, xüsusilə də mikrodalğaları ötürmək üçün istifadə edilən içiboş keçirici metal borudur. Daha yüksək radiotezliklər üçün dielektrik, işıq üçün isə şəffaf dielektrik dalğaötürənlərdən, yəni optik liflərdən istifadə edilir. Akustikada musiqi alətləri və səsucaldanlar üçün hava kanallarından və buynuzvarı (rupor) gövdədən, ultrasəslə emal üçün isə xüsusi formalı metal borucuqlardan səs dalğaötürəni kimi istifadə edilir. Dalğaötürənin həndəsəsi onun funksiyasını əks etdirir; dalğaları bir ölçüdə yönəldən daha yayğın növlərə əlavə olaraq, dalğaları iki ölçü ilə məhdudlaşdıran ikiölçülü təbəqəli dalğaötürənlər də var. Ötürülən dalğanın tezliyi dalğaötürənin ölçüsünü də müəyyən edir: hər bir dalğaötürənin ölçüsüylə müəyyən olunan limit dalğa uzunluğu var və daha böyük dalğa uzunluğuna malik dalğalar ötürülə bilmir; işığı istiqamətləndirən optik lif daha böyük dalğa uzunluğuna malik mikrodalğaları ötürə bilmir. Bəzi təbii quruluşlar özünü dalğaötürən kimi apara bilər. Okeandakı sualtı kanal təbəqəsi (SOFAR) balina səsini böyük məsafələrə yönəldə bilər.

Akustik dalğaötürən — akustik dalğaların (səsin) müəyyən istiqamətdə yayılması üçün kanal; divar və s. ilə məhdudlaşdırılmış (hüdudlanmış) mühit sahəsindən ibarətdir. Səs dalğaları Akustik Dalğaötürəndə yayılan zaman məhdudlaşdırılmamış bircins mühitə nisbətən daha az zəifləyir (məsələn, hüdudlayıcının səthindən əksolunma hesabına). Süni akustik dalğaötürən səskeçirməyən divarlarla hüdudlanmış borular şəklindədir (məsələn, orqan boruları, ventilyasiya kanalları, tunellər və s.). Təbii akustik dalğaötürən, adətən, mühitin təbəqələrindən ibarət olur; məsələn, okean bir tərəfdən qruntla, o biri tərəfdən isə suyun səthi ilə hüdudlanmış su qatı şəklində səsin aşağı tezlikləri üçün dalğaötürəndir. Mühitin təbəqəli qeyri-bircinsliyi ilə də akustik dalğaötürən yarana bilər (məsələn, okeanda sualtı səs kanalı). Yalnız normal dalğalar akustik dalğaötürəndə öz strukturunu dəyişmədən yayılır. Bərk cism akustik dalğaötürəni, adətən, sərbəst sərhədlərlə hüdudlanır (mil, lövhə). Ultra — səs texnologiyasında rəqs enerjisini mənbədən müəyyən məsafəyə ötürmək və ya rəqs enerjisini hər hansı bir mühitə daxil etmək üçün işlədilən səsötürən tipli qurğular da bərk Akustik Dalğaötürən adlanır. == Mənbə == Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə).

Metal dalğaötürən — dalğaötürən, alüminiumdan hazırlanmış və içərisində gümüş və ya digər yaxşı keçirici metal ilə örtülmüş dalğa aparıcı.Bölmədəki dalğa dirəkləri dəyirmi, düzbucaqlı, eliptik ola bilər. Dalğa bələdçilərini əymək mümkündür. Dalğa qurğularının kəsişməsi istifadə olunan tezlik aralığından asılıdır. Məsələn, Ku-bant üçün 16 × 8 mm ölçülü bir kəsik. 2 tərəfdən dalğa bələdçiləri, dalğa cihazı texnikasının digər elementlərinə yapışdırmaq üçün flanşlara malikdirlər. Flanşlarda vida delikləri var. Flanşlar dəyirmi və ya düzbucaqlı ola bilər. Dalğa bələdçiləri mikrodalğalı tezlik diapazonunda istifadə olunur. Kabellər yüksək tezlik diapazonundakı dalğalandırıcıların ən böyük kəsişməsinə görə aşağı tezlik diapazonunda istifadə olunur. Dalğa dirijorlarının seqmentlərini bir-biri ilə bağlayarkən, mikrodalğalı enerji itkisini azaltmaq üçün metal qatlardan istifadə olunur, flanşlarda rezonans doğuran dalğa yivləri hazırlanır.

Radio dalğaötürən — radio dalğalarının yayılması üçün kanal (dalğaötürən). Bir radio dalğa qurğusu (ötürmə xətti), onun eninə ölçülərinin ötürülən dalğa uzunluqlarına uyğun olması ilə xarakterizə olunur. Adətən, bu metal bir boru (düzbucaqlı, dəyirmi, U şəkilli, H şəkilli və digər hissələrin metal dalğası) və ya bir dielektrik çubuqdur, içərisində radio dalğaları divarların daxili səthlərindən çoxlu əks olunması və əks olunan dalğaların müdaxiləsi nəticəsində uzununa oxları boyunca yayılır. QOST, qapalı bir tipli radio dalğalı ötürücü xətlərinə aiddir, yəni xarici bir metal ekranla təchiz olunmuşdur (məsələn, içi boş metal dalğa aparatı, koaksial dalğa aparatı və s.). Səth dalğası olan bir radio dalğası bir metal lent şəklində və ya onlarda yerləşdirilən bir dielektrik örtüklü silindrik bir dirijordur, bunlarla yanaşı müxtəlif radio dalğaları yayıla bilər. Troposfer radio dalğası yer kürəsi (su) səthinin üstündə kiçik bir hündürlükdə yerləşən troposferdəki kvazi-üfüqi bir təbəqədir, burada kifayət qədər yüksək tezlikli radio dalğaları dielektrik dalğa dalğasında (yəni bir ötürmə xəttində olduğu kimi) çox az geriləmə ilə yayıla bilər. Radio dalğası kanalının yanal səthi, dielektrik və ya maqnit keçiriciliyi və elektrik keçiriciliyi kəskin şəkildə dəyişdiyi iki keçid arasındakı interfeysdir. Bu səth ixtiyari bir formaya sahib ola bilər, silindrik radio dalğaları, həmçinin, müxtəlif bölmələri (düzbucaqlı, dəyirmi, H- və U şəkilli və s.) Olan radio dalğaları istifadə olunur. Radio dalğa bələdçiləri adətən yalnız kanalın sadəcə bağlı bir hissəsinə sahib olanları əhatə edir. Qalanları uzun xətlər nəzəriyyəsində nəzərdən keçirilir.