TOPXANA

Topxana (İstanbul)

Topxana meşəsi — Şuşa şəhəri yaxınlığında yerləşən meşə və dövlət qoruğu. 1988-ci ildə dağıdılması Dağlıq Qarabağın siyasi gələcəyi ilə bağlı gərginliyə səbəb oldu, Dağlıq Qarabağ müharibəsi ilə nəticələnən sivil və inter-etnik iğtişaşlara gətirib çıxardı. Topxananın adı 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşanı mühasirə etdiyi zaman topların yerləşdirildiyi yer olması ilə bağlıdır. Meşənin adı yazıçı Anarın 1970-ci ildə çap edilmiş "Keçən ilin son gecəsi" əsərində çəkilir. SSRİ İdman Ustası və atletik turizm üzrə mütəxəssis Yevgeni Kotlyarov Qarabağda dağ turizmi ilə bağlı 1978-ci il nəşrində "Şuşada Topxana yaylasının meşəli yaylası"nı təsvir edir. Gənclik dövrünü Şuşada keçirmiş yazıçı Elçin Əfəndiyev 1985-ci ildə nəşr edilən Sovet ədəbiyyatının tənqidi rəyi ilə bağlı kitabında gəncliyində Topxana meşəsinin tünd göy dərinliyinə baxıb ilk hekayəsinin çap edilməsini arzuladığını bildirir. Qarabağda Topxana meşəsinin qırılması 1988-ci ilin anti-sovet mitinqlərinin alovlanmasına səbəb oldu və beləliklə, 17 noyabr 1988-ci ildə Meydan hərəkatı başladı. Qədim tarixə malik Topxana meşəsi Şuşanın nadir sərvətlərindən biridir. Şuşa ətrafındakı torpaqların 20 faizini əhatə edən meşədə palıd, fıstıq, qarağac kimi ağaclar vardı. Topxana əsl təbiət möcüzəsi idi.

Topxana müşiri, 1826-dan 1908-ci ilə qədər Osmanlı İmperiyasında istifadə edilən və artilleriya sinfinin komandirlərinə verilən hərbi ad idi. 1826-cı ildə Yeniçəri Ocağının ləğvi ilə Artilleriya Ocağının adı da ləğv edildi və o tarixdən bu yana Topxana müşiriyyəti olaraq mövcudluğunu davam etdirdi. Bu qurumun komandirləri də Topxana müşiri adlandırılmışdı və İkinci Məşrutiyyət elanından sonra bu ad da ləğv edilmişdir..

Topxana — İstanbulun Bəyoğlu səmtində, Boğaziçi sahilində rayon. İstanbulun fəthindən sonra II Mehmed 1455-ci ildə Tersane-i Amire (Haliç) və 1460 Tophane-i Amire (Topxana) quraraq İstanbulda ilk sənaye hərəkatına başladı. Bu özəlliyinə görə Topxananın Osmanlı dövründə İstanbulun ən qədim sənaye bölgələrindən biri olduğunu söyləmək olar. İstanbulun türklər tərəfindən fəthindən əvvəl bəzi mənbələrdə Topxana mahalının Qalatanın Ceneviz divarlarının düz kənarında bir yer kimi insan yaşamayan çöl və bağ sahəsi olduğu, bəzi yazarlara görə isə buranın meşə olduğu bildirilir. Bizans dövründə mahalın adının "Metopon" olduğu qəbul edilərkən, daha yeni araşdırmalar görə gözəl görünüşünə görə buraya "Gümüş şəhər" (Argiropolis) deyildiyi fikri də irəli sürülmüşdür. Burada Bizans dövründə çox qədim Apollon məbədinin, həmçinin türklərin sonradan tikəcəyi kazarmaların yerində "Müqəddəs İrina" və ya "Hadrian və Natali kilsəsi"nin olduğu deyilir. 1955–1956-cı illərdə Topxana binaları və kazarmalar söküldükdən sonra Nüsrətiyə məscidi ilə üzbəüz yerdə Bizans kilsəsinə aid ola biləcək bəzi bünövrə izləri və kərpic divar qırıqlarının aşkar edilmişdi. Binanın bu hissələrindən kənarda Sənətkarlar Məktəbi küçəsi yerləşir. Topxana Ocağı məscidinin də yer aldığı İmalat-ı Hərbiyə Usta Məktəbinin (Rəssamlar Məktəbi) xarabalıqları günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bina icmasını quran Sultan Süleyman Qanuni idi.

Tophane Qəsri — Topxanədə, Necatibəy Prospekti üzərində və Nusretiyə Məscidinin yanındadır. Köhnə Topxanə Meydanının ən əhəmiyyətli elementlərindən biridir. Sultan Əbdül-Məcid tərəfindən İngilis memar Uilyam Ceyms Smitə inşa edilən binanın tikintisi 1852-ci ildə başa çatdırılmışdır. Qəsr, padşahların Topxanədəki hərbi obyektləri səfərləri və ya şəhəri dəniz yolu ilə səfərə gələn xarici dövlət adamlarının qarşılanması zamanı istifadə edilən bir məkan olmuşdur. Rus Çarının qardaşı Qrandük Konstantin Sultan Əbdül Məcid tərəfindən burada qəbul edilmiş, Osmanlı-Yunan müharibəsinə son qoyan 1897-ci il beynəlxalq konfransı və Lozanna Müqaviləsi sonrası Beynəlxalq Boğazlar Komissiyası Topxanə Qəsrində toplanmışdır. Qəsr dənizə paralel, dördkünc planlı və iki mərtəbəli bir binadır. Xarici səthindəki bəzəklər, ikinci mərtəbədəki konsollara oturdulan barokko üslub çıxıntılar, əl işləmələri tavan bəzəmələri və mərmər buxarıları qəsrin ən cəlbedici xüsusiyyətləri arasındadır.

Topxana saat qülləsi — Digər tanınan adıyla Nusrətiyə saat qülləsi, İstanbulun Topxana səmtində Nusrətiyə Məscidinin yanında yer alan saat qülləsi. XIX əsrin ikinci yarısında, 1848-ci ildə Sultan Əbdülməcid tərəfindən tikdirilən saat qülləsi yuxarı doğru mərhələli olaraq daralan, saatlı hissəylə birlikdə dörd mərtəbəli bir binadır. Dörd səmti bir-birinə bənzər olaraq hazırlanan tikilinin dənizə baxan hissəsinin qapısının üstündə Əbdül Məcidə məxsus Tuğranın üz tərəfi yerləşdirilib. Tophane Saat Kulesi Arxivləşdirilib 2014-01-05 at the Wayback Machine Topxana saat qülləsi restavrasiya olunur.

Satılmış-i Topxana (fars. ساتلميش توپخانه‎) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Qoşaçay şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 293 nəfər yaşayır (76 ailə).

Topxana meşəsinin qırılması (1988) — Azərbaycan SSR-də baş verən Meydan hərəkatını (1988-ci il 17 noyabr – 5 dekabr) başladan ictimai-siyasi hadisə. 1988-ci ilin noyabrın 17-də Şuşada yerləşən məşhur, əzəmətli palıd, çinar meşəsi - Topxana meşəsinin qırılmasına etiraz əlaməti olaraq Azərbaycan xalqı Azadlıq meydanında (keçmiş Lenin meydanı) ilk mitinq keçirdi. Mitinqin təşkil olunmasında məqsəd xalqın səsini Mərkəzə - Moskvaya çatdırmaq idi. O dövrün respublika hakimiyyətinin qarşısında xalqın adından əsasən üç tələb qoyulmuşdu: Topxana meşəsinin qırılması dayandırılsın; Dağlıq Qarabağ muxtar vilayəti ərazisində respublika hakimiyyətinin səlahiyyətləri bərpa olunsun; SSRİ Ali Sovetinin növbəti sessiyasında Qarabağ məsələsi müzakirə olunsun, olunmazsa bizim deputatlar geriyə – Respublikaya qayıtmasınlar. 1988-ci il noyabrın 17-də Bakının əsas meydanında – Azadlıq meydanında (keçmiş Lenin meydanı) Topxana meşəsinin qırılmasına və Azərbaycan SSR-in sosial siyasətinə etiraz əlaməti olaraq Azərbaycan xalqının mitinqi başlandı. Xalq hərəkatı Bakının ən böyük meydanına yüz minlərlə insanın toplaşması ilə başladı. Topxana meşəsi ilə bağlı başlanan 1988-ci ilin Meydan hadisələri daha sonra Azərbaycan Milli-Azadlıq Hərəkatına çevrildi. 1988-1991-ci illərin Milli-Azadlıq Hərəkatı Azərbaycanda müstəqillik aktının (18 oktyabr, 1991-ci il.) qəbul olunması ilə nəticələndi və Azərbaycan ikinci dəfə müstəqil dövlət olaraq öz varlığını dünyaya elan etdi. Azadlıq meydanı (Bakı) Topxana meşəsi Milli Dirçəliş Günü Topxana meşəsi harada yerləşir? Ən Yeni Tarix - Meydan Hərəkatı.