həm quru-da, həm də suda yaşamağa uyğunlaşan orqanizmlər. Bitkilər arasında (bəzi yosunlar, oxyarpaq, su qaymaqçiçəyi), heyvanlar arasında (amfibin) A
onurğalı heyvanlar sinfi. Suda-quruda yaşayanlar.
(yun. amphi - ətrafında) su hövzəsinin dibinə yapışan, yarpaq və çiçəklərinin çoxu suyun üzərində yerləşən su bitkiləri
(yun. amplituda - ölçü) hava temperaturunun və atmosfer təzyiqinin gündəlik, aylıq və ya çoxillik ən alçaq və ən yüksək göstəriciləri arasındakı fərqi
sərbəst oksigensiz mühitdə yaşayıb inkişaf edən orqanizmlər. İki cür A. ayırırlar: 1. tamamilə oksigensiz şəraitdə yaxşı inkişaf edən, oksigen olduqda
(yun. anemos - külək) çiçək tozunun külək vasitəsilə aparılması yolu ilə bitkinin tozlanma qabiliyyəti
meyvə, toxum və sporları külək vasitəsilə yayılan bitkilər. Buna meyvə və toxumların xırda, yüngül, tüklü olması və s
küləyin sürətini və ya sürətini və istiqa-mətini qeydə alan özüyazan cihaz.
küləyin sürətini təyin edən cihaz.
(yun. anoma-lia) müəyyən bir məntəqədə meteoroloji elementlərin orta gündəlik, aylıq və ya illik kəmiyyətlərinin həmin məntəqənin çoxillik orta kəmiyy
arktik temperatur zonasının cənub analoqu.
passat sirkulyasiyasının üst halqası olub, hava kütləsini ekvatordan subtropiklərə aparır. A. Şim. yarımkürəsində cənub-qərbdən şimal-şərqə, Cən
atmosfer havasının yüksək təzyiqə malik olan sahəsi; A-nun mərkəzindəki ən yüksək təzyiq kənarlara doğru azalır
dairəvi dəniz axını: şimal yarımkürəsində saat əqrəbi istiqamətində, cənub yarımkürəsində isə əksinə olur
insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində baş verir, o cümlədən təbii çirklənmənin tərkibinə və itensivliyinə bilavasitə və vasitəli təsir göstərir
neogendən sonra başlayıb hazırda da davam edir; pleystosen və holoseni əhatə edir. A.d. həm də dördüncü dövr adlanır
insan cəmiyyəti fəaliyyətinin nəticəsində kəskin dəyişilmiş və ya yeniləşdirilmiş landşaft. Təbii landşaftın aqrosenozlarla, yaşayış məntəqələri ilə,
qurunun insan fəaliyyəti nəticəsində dəyişilmiş və ya yaradılmış relyefi. İki cür A.r. ayrılır: kortəbii A
insanın təbiətə bilavasitə və vasitəli təsiri nəticəsində yaranan səhralar. A.S-ın sahəsi getdikcə artır və 10 mln
stratiqrafik şkalanın son sistemi və Yerin geoloji tarixində indiyədək davam edən axırıncı dövr. 700 min – 1mln
qışı yumşaq, rütubətli, yayı isə çox isti və quru iqlimdir. Ən soyuq ayın orta temperaturu 00 – dən yuxarı, ən isti ayınkı isə 22-280-dir
Azərbaycanda tarixi-coğrafi ərazi məfhumudur; yaylanın və dağlıq ərazilərin əksinə olaraq, ovalıq-düzənlik sahələrə deyilir
(yun. Area - sahə) hər hansı bir bitki və ya heyvan növünün yer səthində (akvatoriya) təbii yayıldığı sahə
1) Biocoğrafiyanın bitki və heyvanın arealını öyrənən bölməsi; 2) Arealın əmələ gəlməsinin ümumi qanunauyğunluqlarını tədqiq edən elm sahəsi
(yun. archaios - qədim) insanların yaratdığı qədim maddi mədəniyyət abidələri. A.a-ə, əsasən, əmək alətləri, silahlar, məişət şeyləri, insan məskənlər
bir-birindən az aralı olub vəhdət təşkil edən ada-lar qrupu. Məs., Bakı arxipelaqı, Apşeron arxipelaqı
çöl və səhra zonalarının ekosistemləri.
səhra və yarımsəhraların quru, isti iqlimi. A.İ.-də düşən yağıntının miqdarı buxarlanan suyun miqdarından bir neçə dəfə azdır
subtropik və tropik qurşaqlarda, hər iki yarımkürənin passat küləkləri əsasında xas olan səhra zonal tipi
arid iqlim olan ərazi; səhra və yarımsəhra zonaları. Burada əkinçilik yalnız süni suvarma aparmaqla mümkündür
orqanizmin həyatı üçün rütubətin çatışmazlığını yaradan quru (arid) iqlim.
iqlimin quraqlıq göstəricisi. Martona görə A.i: pTpJ,10+= – yağıntının illik miqdarı (sm-lə) T-orta illik temperatur (dərəcə ilə)
arktik və yüksək dağlıq vilayətləri – bitki örtüyünün kasıblığı (zəifliyi), havanın quraqlığı ilə deyil, aşağı temperatur ilə müəyyən edilir
(yun. arktos - şimal) 1) yayda buzları tam əri-məmiş, hərəkətdə olan şimal qüt-bü ətrafı akvatoriya (83-80° ş
Şim. yarımkürəsinin qütb sahəsi iqlimidir. Qış qütb gecələrində havanın temperaturu - 400-yə qədər, bəzən isə 500-dən aşağı olur
XX əsrin əvvəlindən başlayaraq Arktikada temperaturun yüksəlməsi ümumi planetar miqyasında iqlimin tərəddüdü ilə bağlıdır
sukeçirməyən laylar arasında kollektor süxurlarda toplanan basqılı yeraltı sular. A.s-in kimyəvi tərkibi əmələgələn şəraitdən asılı olaraq kalsium-hid
Müvəqqəti və daimi axınlar vasitəsi ilə torpağın (yer səthinin) yuyulması nəticəsində suda asılı halda olan hissəciklər
atmosferin çirkləndirici komponenti olan havadakı bərk hisəciklərdir. A.t.-un 90%-i xırda dispers fraksiyalardan ibarət olub toztutanlar vasitəsilə çə
qışda Asiyada, Baykal gölündən cənubda əmələ gələn antisiklondur. A.a. atmosferin qış hərəkət mərkəzlərindən biridir
1) çay yatağında, su altında olan və üzərində çayın nisbətən sürətlə axdığı pillələrə və ya qayalara deyilir
(yun.asfer-ulduz və nomos - qanun) Yer kürəsinin işıqlanma qurşaqlarıdır. A.q.beşdir: bir isti qurşaq (sərhədi: 230 30 şm
müəyyən sistemlə yığılıb, ümumi proqram əsasında albom və ya kitab şəklində tərtib edilən coğrafiya xəritələri məcmuəsi
(yun. atmos – buxar və spharia - təbəqə) yerin hava-qaz təbəqəsi. A. başlıca olaraq azot (78%), oksigen (21%) və arqondan (1%-ə qədər) iba-rətdir
akustikanın bir bölməsi; atmosferdə səs dalğalarının yayılmasını öyrənir və atm-i akustik üsullarla tədqiq edir
atmosferin fiziki vəziyyəti və kimyəvi tərkibi ilə bağlı amil. (atmosferin seyrəkliyi, tem-peraturu, tərkibi, çirklənməsi və i
atmosferin fiziki vəziyyəti və kimyəvi tərkibi ilə əlaqəli faktor (temp-r, seyrəklik dərəcəsi, çirkləndiricilərin olması)
atmosferdə baş verən fiziki proses və hadisələrdən bəhs edən elm; atm-i təşkil edən qazların xassələrini, onların radiasiyasını udması və şüalandırmas
Havanın keyfiyyət göstəricisinə nəzarəti reqlamentləşdirən qayda. Müxtəlif təşkilat və idarələr buna əsaslanaraq vahid unifikasiya olunmuş metodika il
Bir neçə il ərzində gündəlik müşahidələrlə inqrediyentlərin konsentrasiyasının orta yayılmasını səciyyələndirən havanın çirklənməsi göstəriciləri-nin