İnformasiya arxitekturası

İnformasiya arxitekturası (ing. Information architecture) — məlumatların effektiv şəkildə təşkil edilməsi, strukturlaşdırılması və idarə edilməsi ilə bağlı olan bir sahədir. İnformasiya arxitekturasının əsas məqsədi, istifadəçilərin lazım olan məlumatları asanlıqla tapa bilməsi və onları düzgün başa düşməsidir. Qeyd olunan anlayış xüsusilə veb saytların, mobil tətbiqlərin və digər rəqəmsal məhsulların dizaynında mühüm rol oynayır.^[1]

Sahələri

Məlumatların təşkili

Məlumatların necə qruplaşdırılacağına, təsnif ediləcəyinə və təqdim ediləcəyinə dair qərarlar verir. Məsələn, bir veb saytda məhsullar kateqoriyalar üzrə qruplaşdırılır: “elektronika,” “paltar,” “kitablar” və s. Təşkil sistemləri iki əsas növdə ola bilər:^[2]

Qəti təşkilat — məlumatlar müəyyən bir sıra və ya təsnifata uyğun qruplaşdırılır, məsələn əlifba sırası və ya tarixi ardıcıllıq.
Fərzi təşkilat — mövzular və ya məzmunlar bir-birinə bağlı ola bilər, məsələn, oxşar məzmunlar və əlaqəli məqalələr kimi.^[3]

Navigasiya sistemi

İstifadəçilərin sayt və ya tətbiq daxilində hərəkət etməsini təmin edir. Bu sistem vasitəsilə istifadəçilər məlumatları axtarıb tapa bilirlər. Navigasiya sistemlərinə menyular, düymələr, linklər və xəritələr daxildir.

Etiketləmə sistemi

Məlumatların necə adlandırıldığını və istifadəçilərə necə təqdim edildiyini müəyyən edir. Etiketləmə düzgün olmalıdır ki, istifadəçilər nəyin harada olduğunu asanlıqla başa düşsünlər. Məsələn, bir saytda “məhsullar” və ya “xidmətlər” bölmələri istifadəçilərin axtardıqları məlumatı tapmalarını asanlaşdırır.

Axtarış sistemi

İstifadəçilərin konkret məlumatları tapmaq üçün axtarış funksiyasından necə istifadə edəcəyini tənzimləyir. Axtarış sistemi istifadəçilərə müəyyən söz və ya ifadələr daxil edərək, lazımi məlumatlara sürətli çıxış imkanı verir.

Məlumatın təsnifatı və iyerarxiyası

İnformasiya arxitekturasında məlumatlar çox vaxt iyerarxik bir şəkildə təşkil edilir, yəni əsas bölmələr və alt bölmələr vasitəsilə qruplaşdırılır. Məsələn, elektron ticarət saytında "Elektronika" əsas bölmə ola bilər və bu bölmə daxilində “Telefonlar,” “Noutbuklar,” və “Aksessuarlar” kimi alt kateqoriyalar ola bilər.^[4]

İstifadəçi təcrübəsi ilə əlaqə

İnformasiya arxitekturası, istifadəçi təcrübəsinin (UX) əsas komponentlərindən biridir. Düzgün təşkil olunmuş məlumatlar istifadəçilərə daha müsbət və asan istifadə təcrübəsi təqdim edir. Pis təşkil olunmuş məlumatlar isə istifadəçilərin məzmunu tapmasını çətinləşdirir və nəticədə sayt və ya tətbiqdən istifadəni azalda bilər.^[5]

İnformasiya arxitekturasının əhəmiyyəti

İstifadəçi təcrübəsinin təkmilləşdirilməsi — informasiya yaxşı təşkil edildikdə istifadəçilər öz hədəflərinə tez və rahat çatır.
Məlumatın tapılmasını asanlaşdırır — müxtəlif axtarış və təşkilat üsulları ilə məlumatlara daha rahat çıxış təmin edilir.
Səmərəli iş prosesi — təşkil edilmiş və sistemləşdirilmiş məlumatlar inkişaf etdiricilər və dizaynerlər üçün daha rahat işləmək imkanı yaradır.

İnformasiya arxitekturası, mürəkkəb məlumat sistemlərini daha effektiv və istifadəçi dostu bir şəkildə strukturlaşdırmaq üçün vacibdir. Bu, rəqəmsal məhsulun uğurlu istifadəsini təmin edən mühüm amillərdən biridir.

İnformasiya memarlığı sahəsində məşhur insanlar

Riçard Sol Vurman — informasiya dizaynı ilə əlaqədar "informasiya arxitekturası" terminini icad etməklə tanınır.
Piter Morvill — Semantic Studios-un prezidenti və World Wide Web üçün İnformasiya Arxitekturasının həmmüəllifi (1998, 2002, 2006, 2015)
Lui Rozenfeld — Rosenfeld Media-nın təsisçisi və Ümumdünya Şəbəkə üçün İnformasiya Arxitekturasının həmmüəllifi (1998, 2002, 2006, 2015)
Cessi Ceyms Qarrett — Adaptive Path-ın həmtəsisçisi və İstifadəçi Təcrübəsinin Elementləri (2002) kitabının müəllifi
Kristina Vodtke — İnformasiya Arxitekturası: İnternet üçün planlar kitabının müəllifi (2003)

İstinadlar

↑ "What is IA?" (PDF). Information Architecture Institute. 28 July 2021 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
↑ Morville & Rosenfeld (2000). p. 4. "The art and science of shaping information products and experienced to support usability and findability."
↑ Resmini, A. & Rosati, L. (2012). A Brief History of Information Architecture. Journal of Information Architecture. Vol. 3, No. 2. [Available at http://journalofia.org/volume3/issue2/03-resmini/ Arxiv surəti 31 oktyabr 2019 tarixindən Wayback Machine saytında]. Originally published in Resmini, A. & Rosati L. (2011). Pervasive Information Architecture. Morgan Kaufmann. (Edited by the authors).
↑ Toms, Elaine. "Information interaction: Providing a framework for information architecture". Journal of the American Society for Information Science and Technology. 53 (10.1002/asi.10094). 17 May 2012: 855–862. doi:10.1002/asi.10094.
↑ Dillon, A. "Information Architecture in JASIST: Just where did we come from?". Journal of the American Society for Information Science and Technology. 53 (10). 2002: 821–23. doi:10.1002/asi.10090..

Biblioqrafiya

Wurman, Richard Saul. Information Architects (1st). Graphis Inc. 1997. ISBN 1-888-00138-0.
Morville, Peter; Rosenfeld, Louis. Information architecture for the World Wide Web (3rd). Sebastopol, CA: O'Reilly & Associates. 2007. ISBN 978-0-596-52734-1. information architecture.
Wodtke, Christina. Information Architecture - Blueprints for the Web (2nd). New Riders. 2009. ISBN 978-0-321-60080-6.
Resmini, Andrea; Rosati, Luca. Pervasive Information Architecture - Designing Cross-channel User Experiences (1st). Morgan Kaufmann. 2011. ISBN 978-0-123-82094-5.
Van Dijck, Peter. Information Architecture for Designers: Structuring Websites for Business Success. Rotovision. August 1, 2003. ISBN 9782880467319.

Ədəbiyyat

Sue Batley. Information Architecture for Information Professionals. Woodhead Publishing. January 2007. ISBN 978-1-84334-233-5.
Wei Ding; Xia Lin. Information Architecture: The Design and Integration of Information Spaces. Morgan & Claypool. 15 May 2009. ISBN 978-1-59829-959-5.
Earl Morrogh. Information Architecture: An Emerging 21st Century Profession. Prentice Hall. 2003. ISBN 9780130967466.
Alan Gilchrist; Barry Mahon. Information Architecture: Designing Information Environments for Purpose. Facet. 2004. ISBN 9781856044875.

[What-1] "What is IA?" (PDF). Information Architecture Institute. 28 July 2021 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.

[2] Morville & Rosenfeld (2000). p. 4. "The art and science of shaping information products and experienced to support usability and findability."

[3] Resmini, A. & Rosati, L. (2012). A Brief History of Information Architecture. Journal of Information Architecture. Vol. 3, No. 2. [Available at http://journalofia.org/volume3/issue2/03-resmini/ Arxiv surəti 31 oktyabr 2019 tarixindən Wayback Machine saytında]. Originally published in Resmini, A. & Rosati L. (2011). Pervasive Information Architecture. Morgan Kaufmann. (Edited by the authors).

[4] Toms, Elaine. "Information interaction: Providing a framework for information architecture". Journal of the American Society for Information Science and Technology. 53 (10.1002/asi.10094). 17 May 2012: 855–862. doi:10.1002/asi.10094.

[5] Dillon, A. "Information Architecture in JASIST: Just where did we come from?". Journal of the American Society for Information Science and Technology. 53 (10). 2002: 821–23. doi:10.1002/asi.10090..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]