GEOSİYASƏT
сущ. геополитика (область государственной внешней политики, в которой учитываются особенности физической, экономической и политической географии какой-л. страны)
Geosiyasət
Geosiyasət — siyasi fikrin istiqaməti, əraziyə nəzarət anlayışı.
== Geosiyasət anlayışı ==
Elmi ədəbiyyatda “geosiyasət” anlayışı dəqiq və tam formalaşdırılmamışdır. Bu, bütün formalaşan elm sahələrinin xarakterik cəhətidir. Geosiyasət elminin obyekti və subyekti haqqında mübahisələr 100 ilə yaxındır ki, davam edir.
Bir çox tədqiqatçılar geosiyasət elmini bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan və dövlətin strateji potensialına böyük təsir göstərən coğrafi, tarixi, siyasi və digər faktorların kompleksi kimi görürlər.
SSRİ-də uzun müddət geosiyasət elmi imperialist dövlətlərin ərazi ekspansiyasına bəraət qazandıran burjuaziyanın yalançı elm sahəsi kimi nəzərdən keçirilirdi. XX əsrin 80-ci illərində elmə dair baxışlarda böyük dəyişikliklər yarandı. Belə ki, 1989-cu ildə nəşr olunmuş sovet fəlsəfi ensiklopediyasında geosiyasət elminə negativ münasibət bəslənilmirdi. Bununla belə, geosiyasət qərbi politoloji konsepsiya kimi göstərilərək bildirilirdi ki, “dövlətlərin siyasəti, xüsusən də xarici siyasət müxtəlif coğrafi faktorlar vasitəsilə müəyyən olunur: məkan faktoru, təbii resursların mövcudluğu və ya çatışmazlığı iqlim faktoru və s.”
İsveç alimi 'Rudolf Çellen' elmə “geosiyasət” anlayışını gətirmişdir. Bu ad altında çıxış edən elmi o, “dövləti coğrafi orqanizm və ya məkan fenomeni kimi nəzərdən keçirən doktrina” kimi qiymətləndirir.
Hartland (geosiyasət)
Hartland (ing. Heartland; heart - ürək + land - torpaq) — Avrasiyanın şimal-şərq hissəsi olub, cənub və şərqdən dağ sistemləri ilə həmsərhəddir, lakin onun sərhədləri müxtəlif tədqiqatçılar tərəfindən fərqli şəkildə müəyyən edilir.
Hartland 25 yanvar 1904-cü ildə ingilis coğrafiyaçısı və Oksford Universitetinin professoru Halford Makkinder. tərəfindən ifadə edilən geosiyasi konsepsiyanın əsas anlayışını təmsil edir. Makkinder Kral coğrafiya cəmiyyətinə verdiyi hesabatda və daha sonra məşhur " Tarixin Coğrafi Oxu" məqaləsində dərc edilmişdir. Bu konsepsiya Qərbin klassik geosiyasətinin və geostrategiyasının inkişafı üçün başlanğıc nöqtəsi oldu. Lakin “Hartland” termininin özü “Demokratik ideallar və reallıqlar” (1919) kitabından başlayaraq “tarix oxu”nu əvəz edən konsepsiyada istifadə olunmağa başladı. 1904-cü il əsərində “Avro-Asiyanın ürək ölkəsi” yalnız keçiddə, defislə qeyd olunur.
Şimal və Cənub (geosiyasət)
Şimal və cənub müxalifəti — dünyanın empirik bir şəkildə zəngin şimal və yoxsul cənub ölkələrinə bölünməsi, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasındakı qlobal ziddiyyət.
Dünyanın ən zəngin 20 ölkəsində adambaşına gəlirlər yoxsul 20 ölkədən 37 dəfə çoxdur və bu fərq son 40 ildə iki dəfə artmışdır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramının analitiklərinə görə, XXI əsrin əvvəllərində. planetin 225 ən varlı adamının ümumi sərvəti 1 trilyon dolları keçdi, bu da dünya əhalisinin% 47-ni təşkil edən 2,5 milyard kasıb insanın illik gəlirinə bərabər gəldi. Forbes siyahısından dünyanın ən varlı 500 nəfərinin gəliri dünyanın ən kasıb insanların 416 milyonunun ümumi gəlirlərini üstələyir.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramına görə dünyanın ən zəngin ölkələrinin ÜDM-dəki payı 86%, orta ölkələrin payı 13%, kasıb ölkələrin payı cəmi 1% -dir. İqtisadi artım templərinin fərqli dəyərləri zəngin və yoxsul ölkələr arasındakı uçurumun artmasına səbəb olur. Məsələn, 1960-cı illərdə. Orta Latın Amerikası ölkəsində adambaşına gəlir səviyyəsi orta inkişaf etmiş ölkənin gəlirlərinin təxminən üçdə birini təşkil edirdi; bu gün bu rəqəm 20% -dən azdır. 1960-cı illərdə tipik inkişaf etməkdə olan bir ölkənin gəliri tipik inkişaf etmiş bir ölkənin gəlirinin təxminən 12% -ni təşkil edirdi; indi bu rəqəm 5% -ə yaxındır.