Haiti

Haiti Respublikası (fr. République d'Haïti və Haiti kreol : Repiblik Ayiti) — Karib dənizində Haiti adasının qərbində yerləşən ada ölkəsidir. Ölkənin yeganə quru sərhədinə malik qonşusu Haitinin şərqində yerləşən Dominikan Respublikasıdır.[1] Haiti Respublikası qərbdə Kuba və Yamaykayla, şimalda isə Baham Adaları ilə su sərhədlərinə malikdir.[2] Vest-Hind regionunda 11.4 milyon əhali sayıyla birinci yerdə qərarlaşır. 27750 km2 ərazisiylə regionda ən böyük 3-cü ölkədir. Ölkənin paytaxtı Port-o-Prensdir və ölkənin şərq sahilində-Qonav körfəzində yerləşir.[3] 1492-ci ildə Xristofor Kolumbun bölgəyə gəlişindən öncə adada Taino xalqı yaşayırdı. X.Kolumbun gəlişiylə birlikdə bölgə 1697-ci ilə qədər ispan koloniyası olmuşdur. İndiki Haiti dövlətinin ərazisi olan bölgə İspaniya tərəfindən Fransaya verilir. Beləliklə adanın qərbi Santo Dominqo adlandırılır və fransız koloniyasına çevrilir. Kolonial rejimdən sonra 1804-ci ildə müstəqilliyini əldə edərək bölgədə ilk müstəqil dövlətlərdən biri olur. İlk müstəqil olduğu vaxtlardan günümüzə qədər ölkədə hər zaman siyasi qeyri-stabillik müşahidə edilmişdir.

Haiti (isp. La Española, fr. Hispaniola, h.kreol Ispayola) — Karib dənizində ada. Vest-Hinddəki Böyük Antil adaları qrupunda böyüklüyünə görə ikincidir. Ada ərazisində iki dövlət — Haiti və Dominikan respublikaları yerləşir.Tropik qurşaqda yerləşir.

Haiti: Haiti — Haiti adasının üçdə ikisini və bir neçə adada yerləşən dövlət. Haiti (ada) — Karib dənizində Vest-Hind bölgəsində Böyük Antil adalarında ölçüsünə görə ikinci böyük ada.

Haiti Respublikası (fr. République d'Haïti və Haiti kreol : Repiblik Ayiti) — Karib dənizində Haiti adasının qərbində yerləşən ada ölkəsidir. Ölkənin yeganə quru sərhədinə malik qonşusu Haitinin şərqində yerləşən Dominikan Respublikasıdır.[1] Haiti Respublikası qərbdə Kuba və Yamaykayla, şimalda isə Baham Adaları ilə su sərhədlərinə malikdir.[2] Vest-Hind regionunda 11.4 milyon əhali sayıyla birinci yerdə qərarlaşır. 27750 km2 ərazisiylə regionda ən böyük 3-cü ölkədir. Ölkənin paytaxtı Port-o-Prensdir və ölkənin şərq sahilində-Qonav körfəzində yerləşir.[3] 1492-ci ildə Xristofor Kolumbun bölgəyə gəlişindən öncə adada Taino xalqı yaşayırdı. X.Kolumbun gəlişiylə birlikdə bölgə 1697-ci ilə qədər ispan koloniyası olmuşdur. İndiki Haiti dövlətinin ərazisi olan bölgə İspaniya tərəfindən Fransaya verilir. Beləliklə adanın qərbi Santo Dominqo adlandırılır və fransız koloniyasına çevrilir. Kolonial rejimdən sonra 1804-ci ildə müstəqilliyini əldə edərək bölgədə ilk müstəqil dövlətlərdən biri olur. İlk müstəqil olduğu vaxtlardan günümüzə qədər ölkədə hər zaman siyasi qeyri-stabillik müşahidə edilmişdir.

Haiti (isp. La Española, fr. Hispaniola, h.kreol Ispayola) — Karib dənizində ada. Vest-Hinddəki Böyük Antil adaları qrupunda böyüklüyünə görə ikincidir. Ada ərazisində iki dövlət — Haiti və Dominikan respublikaları yerləşir.Tropik qurşaqda yerləşir.

Haiti bayrağı — Haitinin Dövlət bayrağı.

== İstinadlar ==

Haiti zəlzələsi – 12 yanvar 2010-cu ildə Cənubi Amerika ölkəsi Haitidə 7 bal gücündə baş verən zəlzələ zamanı 222000-dən çox adam həlak olub, 300000-dən artıq adam yaralanıb. 1,3 milyon insan yaşadığı yurdundan olub. 100000-ə yaxın ev təmamilə dağılıb. == Haiti zəlzələsi == Haiti zəlzələsi 12 yanvar 2010-cu il yerli vaxtla saat 21:53:09-da episentri paytaxt Port-Au-Prinsdən 25 km aralıda olan 7.0 Rixter gücündə zəlzələ idi. Zəlzələ yerin 13 km dərinliyində baş verib.Amerika Birləşmiş Ştatlarının Geoloji Tədqiqatı 5.0 və 5.9 bal gücündə on dörd afterşok qeydə aldı. Zəlzələ nəticəsində Port-o-Prensdə böyük dağıntılar baş verib. Zədələnmiş ərazilərə Haiti Milli Sarayı (Prezident Sarayı), Haiti Milli Assambleyasının binası, Port-o-Prins Katedrali və mərkəzi həbsxana daxildir. Ölkə üzrə xəstəxanalar dağıdılıb və ya ciddi şəkildə zədələnib. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sabitləşdirmə Missiyasının (Haiti) paytaxtdakı baş ofisinin dağıldığını bildirdi. Missiyanın rəhbəri Hedi Annabinin yanvarın 13-də öldüyü prezident René Preval tərəfindən təsdiqləndi.

Haiti vudusu — XVI–XIX əsrlərdə Haitidə inkişaf etmiş Afrika diaspor dini. Bu, Qərbi və Mərkəzi Afrikanın bir neçə ənənəvi dinləri ilə Roma katolisizmi arasında sinkretizm prosesi nəticəsində yaranmışdır. Dinə nəzarət edən heç bir mərkəzi orqan yoxdur. Vuduçular, vuduzanlar və ya serviterlər kimi tanınan praktiklər arasında çox müxtəliflik mövcuddur. Haitililərin əksəriyyəti həm vudu, həm də Roma katolisizmini tətbiq edirlər. Onlar iki fərqli sistemi eyni vaxtda izləməkdə heç bir ziddiyyət görmürlər. Daha kiçik vuduçu icmaları başqa yerlərdə, xüsusən də ABŞ-dəki Haiti diasporu arasında mövcuddur. Həm Haitidə, həm də xaricdə vudu afrohaiti mənşəyindən kənara çıxmış, müxtəlif etnik mənşəyə malik şəxslər tərəfindən tətbiq olunmağa başlamışdır. Vudu tarixi boyu çoxlu tənqidlərlə üzləşmişdir. Buna görə də dəfələrlə "dünyanın ən yanlış anlaşılan dinlərindən biri" kimi təsvir edilmişdir.

Haiti prezidenti - (Haiti kreol: Président d'Haïti) Haiti dövlət başçısı icra hakimiyyəti prezidentlə hökumət arasında bölünür. Müvəqqəti Prezident Şurası 25 aprel 2024-cü ildən prezidentliyin səlahiyyətlərini həyata keçirir. == Seçilmə və qaydalar == 1987-ci il Haiti Konstitusiyasının III maddəsində prezidentlik üçün bir sıra tələblər göstərilmişdir. Fəsil A Hissəsində verilmişdir (134 və 135-ci maddələr). Prezident ümumxalq səsverməsi ilə beş il müddətinə seçilir və Prezident ardıcıl olaraq seçilə bilməz. Prezident seçilmək üçün namizəd aşağıdakıları kriteryalara cavab verməlidir. Haiti vətəndaşı olmalı və heç vaxt vətəndaşlıqdan çıxmaq tələb irəli sürməli deyil. Mülki və siyasi hüquqlardan istifadə etməli və cinayət törətdiyinə görə ölümə, həbsə və ya mülki hüquqlarını itirmə cəzasına məhkum edilməməlidir. Daşınmaz əmlakın sahibi olmalı və ölkədə daimi yaşayış yerinə sahib olmalıdır. Seçki gününə azı 5 il qalmış vaxtdan seçki gününə qədər ölkədə yaşalıdır.

Azərbaycan–Haiti münasibətləri — Azərbaycan Respublikası ilə Haiti Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. == Tarixi == Haiti Azərbaycanın müstəqilliyini 1992-ci ildə tanımışdır. == Diplomatik əlaqələr == İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr 2003-cü ilin may ayının 9-da qurulmuşdur.

Haiti Kampaniyası Medalı, 22 iyun 1917-ci ildə və yenə 6 dekabr 1921-ci ildə qurulan ABŞ hərbi donanması hərbi mükafatı idi. Medal ilk olaraq Haitidə sahilə xidmət edən və Donanma və ABŞ Dəniz Piyada üzvləri üçün hazırlandı və kreyser və admiral gəmisi USS Washington (ACR-11) və ya Amerika hərbi donanmasının digər adı olan on üç gəmidən hər hansı birində gəmi idi. Haitidəki bir inqilab əsnasında həyat və mülkiyyətin qorunması məqsədiylə, 9–6 dekabr 1915-ci il tarixlərində, Admiral Vilyam Banks Kaperton'un əmrində qaldı. Medalın bir başqa versiyası 1921-ci ildə yaradıldı; bu məqsəd 1 iyun 1919-cu ildə Haitidə 15 iyun 1920-ci ildə quruya ya da dənizdə əməliyyatlar edən ABŞ hərbi donanması və ABŞ dəniz piyadalarının üzvləri üçün yenidən hazırlandı. İkinci Haiti Kampaniyası Medalı təməldə eyni mükafatlardır, tək fərq hər medalın qabaq və ya arxa üzünün alt qisiminə yazılmış tarixlərdir, ya 1915, ya da 1919–1920-ci illərdir. Hər iki zaman dövrlərində də uyğun olanlar üçün, xidmət xəttini bir 3/16 düym bürünc ulduzu olan medalın 1915 distributivi üzərində bir kampaniya toka ilişdi. Haiti Kampaniyası Medalının həm birinci, həm də ikinci versiyaları eyni vaxtda olaraq istifadə edilə bilməz. Medal artıq Amerika hərbi donanmasının aktiv bir mükafatı deyil və köhnəlmiş olaraq qəbul edilməkdədir. 1994-cü ildəki sülhsaxlayıcı əməliyyatları kimi Haitidəki günümüz hərbi əməliyyatları NATO Medalı kimi beynəlxalq hərbi mükafatlar tərəfindən tanınmaqdadır. == Görkəmli Alıcılar ("1915" versiyası) == === Şərəf Medalı alıcıları === Smedli Batler, BŞDP önəmlisi, 17 noyabr 1915-ci ildəki fəaliyyətlərinə görə Daniel Deli, BŞDP topçuluq serjantı, 22 oktyabr 1915-ci ildəki fəaliyyətlərinə görə Samuel Qross, BŞDP əri, 17 noyabr 1915-ci ildəki fəaliyyətlərinə görə Ross lams, BŞDP serjantı, 17 noyabr 1915-ci ildəki fəaliyyətlətinə görə Ross Ostermen, BŞDP birinci leytenantı, 24 oktyabr 1915-ci ildəki fəaliyyətlərinə görə Vilyam Peterkin Upşur, BŞDP kapitanı, 24 oktyabr 1915-ci ildəki fəaliyyətlərinə görə === Digər diqqətəlayiq alıcılar === Vilyam Kaperton, BŞHD admiralı, ilk alıcı Luiz Emil Denfeld, BŞHD admiralı Pedro De Valle, BŞDP leytanant generalı == Görkəmli Alıcılar ("1919–1920" versiyası) == === Şərəf Medalı alıcıları === Vilyam Button, BŞDP kapralı, 31 Oktyabr — 1 noyabr 1919-cu ildəki fəaliyyətlərinə görə Herman Henneken, BŞDP ikinci leytenantl, 31 Oktyabr — 1 noyabr 1919-cu ildəki fəaliyyətlərinə görə == İstinadlar == == Xarici keçidlər == FIRST HAITIAN CAMPAIGN MEDAL (Navy and Marine Corps) (1915) Arxivləşdirilib 2017-02-11 at the Wayback Machine, FOKSFALL MEDALLARI, Son dəfə əldə edildi 16 oktyabr 2016 SECOND HAITIAN CAMPAIGN MEDAL (Navy and Marine Corps) (1919–1920) Arxivləşdirilib 2017-02-11 at the Wayback Machine, FOKSFALL MEDALLARI, Son dəfə əldə edildi 16 oktyabr 2016 The Navy Department Library.

Haiti kreol dili (Kreyòl ayisyen) adətən sadəcə kreol adlanan, Haitidə 12 milyona yaxın insan tərəfindən danışılır.Haiti Kreolu , Fransız dili ilə yanaşı Haitinin iki rəsmi dilindən biridir.

Haiti Milli Kitabxanası (BNH; fransızca: Bibliothèque nationale d'Haïti) təxminən 26.000 cildlik kolleksiyası olan Haitinin qanuni depozit kitabxanasıdır.O, paytaxt Port-au-Prinsdə yerləşir və şəhərin əsas kitabxanasıdır. Kitabxananın hazırkı rəhbəri müsyö Emmanuel Menarddır. == Erkən tarix == İlk Haiti Milli Kitabxanası 1825-ci ildə Jan-Pyer Boyerin (1818-1843) prezidentliyi dövründə yaradılmışdır. Kitabxana üçün 75 gurde (bir Haiti qurdu = təqribən 20 dollar) şkaf alındı.Həmin ilin sonunda Dr. Fransua Fournier de Pescay tərəfindən sifariş edilən 444 cildin alınması üçün təxminən 936 qurd xərcləndi.Bu kitabxana 1860-cı illərdə siyasi toqquşmalar zamanı Haitidə mədəni əhəmiyyət kəsb edən bir çox əşyanın məhv edildiyi zaman məhv edilmiş ola bilər. == Cari kitabxana == Hazırkı Milli Kitabxana 1939-cu ildə yaradılmışdır. 1950-ci illərdə o vaxtkı direktor Maks Bissainthe fondları 8300 kitab və broşürdən ibarət siyahıya almışdır. Qısa məqaləsində M. Bissainte Kitabxananın Haiti tarixi və mədəni materiallarının kolleksiyalarını satın almasını təsvir etmişdir. Bunlara müstəmləkə dövrünə aid bəzi nadir kitablar, xəritələr və litoqrafiyalar və La Ronde və Haïti Littéraire kimi bir neçə mühüm Haiti jurnalı daxildir. Lakin bir müddət sonra kolleksiyanın dörddə üçü, ehtimal ki, Fransua "Papa Doc" Duvalier (1957-1971) hökuməti dövründə "müəmmalı şəkildə" yoxa çıxdı.

Kuba ilə Haiti arasında dəniz sərhədi haqqında müqavilə — 1977-ci ildə iki dövlət arasında beynəlxalq dəniz sərhədi quran Kuba ilə Haiti arasında bağlanmış beynəlxalq müqavilə. Razılaşma 27 oktyabr 1977-ci ildə Havanada imzalanmışdır. Sənədin mətni iki dövlət arasındakı sərhədi Külək üstü boğazındakı hər iki adadan təxminən bərabər məsafədə qurur. Sərhəd 51 vahid nöqtənin koordinatlarını istifadə edərək müəyyən edilmiş 50 düz dəniz seqmentinə bölünür. Haiti və ABŞ-nin mübahisəli olduğu Haiti'nin qərb sahilində yerləşən Navassa adası, dövlət sərhədi nəzərə alınarkən nəzərə alınmadı. Müqavilə hər iki ölkə tərəfindən təsdiqləndikdən sonra 6 yanvar 1978-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Müqavilənin tam adı, Haiti Respublikası ilə Kuba Respublikası arasında, hər iki dövlətin dəniz sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsinə dair Dəniz Sərhədləri Müqaviləsidir. == İstinadlar == == Mənbə == Эван В. Андерсон (2003). Международные границы: Геополитический атлас. Routledge: Нью-Йорк.

Baccharis haitiensis (lat. Baccharis haitiensis) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin bakxaris cinsinə aid bitki növü.

Cənub-Şərq departamenti (fr. Le département du Sud-Est, h.kreol Sidès) — Haiti Respublikasının 10 departamentindən biri. Sahəsi — 2 034 km², əhalisi — 575 293 nəfər (2009-cu ildə). İnzibati mərkəzi — Jakmel.

Haitinin Cənub departamenti (fr. Le Département du Sud, h.kreol Sid) — Haiti Respublikasının 10 departamentindən biri. Sahəsi — 2654 km², əhalisi — 704 760 nəfər (2009-cu ildə). İnzibati mərkəzi — Le-Ke.

Haitinin Mərkəzi departamenti (fr. Le département du Centre) — Haiti Respublikasının 10 departamentindən biri. Ölkənin mərkəzi hissəsində, Dominikan Respublikası ilə sərhəddə yerləşir. Dənizə çıxışı olmayan yeganə departamentdir. Sahəsi — 3487 km², əhalisi — 678 626 nəfər (2009-cu ildə). İnzibati mərkəzi — Enş.

Qərb departamenti (fr. Département de l'Ouest, h.kreol Lwès) — Haiti Respublikasının 10 departamentindən biri. Sahə — 4 982,6 km², əhalisi — 3 664 620 nəfər (şəhər daxilində - 2 791 058 nəfər, kənd yerlərində - 873 562 nəfər, 2009-cu ildən). İnzibati mərkəzi — Port-o-Prens. == Coğrafiyası == Departament ölkənin mərkəzi hissəsində yerləşir. Şimalda, Artibonit departamenti və Mərkəzi , Cənub-Şərq departamenti ilə, qərbdə Nip departamenti ilə sərhəddir və şərqdə Dominikan Respublikası ilə sərhəddə olan Qonav dəfnənin suları ilə yuyulur. Departament həmçinin Qonav adasını da əhatə edir. Departamentin şərq hissəsində ölkənin ən böyük Somatr gölü mövcuddur. == Tarixi == 12 yanvar 2010-cu ildə departament son iki əsrdə Haitidə baş verən ən güclü 7.0 zəlzələ baş vermişdir. Leoqan şəhəri ən çox zərər çəkmiş, binaların 80-90% -i məhv edilmişdir.

Haiti Respublikasında əsas ərazi-inzibati vahidi departamentdir (fr. département). Haiti Respublikası 10 departamentə bölünür. == İdarəetmə == Hər bir departamentin icra orqanı olan öz şurası vardır. İdarə Məclisinin hər 4 ildə seçdiyi 3 üzvdən ibarətdir. Şuraya sədrlik edir. Hər bir departamentin özünün Məclisi var, bu da müzakirə olunan bir qurumdur və Şuranın işinə kömək edir. Məclis üzvləri də 4 il müddətinə seçilir. Departamentin iclası onun sədri tərəfindən idarə olunur. == Tarixi == Keçmiş fransa koloniyası olan San-Dominqo üç departamentdən ibarət idi: Cənub, Şimali və Qərbi.

Haitinin Şimal-Qərb departamenti (fr. Le Département du Nord-Ouest) — Haiti Respublikasının 10 departamentindən biri. Ölkənin şimalında yerləşən və Tortuqa adası ilə Haitinin ən şimal hissəsidir. Sahəsi — 2176 km², əhalisi — 662 777 nəfər (2009-cu ildə). İnzibati mərkəzi — Por-de-Pe.

Haitinin Şimal-Şərq departamenti (fr. Le département du Nord-Est, h.kreol Nòdès) — Haiti Respublikasının 10 departamentindən biri. Sahə — 1805 km², əhalisi — 358 277 nəfər (2009). İnzibati mərkəzi — For-Liberte. Şərqdə Dominikan Respublikası ilə sərhəddir.

Haitinin Şimal departamenti (fr. Le département du Nord) — Haiti Respublikasının 10 departamentindən biri. Ölkənin şimal hissəsində yerləşir. Sahəsi — 2115 km², əhalisi — 970 495 nəfər (2009-cu ildə). İnzibati mərkəzi — Kap-Aityen. == Tarix == XVIII əsrin sonlarında mövcud departamentin ərazisi Fransanın Haiti ən məhsuldar bölgəsidir, ən böyük şəkər əkinləri buradadır, bu ərazilər böyük iqtisadi əhəmiyyətə malik idi. Sahə ərazilərinə (xüsusən də iqtisadi cəhətdən) daha çox muxtariyyət istəyən zəngin əkinçilərdən ibarət idi. Burada Haiti inqilabı başlamışdır. 22 avqust 1791-ci ildə bir qul quldurluğu başladı. 10 gün ərzində kölələr bütün şimal ərazilərini nəzarət altına aldılar.