Bilik təşkilatı

İnformasiya elmi
Ümumi aspektlər
Əlaqədar sahələr və alt sahələr

Bilik təşkilatı (ing. Knowledge Organization) — məlumatın və biliklərin strukturlaşdırılması, təsnif edilməsi, saxlanılması və istifadəsi prosesidir. Bu konsepsiya, insanların və ya sistemlərin müəyyən bir mövzuyla bağlı bilikləri necə təşkil etdiyini və bu bilikləri necə tapıb istifadə etdiyini araşdırır. Bilik təşkilatı kitabxanaçılıq, informasiya elmi, idarəetmə və təhsil kimi sahələrdə mühüm rol oynayır və effektiv məlumat mübadiləsi üçün əsasdır.[1]

Əsas məqsədləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məlumatın daha asan tapılması və əldə edilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaxşı təşkil edilmiş biliklər məlumatın tez və asan tapılmasına imkan verir. Bu, kitabxana və ya verilənlər bazasında müəyyən bir kitabı, məqaləni və ya faylı tapmaq üçün təsnifat sistemlərinin yaradılması ilə həyata keçirilir.[2]

İnformasiyanın idarə olunması və istifadəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təşkil edilmiş biliklər həm fərdi, həm də təşkilati səviyyədə səmərəli idarə oluna bilər. Məsələn, korporativ məlumatlar düzgün təşkil edildikdə, işçilər lazımi məlumatı tez taparaq qərar qəbul etmədə daha səmərəli ola bilərlər.[3]

Biliklərin paylaşılması və mübadiləsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təşkil edilmiş biliklər həm daxili, həm də xarici auditoriya ilə daha rahat paylaşılır. Məsələn, məlumatın yaxşı strukturlandığı bir şirkətdə işçilər bir-birilə daha səmərəli şəkildə bilik mübadiləsi edə bilirlər.

Əsas yanaşmaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təsnifat sistemləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bilikləri müəyyən kateqoriyalara ayıran sistemlərdir. Kitabxanalarda Dyu Təsnifat Sistemi (ing. Dewey Decimal Classification) və ya Kitabxana Təsnifatı (ing. Library of Congress Classification) kimi geniş istifadə olunan sistemləri əhatə edir. Eyni zamanda, məlumatların müəyyən bir mövzu və ya sahə üzrə təsnif edilməsi təşkilatlar üçün də əhəmiyyətlidir.

Ontologiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ontologiya biliklərin strukturlaşdırılması üçün istifadə olunan daha mürəkkəb yanaşmalardan biridir. Ontologiyalar məlumatlar arasında əlaqələri müəyyənləşdirir və bu əlaqələr əsasında biliklərin necə təşkil olunduğunu təsvir edir. Məsələn, tibbdə ontologiyalar xəstəliklər, simptomlar, müalicələr və onların qarşılıqlı təsirlərini təyin etmək üçün istifadə olunur.

Taksonomiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Taksonomiyalar (ing. Taxonomies) — biliklərin çoxsəviyyəli və iyerarxik şəkildə təşkil edilməsini təmin edir. Məsələn, bioloji taksonomiya canlıları növlərə, cinslərə, ailələrə və daha yüksək səviyyələrə ayırır. Bu, biliklərin sistematik və ardıcıl şəkildə təşkil edilməsi üçün effektiv bir yanaşmadır.

Etiketləmə və metaməlumat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bilikləri təşkil etmək üçün faydalı yanaşmalardan biri də etikətlərdən və metaməlumatdan istifadədir. Məsələn, bir sənəd və ya veb səhifəsi müəyyən açar sözlər və ya etiketlər vasitəsilə təşkil oluna bilər ki, bu da axtarış prosesini asanlaşdırır. Metaməlumat isə bir məlumatın haqqında məlumat verir — yəni onun kim tərəfindən yaradıldığı, nə vaxt yaradıldığı, hansı mövzuya aid olduğu və s.[4]

Xəritələmə və vizual təşkilat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəzən bilikləri vizual şəkildə təşkil etmək daha effektiv ola bilər. Qeyd olunan yanaşma biliklər arasındakı əlaqələri görselləşdirir. Mind maps (zehin xəritələri) və konsept xəritələri (ing. concept maps) biliklərin əlaqəli olduğu mövzuları göstərmək üçün istifadə olunan vizual vasitələrdir.[5]

Praktik tətbiqləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitabxanalar və arxivlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitabxanalar bilik təşkilatının ən köhnə və ən sistematik tətbiq olunduğu sahələrdən biridir. Kitablar, məqalələr və digər resurslar təsnifat və kataloq sistemləri vasitəsilə təşkil olunur.

Korporativ məlumat bazasının idarə olunması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təşkilatlar öz məlumatlarını effektiv şəkildə idarə etmək üçün bilik təşkilatı yanaşmalarından istifadə edirlər. Məlumat bazaları, sənəd idarəetmə sistemləri və bilik menecmenti platformaları bu məqsədə xidmət edir.

Elmi tədqiqat və təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Elmi biliklər məqalələr, tədqiqatlar və məlumat bazaları vasitəsilə təşkil olunur. Qey edilən sistemlər məlumatların müxtəlif sahələrdə istifadəsini təmin edir və tədqiqatçılara məlumatları tapmaq və təhlil etmək üçün lazım olan vasitələri verir.[6]

Əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Daha Yaxşı qərar qəbul etmə — yaxşı təşkil olunmuş biliklər fərdlərin və təşkilatların daha sürətli və düzgün qərar verməsinə kömək edir.
  2. Biliklərin yenidən istifadəsi — sistematik təşkil edilmiş biliklər təkrar istifadə oluna bilər. Bu, eyni məlumatların müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilməsinə imkan verir.
  3. Effektiv məlumat idarəçiliyi — biliklərin səmərəli təşkil olunması məlumatın idarə edilməsini daha rahat və əlçatan edir.[7]

Nəticə etibarilə, bilik təşkilatı insanların və təşkilatların məlumatlarla daha səmərəli işləməsini təmin edən bir vasitədir. Bu, biliklərin necə yaradıldığını, saxlandığını və istifadə edildiyini anlamağa kömək edir.[8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Intezari, A., Taskin, N., & Pauleen, D. J. (2017). Looking beyond knowledge sharing: an integra-tive approach to knowledge management culture. Journal of Knowledge Management. 21(2), p. 492–515.
  2. ↑ Joudrey, Daniel N., and Arlene G. Taylor. The Organization of Information, 4th ed. Santa Barbara, CA: Libraries Unlimited, 2018, p. 1. ISBN 9781598848595 OCLC 1005741949
  3. ↑ Yasir, M. & Majid, A. (2017). Impact of knowledge management enablers on knowledge sharing. World Journal of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development. 13(1), p. 16–33.
  4. ↑ HULME, E.W. Principles of book classification. Library Association Record, n.13–4, 1911–1912.
  5. ↑ Barité, Mario. 2018. "Literary warrant". Knowledge Organization 45, no. 6: 517–536.
  6. ↑ "System of Document Connections Based on References" (PDF). Nauchn-Techn.Inform. 1973.
  7. ↑ Greene, David. "LATCH: a syllabus design for EFL instruction in CALL". Computer Assisted Language Learning. 11 (4). October 1998: 381–396. doi:10.1076/call.11.4.381.5668.
  8. ↑ Wurman, Richard Saul. Information Anxiety. New York: Doubleday. 1989. ISBN 0385243944. OCLC 18442022.