Ürək transplantasiyası

Donor ürəyinin xəstənin döş qəfəsində yerləşdirilməsi (biatrial texnika)

Ürək (köçürülməsi) transplantasiyası — xəstənin (resipiyentin) ürəyini donor ürəyi ilə əvəz etmək üçün cərrahi əməliyyat. Digər əməliyyatların mümkün olmadığı və ya son dərəcə riskli olduğu və ürək transplantasiyası olmadan gözlənilən ömür uzunluğunun aşağı olduğu ağır ürək xəstəlikləri üçün göstərilir. Bu vəziyyətdə xəstənin öz ürəyi çıxarıla (ortotopik transplantasiya) və ya saxlanıla bilər (heterotopik transplantasiya).

Dünyada hər il təxminən 3500 ürək transplantasiyası əməliyyatı həyata keçirilir.[1] Əməliyyatdan sonrakı sağ qalma müddəti orta hesabla 15 ildir.[2]

Ürək transplantasiyası ürək-damar xəstəliklərinin müalicəsi hesab edilmir, daha doğrusu, xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və uzatmağa yönəlmiş müalicədir.[3]

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Transplantasiya gözləyən döyünən ürək

Amerikalı tibb tədqiqatçısı Saymon Fleksner ürək transplantasiyasının mümkünlüyünü ilk qeyd edənlərdən biridir. O, 1907-ci ildə “Patologiyanın tendensiyaları” adlı məqalədə, bir gün xəstə insan orqanlarını, o cümlədən damar, mədə, böyrək və ürəyi cərrahi yolla əvəz etmək mümkün olacağını bildirmişdi.[4]

Missisipi Universiteti Tibb Mərkəzindən Ceyms D. Hardi insan donor ürəyi olmadığı üçün 24 yanvar 1964-cü ildə ölmək üzrə olan Boyd Raşın sinəsinə şimpanzenin ürəyini köçürmüşdür. Bu ürək Raşın sinəsində 60-90 dəqiqə döyünür (mənbələr fərqlidir) və sonra Raş özünə gəlmədən ölür.[5][6][7]

Hardi bir il əvvəl dünyada ilk insandan insana ağciyər transplantasiyasını həyata keçirən cərrahdır.[8][9]

İlk uğurlu insan ürəyi transplantasiyası 3 dekabr 1967-ci ildə Kristian Barnard (Cənubi Afrika) tərəfindən həyata keçirilmışdir.[10][11] Əməliyyat Cənubi Afrikanın Keyptaun şəhərindəki Qrut Şur xəstəxanasında aparılıb. Avtomobil qəzasında dünyasını dəyişən 25 yaşlı Denis Darvalın ürəyi sağalmaz ürək xəstəliyindən əziyyət çəkən 55 yaşlı Lui Vaşkanskiyə köçürülmüşdür. Əməliyyatın qüsursuz aparılmasına baxmayaraq, Vaşkanski cəmi 18 gün yaşayıb və ikitərəfli pnevmoniyadan dünyasını dəyişib.[12]

2022-ci il yanvarın 7-də 57 yaşlı Devid Bennetta Merilend Universiteti Tibb Mərkəzində geni redaktə edilmiş donuz ürəyi transplantasiyası edilən ilk insan oldu.[13][14] Bennett iki ay sonra, 8 mart 2022-ci ildə Merilend Universiteti Tibb Mərkəzində vəfat etdi.[15][16]

Transplantasiya edilmiş ürəklə yaşayan ömür rekordu Tony Huqhesmana məxsusdur - o, bu əməliyyatdan sonra 30 ildən çox yaşayıb və dəri xərçəngindən dünyasını dəyişib.[17]

Cərrahi texnika[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xəstənin döş qəfəsində bikaval metodu ilə köçürülmüş ürək

Hal-hazırda ürək transplantasiyası üçün bir çox variantlar hazırlanmışdır, lakin onlardan yalnız ikisi geniş istifadə olunur: biatrial (iki atrial) və daha müasir bikaval texnikaları.[18]

Güman edilir ki, bikaval texnikasından istifadə ürək transplantasiyasından sonra xəstədə ritm və keçiricilik pozutuları riskini azalda bilər.[19]

Əks göstərişləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mütləq əks göstərişlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nisbi əks göstərişlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ürək transplantasiyasına ehtiyacı olan, lakin uyğun olmayan xəstələr süni ürək[1] və ya sol mədəciyin köməkçi cihazı (Left Ventricular Assist Device - LVAD) üçün namizəd ola bilərlər.

Fəsadları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Potensial ağırlaşmalara daxildir:[22]

  • Əməliyyatdan sonrakı ağırlaşmalara infeksiya, sepsis daxildir. 2011-ci ildə cərrahi əməliyyatından sonra ölüm 5-10% təşkil etmişdir.[23]
  • Kəskin və ya xroniki transplantın rəddi
  • Ürəyin alloqreft vaskulopatiyası
  • Atriyal aritmiya
  • Lenfoproliferativ bədxassəli şiş
  • İmmunosupressiv dərmanlar səbəbindən ikincil infeksiya riskinin artması
  • Antitimosit qlobulinin səbəb olduğu serum xəstəliyi
  • Tricuspid qapaq regurgitasiyası. Təkrarlanan endomiyokardial biopsiya səbəb ola bilər
  • Qanaxma və tromboz[24]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Cook JA, Shah KB, Quader MA, və b. "The total artificial heart". Journal of Thoracic Disease. 7 (12). 2015: 2172–80. doi:10.3978/j.issn.2072-1439.2015.10.70. PMC 4703693. PMID 26793338.
  2. ↑ Till Lehmann (director). The Heart-Makers: The Future of Transplant Medicine (documentary film). Germany: LOOKS film and television. 2007.
  3. ↑ Burch M.; Aurora P. "Current status of paediatric heart, lung, and heart-lung transplantation". Archives of Disease in Childhood. 89 (4). 2004: 386–89. doi:10.1136/adc.2002.017186. PMC 1719883. PMID 15033856.
  4. ↑ May Transplant the Human Heart Arxivləşdirilib 2021-10-28 at the Wayback Machine (.PDF), The New York Times, January 2, 1908.
  5. ↑ Hardy James D.; Chavez Carlos M.; Kurrus Fred D.; Neely William A.; Eraslan Sadan; Turner M. Don; Fabian Leonard W.; Labecki Thaddeus D. "Heart Transplantation in Man". JAMA. 188 (13). 1964. doi:10.1001/jama.1964.03060390034008.
  6. ↑ Every Second Counts: The Race to Transplant the First Human Heart, Donald McRae, New York: Penguin (Berkley/Putnam), 2006, Ch. 7 "Mississippi Gambling", pp. 123–27. This source states the heartbeat for approximately one hour.
  7. ↑ James D. Hardy, 84, Dies; Paved Way for Transplants Arxivləşdirilib 2021-09-30 at the Wayback Machine, Obituary, New York Times (Associated Press), Feb. 21, 2003. This source states the transplanted chimpanzee heartbeat for 90 minutes.
  8. ↑ Hardy James D. "Lung Homotransplantation in Man". JAMA. 186 (12). 1963: 1065–74. doi:10.1001/jama.1963.63710120001010. PMID 14061414. See also Griscom NT. "Lung Transplantation". JAMA. 186 (12). 1963: 1088. doi:10.1001/jama.1963.03710120070015. PMID 14061420. in same issue.
  9. ↑ Second Wind: Oral Histories of Lung Transplant Survivors, Mary Jo Festle, Palgrave MacMillan, 2012.
  10. ↑ Барнард, Кристиан. The operation. A human cardiac transplant: an interim report of a successful operation performed at Groote Schuur Hospital, Cape Town (PDF). (ingilis). № 41 (48). 1967. ISSN 0256-9574. PMID 4170370. 2012-07-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  11. ↑ "Барнард К.Н. Пересадка сердца человеку: предварительное сообщение об успешной операции, проведенной в Госпитале Гроот Шур, Кейптаун. S. Afr. Med. J. 1967;41(48):1271-4". 2017-09-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-24.
  12. ↑ В. И. Каледа. Кристиан Барнард (1922–2001) и его путь к пересадке сердца. . 21 (3S). 2017-09-22. ISSN 2500-3119. 2017-09-25 tarixində arxivləşdirilib.
  13. ↑ "In 1st, US surgeons transplant pig heart into human patient". Associated Press. 2022-01-10. 2022-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-10.
  14. ↑ "In a First, Man Receives a Heart From a Genetically Altered Pig". The New York Times. 2022-01-10. 2022-01-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-10.
  15. ↑ "Man given genetically modified pig heart dies". BBC News. 9 March 2022. 10 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2022.
  16. ↑ Rabin, Roni Caryn. "Patient in Groundbreaking Heart Transplant Dies". The New York Times (ingilis). 2022-03-09. ISSN 0362-4331. 2022-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-09.
  17. ↑ Елена Ионова. "Американец прожил с донорским сердцем 31 год и умер… от рака кожи". 2009-08-12. 2014-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-10-13.
  18. ↑ Jungschleger JGM, Boldyrev SY, Kaleda VI, Dark JH. Standard orthotopic heart transplantation. (ingilis). № 7 (1). 2018.
  19. ↑ Hunt SA. Taking heart--cardiac transplantation past, present, and future. (ingilis). № 355 (3). 2006.
  20. ↑ Sai Kiran Bhagra; Stephen Pettit; Jayan Parameshwar, "Cardiac transplantation: indications, eligibility and current outcomes", Heart, British Medical Journal, 105 (3), 2019: 252–260, doi:10.1136/heartjnl-2018-313103, PMID 30209127, 2022-01-11 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-01-16
  21. ↑ Mehra MR, Canter CE, Hannan MM, Semigran MJ, Uber PA, et al. The 2016 International Society for Heart Lung Transplantation listing criteria for heart transplantation: A 10-year update. J Heart Lung Transplant. 2016 Jan. 35 (1):1–23.
  22. ↑ Ludhwani. Heart Transplantation Rejection. StatPearls. 2020. Arxivləşdirilib 11 yanvar 2022 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 11 January 2022. İstifadə tarixi: 16 January 2023. Last Update: December 23, 2019.
  23. ↑ Jung SH, Kim JJ, Choo SJ, Yun TJ, Chung CH, Lee JW. "Long-term mortality in adult orthotopic heart transplant recipients". J. Korean Med. Sci. 26 (5). 2011: 599–603. doi:10.3346/jkms.2011.26.5.599. PMC 3082109. PMID 21532848.
  24. ↑ Rizk J, Mehra MR. Anticoagulation management strategies in heart transplantation. Prog Cardiovasc Dis. 2020;63(3):210–18. DOI:10.1016/j.pcad.2020.02.002

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]