Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Çap versiyası artıq dəstəklənmir və render xətaları ola bilər. Zəhmət olmasa brauzerinizi yeniləyin və əvəzinə standart brauzer çap funksiyasından istifadə edin.
Tarixi dövlət
Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
inquş Нохч-ГӀалгӀай Автономе Советий Социализма Республика
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb

Paytaxt Qroznı
Ərazisi
  • 19.300 km²
Əhalisi
  • 1.275.513 nəf. (1989)[1]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası[a][b] və ya Çeçen-İnquş MSSR — Rusiya SFSR-yə daxil olan muxtar respublika. Paytaxtı Qroznı şəhəriydi.

1989-cu il siyahıyaalmasına görə respublikanın ərazisi 19.300 km² , əhalisi isə 1.275.513 nəfərdir: 734,500 çeçen, 163,800 inquş, qalanları rus və digər etnik qruplardır.[2]

Tarixi

border=none Əsas məqalə: Çeçenistan tarixi
border=none Əsas məqalə: İnquşetiya tarixi

Rusiya İmperiyası

1810-cu ildə İnquşetiya könüllü olaraq Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatıldı. 1859-cu ildə tarixi Çeçenistan torpaqları da, uzun müddətli Qafqaz müharibəsi (1817-64) zamanı Rusiyaya ilhaq edildi.

Sovet dövrü

1917-ci il Rusiya inqilabından sonra, 20 yanvar 1921-ci ildə Çeçenistan və İnquşetiya Dağ Sovet Respublikasına qoşuldu. Dağ MSSR-nin parçalanması yarandıqdan qısa müddət sonra başladı və Çeçen rayonu 30 noyabr 1922-ci ildə Çeçen Muxtar Vilayəti olaraq ayrıldı. 7 iyul 1924-cü ildə Dağ MSSR-nin qalıqları Şimali Osetiya Muxtar Vilayətinə və İnquş Muxtar Vilayətinə bölündü. 15 yanvar 1934-cü ildə Çeçen və İnquş Muxtar Vilayətləri 5 dekabr 1936-cı ildə Çeçen-İnquş MSSR-də birləşdirildi.[3].

İkinci dünya müharibəsi

[⇨]

40.000 çeçenin Qızıl Orduda döyüşdü İkinci Dünya müharibəsi dövründə, 1942-43-cü illərdə respublika qismən Nasist Almaniya tərəfindən işğal edildi. 3 mart 1944-cü ildə İosif Stalinin əmri ilə işğalçılarla əməkdaşlıq və separatizm ittihamları ilə respublika ləğv edildi və əhalisi zorla deportasiya edildi. Bölgədəki yer adları ruslaşdırıldı, MSSR-nin ərazisi Stavropol diyarı (Qroznı dairəsinin yarandığı yer),[4] Dağıstan MSSR, Şimali Osetiya MSSR və Gürcüstan SSR arasında bölüşdürüldü.

Müharibədən sonra

9 yanvar 1957-ci ildə Nikita Xruşşov tərəfindən respublika bərpa edildi. Sürgündə olan çeçen və inquşlar öz torpaqlarına qayıda bildilər.[5][6]

1990-cı ilin noyabrında respublika öz suverenliyini elan etdi.[7] 1991-ci ilin mayında müstəqil Çeçen-İnquş Respublikası təsis edilsə də,[8] sonradan müstəqil Çeçenistan Respublikası və İnquşetiya Respublikası olaraq bölündü.[9]. Bu gün hər ikisi Rusiyanın federal subyektləridir.

Əhali

Çeçen-İnquş MSSR-nin əhali sayı müxtəlif onilliklərdə:

İl Əhali, nəf. Tarix
1939 697 009[10] 1939 siyahıyaalınması
1959 710 424[11] 1959 siyahıyaalınması
1970 1 064 471[12] 1970 siyahıyaalınması
1979 1 153 450[13] 1979 siyahıyaalınması
1989 1 275 513[2] 1989 siyahıyaalınması

Çeçen-İnquş MSSR-nin milli tərkibi:[14]

Millət 1959, min. nəf.[15] 1970, min. nəf.[16] 1979, min. nəf.[17] 1989, min. nəf.[18]
çeçenlər 244,0 (34,3 %) 508,9 (47,8 %) 611,4 (52,9 %) 734,5 (57,8 %)
ruslar 348,3 (49,0 %) 367,0 (34,5 %) 336,0 (29,1 %) 293,8 (23,1 %)
inquşlar 48,3 (6,8 %) 113,7 (12,0 %) 134,7 (11,7 %) 163,8 (12,9 %)
ermənilər 13,2 (1,9 %) 14,5 (1,4 %) 14,6 (1,3 %) 14,8 (1,2 %)
ukraynalılar 13,7 (1,9 %) 12,7 (1,2 %) 12,0 (1,0 %) 12,6 (1,0 %)

Həmçinin bax

Qeydlər

  1. ↑ çeç. Нохч-ГІалгІайн Автономнин Советски Социалистически Республика, translit. Noxç-Ġalġayn Avtonomnin Sovetski Socialistiçeski Respublika
  2. ↑ rus. Чече́но-Ингу́шская Автономная Советская Социалистическая Республика, translit. Čečeno-Ingušskaja Avtonomnaja Sovetskaja Socialističeskaja Respublika

İstinadlar

  1. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
  2. ↑ 1 2 "Всесоюзная перепись населения 1989 г." 2011-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
  3. ↑ "Краткая справка об административно-территориальных изменениях Ставропольского края за 1920—1992 гг". 2018-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  4. ↑ "ИНГУШЕТИЯ.РУ История". 2014-02-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  5. ↑ "Указ Президиума ВС СССР от 09.01.1957". 2019-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  6. ↑ "УКАЗ ПРЕЗИДИУМА ВС РСФСР ОТ 09.01.1957 N 721/4 О ВОССТАНОВЛЕНИИ ЧЕЧЕНО-ИНГУШСКОЙ АССР И УПРАЗДНЕНИИ ГРОЗНЕНСКОЙ ОБЛАСТИ". 2019-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  7. ↑ "Декларация о государственном суверенитете Чечено-Ингушской республики". 2019-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  8. ↑ "Закон РСФСР от 24 мая 1991 года «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР»". 2018-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  9. ↑ "Конституция СССР в редакции от 26 декабря 1990 г." 2021-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  10. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1939 г." 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
  11. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1959 г." 2011-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
  12. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1970 г." 2011-11-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
  13. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1979 г." 2011-11-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-10.
  14. ↑ "население чечни". 2019-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  15. ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1959-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2012-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  16. ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1970-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2012-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  17. ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1979-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2012-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
  18. ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1989-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 2019-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-22.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Çeçen-İnquş_Muxtar_Sovet_Sosialist_Respublikası&oldid=7069130"