Haiti zəlzələsi

Haiti zəlzələsi – 12 yanvar 2010-cu ildə Cənubi Amerika ölkəsi Haitidə 7 bal gücündə baş verən zəlzələ zamanı 222000-dən çox adam həlak olub, 300000-dən artıq adam yaralanıb. 1,3 milyon insan yaşadığı yurdundan olub. 100000-ə yaxın ev təmamilə dağılıb.[1]

Haiti zəlzələsi
Tarix
Maqnituda 7 bal
Hiposentrin dərinliyi 10 km
Episentrin yeri
Ölənlər
  • 230.000
Xəsarət alanlar
  • 250.000
Xəritədə yeri
Haiti zəlzələsi xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Haiti zəlzələsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Haiti zəlzələsi 12 yanvar 2010-cu il yerli vaxtla saat 21:53:09-da episentri paytaxt Port-Au-Prinsdən 25 km aralıda olan 7.0 Rixter gücündə zəlzələ idi. Zəlzələ yerin 13 km dərinliyində baş verib.Amerika Birləşmiş Ştatlarının Geoloji Tədqiqatı 5.0 və 5.9 bal gücündə on dörd afterşok qeydə aldı.[2] Zəlzələ nəticəsində Port-o-Prensdə böyük dağıntılar baş verib. Zədələnmiş ərazilərə Haiti Milli Sarayı (Prezident Sarayı), Haiti Milli Assambleyasının binası, Port-o-Prins Katedrali və mərkəzi həbsxana daxildir. Ölkə üzrə xəstəxanalar dağıdılıb və ya ciddi şəkildə zədələnib. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sabitləşdirmə Missiyasının (Haiti) paytaxtdakı baş ofisinin dağıldığını bildirdi.[3] Missiyanın rəhbəri Hedi Annabinin yanvarın 13-də öldüyü prezident René Preval tərəfindən təsdiqləndi. BMT-dən Elisabeth Byrs bu zəlzələni onlar üçün ən pis təcrübə adlandırdı, çünki Haitidə bir çox yerləri, eləcə də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Haitidəki təşkilati strukturları dağıdılıb. Yardım ləvazimatları təbii fəlakətdən qısa müddət sonra yerli hava limanına gəlsə də, yavaş paylanması və çoxlu sayda insanın zərər çəkməsi yardımın paylanmasında problemlər yaradıb. Haiti və Dominikan Respublikasının vətəni olan Hispaniola adası keçmişdə əhəmiyyətli dərəcədə dağıdıcı təkanlar yaşayıb. 1751 və 1770-ci illərdə adanın Fransanın nəzarəti altında olduğu zaman zəlzələlər baş verib. Fransız tarixçisi Moreau de Saint-Méry'nin (1750–1819) dediyinə görə, 18 oktyabr 1751-ci il zəlzələsindən sonra Port-au-Prinsdə "bir daş tikili də çökmədi", iyun zəlzələsində "bütün şəhər dağıldı". Digər zəlzələ 7 may 1842-ci ildə Cap-Haitien şəhərini və Haiti və Dominikan Respublikasının şimal hissəsindəki şəhərləri dağıdıb.1946-cı ildə Dominikan Respublikasında 8.0 bal gücündə zəlzələ baş verdi, bu da Haitini silkələdi, nəticədə 1790 nəfərin ölümünə və sunami yaranmasına səbəb oldu.

Geologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

7.0 MVt gücündə zəlzələ 12 yanvar 2010−cu il tarixində Port-Au-Prince-dən təxminən 25 km (16 mil) cənub-qərbdə, 13 km (8.1 mil) dərinlikdə baş verdi. Səthin qırılmasına dair heç bir dəlil yoxdur. Dəyişdirilmiş Mercalli şkalası (mm) ilə IX intensivliyi ilə əlaqəli güclü bir sarsıntı Port au Prince və şəhərətrafı ərazilərdə qeydə alınıb. Kuba (Guantanamoda MM III), Yamayka (Kingston–da MM II), Venesuela (Karakasda MM II), Puerto Riko (San Juan-da MM II–III) və Dominik respublikası ilə həmsərhəd olan (Santo Domingoda MM III) daxil olmaqla bir neçə qonşu ölkədə və bölgədə də hiss edilmişdir.

Afterşok[redaktə | mənbəni redaktə et]

Afterşoklar 4.0-dan çox bal gücündə əsas itələmə və afterşokların tarixi, USGS məlumatlar ABŞ Geoloji Xidməti əsas zəlzələdən sonra iki saat ərzində 4,3 ilə 5,9 bal gücündə səkkiz zəlzələ qeydə alıb. İlk doqquz saat ərzində 32-i 4.2 və ya daha çox zəlzələ qeydə alındı, bunlardan 12-si 5.0 və ya daha çox idi və əlavə olaraq, 24 yanvarda USGS, əsas zəlzələdən bəri 52-i 4.5 və ya daha çox zəlzələ olduğunu bildirdi.20 Yanvar,Haitidə zəlzələdən bəri ən güclü afterşok baş verdi 5.9 MVt gücündə. USGS, episentrinin Port-Au-Prince-dən təxminən 56 km (35 mil) cənub-qərbdə olduğunu bildirdi. Bu, demək olar ki, sahil şəhəri Petit Goavın altına qoyulmasına imkan verir. BMT nümayəndəsi yeraltı təkanlar nəticəsində şəhərdə yeddi binanın çökdüyünü bildirir.

İtkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Haiti səlahiyyətliləri tərəfindən təxminən 250,000 nəfərin yaralandığı və bir milyon Haitilinin evsiz qaldığı təxmin edilir.[4]Ekspertlərin fikrincə, bu rəqəmlərin doğruluğu şübhə doğurur. Şimal-Şərq Universitetinin ətraf mühit tarixi professoru Antoni Penna itkilərin yalnız təxminlər olduğunu xəbərdar etdi. BMT Baş Katibinin müavini Edmond Mulet, "İndiyə qədər bu zəlzələ nəticəsində cəmi neçə nəfərin öldüyünü bilməyəcəyimizi düşünmürəm" dedi. Haiti Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin direktoru Guiteau Jean-Pierre, təşkilatlarının əsas diqqətini yaralıların müalicəsinə yönəltdiyi üçün cəsədləri saymağa vaxtlarının olmadığını söylədi. Ölənlər arasında Port-o-Prins arxiyepiskopu Cozef Serj Miot, yardım işçisi Zilda Arns, Haiti hökumət rəsmiləri, ədliyyə naziri Paul Denis və müxalifət lideri Mişel Qaylard da var. Ölənlər arasında bir neçə tanınmış Haitili musiqiçi, idmançı, Haiti Futbol Assosiasiyasının otuz üzvü və MINUSTAH ilə işləyən ən azı 70 Birləşmiş Millətlər Təşkilatının əməkdaşı idi. Onların arasında missiya rəhbəri Hedi Annabi və onun müavini Luiz Karlos da Kosta da var idi. Ölənlər arasında xarici turistlər, yardım işçiləri və səfirliyin əməkdaşları da var. Zəlzələ nəticəsində rabitə sistemləri, hava, quru və dəniz nəqliyyat vasitələri, xəstəxanalar və elektrik şəbəkələri sıradan çıxmış, xilasetmə və xilasetmə işlərinə mane olmuşdur. Port-au-Prinsin meyitxanası tez bir zamanda doldu və Haiti hökuməti yanvarın 21-də 80.000-dən çox cəsədin kütləvi məzarlıqlarda basdırıldığını elan etdi.[5] Haiti Qərbi Yarımkürənin ən kasıb ölkəsidir"UNICEF urgently appeals for aid for Haiti following devastating earthquake" Şablon:Webarşiv, UNICEF. Güncelleme 14 Ocak 2010. və İnsan İnkişafı İndeksinə görə 182 ölkə arasında 149-cu yerdədir[6]. Avstraliya hökumətinin səyahət məlumat saytına görə, Haiti Fövqəladə Xidməti böyük bir fəlakətlə mübarizə aparmaq iqtidarında deyil.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Dünya tarixinin ən dağıdıcı zəlzələləri". 2022-08-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-31.
  2. ↑ http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/quakes_big.php%7Ctitle=Latest Earthquakes M5.0+ in the World – Past 7 days Earthquake Center, USGS Earthquake Hazards Program, United States Geological Survery giriş=13 Ocak 2010
  3. ↑ Secretary-General's remarks to the press on the earthquake in Hait"Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2010-01-27. İstifadə tarixi: 2023-04-27. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tarih=13–01-2010
  4. ↑ Dan, Harris Martha Raddatz Racing the Clock to Save Haiti Quake Victims Amid the Stench of Death 16–01-2010 ABC http://abcnews.go.com/WN/HaitiEarthquake/obama-enlists-presidents-haitians-grow-desperate-amid-slow/story?id=9579651 Arxivləşdirilib 2010-01-20 at the Wayback Machine Şablon:Webarxiv ABC World News = 17–01-2010
  5. ↑ http://www.google.com/hostednews/ukpress/article/ALeqM5hEbGx4Jdlrc0JNC0y97NqWJea5DA more mass graves prepared in Haiti The Press Associaton 21 Ocak 2010
  6. ↑ "Human Development Report 2009 Haiti" Arxivləşdirilib 2009-12-14 at the Wayback Machine Şablon:Webarşiv, United Nations Development Programme. Güncelleme 13 Ocak 2010.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]