Üzüm

Üzüm
Üzüm
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Fabids Dəstə: Üzümçiçəklilər Fəsilə: Üzümkimilər Yarımfəsilə: Vitoideae Cins: Üzüm
Beynəlxalq elmi adı
	Vitis L., 1753;
ITIS	28606
NCBI	3603
EOL	38383
FW	157350

Üzüm (lat. Vitis)^[3] — üzümkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.^[4]

Qiymətli bitki olaraq dünyanın bir sıra ölkələrində çox qədimdən becərilir. Üzümdən şərab, kişmiş, şərbət, doşab (bəkməz) hazırlanır. FAO-ya (BMT ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı) görə dünyada üzüm istehsalının təxminən 71% şərab üçün, 27% təzə meyvə olaraq, 2% isə quru üzüm (kişmiş) olaraq istifadə olunur. Azərbaycanın əksər rayonlarında üzüm becərilir.

Kürdəmir rayonu məşhur Şirvanşahı üzüm növünün vətəni sayılır.

Xalq təbabəti

Müəyyən edilmişdir ki, üzümün şirəsində bir sıra müalicə əhəmiyyətli olan maddələr vardır. Bunlardan şəkəri (qlükoza, fruktoza, saxaroza), dəmir duzlarını, kalium-permanqanatı, C və B qrupu vitaminləri, karotin, aşı, boyayıcı və pektin maddələrini və s. göstərmək olar. Üzüm tənəyinin yarpağının tərkibində çoxlu miqdarda C vitamini, karotin, aşı maddəsi, üzvi turşular və s. vardır.

Üzümün giləsi və şirəsi ürək-qan damar sistemi xəstəliklərində, tənəffüs yolları iltihabında, mədə-bağırsaq, qaraciyər, öd yolları və böyrək xəstəliklərində çox xeyirlidir.

Üzümdən hazırlanan doşab qanazlığında, ümümi zəiflikdə çox faydalı qüvvətverici vasitədir. Üzüm qorasından hazırlanan "abqora" isə xəstəliyin ilk dövründə çox yaxşı təsir göstərir. O, susuzluğun qarşısını almaqla yanaşı, xəstənin tez sağalmasını tezləşdirir. Qurudulmuş üzüm gilələri isə qanazlığında çox xeyirlidir.

Növləri

Vitis acerifolia Raf.
Vitis aestivalis Michx.
- Vitis aestivalis var. argentifolia (Munson ex L.H. Bailey) Fernald
- Vitis aestivalis var. bourquiniana (Munson) Bailey
- Vitis aestivalis var. smalliana (L.H. Bailey) Comeaux
- Vitis aestivalis subsp. sola (L.H. Bailey) W.M. Rogers
Vitis amazonica (Linden) G. Nicholson
Vitis amurensis Rupr.
- Vitis amurensis var. dissecta Skvortsov
- Vitis amurensis var. shiragae (Makino) Ohwi
Vitis arizonica Engelm.
Vitis baileyana Munson
Vitis balansana Planch.
- Vitis balansana var. ficifolioides (W.T. Wang) C.L. Li
Vitis bashanica P.C.He
Vitis bellula (Rehder) W.T. Wang
Vitis berlandieri Planch.
Vitis betulifolia Diels & Gilg
Vitis biformis Rose
Vitis bloodwothiana Comeaux
Vitis bourgaeana Planch.
Vitis bryoniifolia Bunge
- Vitis bryoniifolia var. ternata (W.T. Wang) C.L. Li
Vitis californica Benth.
Vitis chontalensis Seem.
Vitis chunganensis Hu
Vitis chungii F.P. Metcalf
Vitis cinerea (Engelm.) Engelm. ex Millardet
- Vitis cinerea var. canescens (Engelm.) L.H. Bailey
- Vitis cinerea var. helleri (L.H. Bailey) M.O. Moore
Vitis cissoides (Blume) Backer
Vitis coignetiae Pulliat ex Planch.
Vitis cordifolia Lam.
- Vitis cordifolia var. solonis (Planch.) Planch.
Vitis davidii (Rom.Caill.) Foëx
- Vitis davidii var. cyanocarpa (Gagnep.) Sarg.
Vitis enneaphylla (Vell.) Eichler
Vitis erythrophylla W.T. Wang
Vitis fengqinensis C.L. Li
Vitis figariana (Webb) Baker
Vitis flexuosa Thunb.
- Vitis flexuosa subsp. rufotomentosa (Makino) Murata
Vitis girdiana Munson
Vitis hancockii Hance
Vitis heyneana Roem. & Schult.
- Vitis heyneana subsp. ficifolia (Bunge) C.L. Li
- Vitis heyneana var. glabra (R. Parker) Naithani & Biswas
Vitis hui W.C. Cheng
Vitis jacquemontii R. Parker
Vitis jinggangensis W.T. Wang
Vitis jinzhainensis X.S. Shen
Vitis labrusca L.
- Vitis labrusca f. alba (Prince) Fernald
Vitis labruscana L.H. Bailey
Vitis lanceolatifoliosa C.L. Li
Vitis linsecomii Buckley
Vitis longquanensis P.L. Chiu
Vitis luochengensis W.T. Wang
Vitis menghaiensis C.L. Li
Vitis mengziensis C.L. Li
Vitis monticola Buckley
Vitis mustangensis Buckley
- Vitis mustangensis var. diversa (L.H. Bailey) Shinners
Vitis nesbittiana Comeaux
Vitis × novae-angliae Fernald (pro sp.)
Vitis papillosa (Blume) Backer
Vitis piasezkii Maxim.
Vitis pilosonerva F.P. Metcalf
Vitis popenoei J.L. Fennell
Vitis pseudoreticulata W.T. Wang
Vitis pubescens (Schltdl.) Miq.
Vitis retordii Rom. Caill. ex Planch.
Vitis rhomboidea (E. Mey. ex Harv.) Szyszył.
Vitis romanetii Rom. Caill.
Vitis rotundifolia Michx.
Vitis rufotomentosa Small
Vitis rupestris Scheele
- Vitis rupestris f. dissecta (Eggert ex L.H. Bailey) Fernald
Vitis ruyuanensis C.L. Li
Vitis shenxiensis C.L. Li
Vitis shuttleworthii House
Vitis silvestrii Pamp.
Vitis sinocinerea W.T. Wang
Vitis sinuata (Pursh) G. Don
Vitis thunbergii Siebold & Zucc.
- Vitis thunbergii var. sinuata (Regel) Rehder
Vitis tiliifolia Humb. & Bonpl. ex Schult.
Vitis treleasei Munson ex L.H. Bailey
Vitis tsoi Merr.
Vitis tsukubana (Makino) Maekawa
Vitis unifoliata (Harv.) Kuntze
Vitis vinifera L.
- Vitis vinifera var. multiloba (Raf.) Kuntze
- Vitis vinifera var. palmata (Vahl) Kuntze
Vitis vulpina L.
Vitis wenchowensis C. Ling
Vitis wilsoniae H.J. Veitch
Vitis wuhanensis C.L. Li
Vitis yuenlingensis W.T. Wang
Vitis zhejiang-adstricta P.L. Chiu

Meşə üzümü

Status — arealı azalmaqda olan nadir növdür.
Yayılması — Quba rayonu (Alpan kəndi), Zaqatala rayonu (Muxax kəndi), Hadrut rayonu (Domu kəndi), Zəngilan (Ağbənd kəndi), Astara (Maşhan kəndi) rayonları. Azərbaycandan kənarda – Moldoviya, Krım, Ön Qafqaz, Dağıstan və Türkmənistan, Qərbi Avropa, Aralıq dənizi, Kiçik Asiya və İran.
Bitdiyi yer — çay subasarları və düzən meşələri.
Ehtiyatı — azdır.
Çoxalması — toxumla və vegetativ yolla çoxalır.
Ehtiyatının dəyişilmə səbəbləri — çaykənarı meşələrdən təsərrüfat üçün istifadə edilməsi.
Becərilməsi — məlumat yoxdur.
Qəbul edilmiş qorunma tədbirləri — xüsusi mühafizə tədbirləri hazırlanmamışdır.
Zəruri qorunma tədbirləri — botanika bağlarında əkmək, mövcüd yasaqlıqlarda və qoruqlarda qiymətli bitki kimi qorumaq lazımdır.
Məlumat mənbələri. Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı, 1989

Dində

"Quran"da üzüm haqqında belə bir ifadə var:

"Sənin bir xurma bağçan və üzüm bağın olmalı; belə ki, içlərindən gürül-gürül çaylar axıtmalısan."^[5]

— İsra surəsi, 91

Üzüm tumunun faydaları

Ən güclü antioksidant hesab edilən üzüm tumu xərçəng xəstəliyinə müsbət təsir edir; xərçəngin müalicəsindəki mənfilikləri aradan qaldırır.
Damarları qoruyur, damar xəstəliyinin qarşısını alır, damar xəstəliklərini müalicə edir.
İnfarkt xəstəliyini azaldır.
Pis xolesterolu azaldıb, yaxşı xolesterolu yüksəldir.
Diabet xəstələrinə müsbət təsir edir.
Qan damarlarını gücləndirir.
Kapilyar damarları gücləndirərək yüksək təzyiqə yaxşı kömək edir.
Gözdəki damarları gücləndirib qan dövranını yaxşılaşdırır.
Gözün şəffaf təbəqəsini qoruyur.
Yaşla birlikdə artan görmə zəifliyinə mane olur.
Kataraktanın əmələ gəlməsinə mane olur.
Qan və limfa dövranını nizamlayır.
Dəri problemlərinə müsbət təsir edir, dərini gözəlləşdirir və dəri sallanmasına mane olur.
Allergiya problemlərinin qarısını alan özəlliyi vardır.
Diş əti qanamalarında müalicəvi özəlliyə sahibdir.
C vitamininin təsirini artırır.
Saç hüceyrələrini inkişaf etdirir.
Qan yaradır, qan azlığının qarşısını alır və qanı təmizləyir.
Böyrək və bağırsaqları təmizləyir.
Revmatizm xəstəliyinə müsbət təsir edir^[6].