İnformasiya davranışı (ing.Information Behavior) — insanın məlumat axtarışı, əldə etməsi, istifadə etməsi və paylaşması ilə bağlı fəaliyyətlərini öyrənən bir sahədir.[1] Qeyd olunan anlayış, xüsusilə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı ilə əlaqədar daha geniş miqyasda tədqiq edilir.[2] İnformasiya davranışı kitabxana elmi, psixologiya, sosiologiya və digər sosial elmlərin kəsişməsində tədqiq olunan multidissiplinar bir mövzudur.[3]
İnformasiya davranışı adətən bir informasiya ehtiyacı ilə başlayır. Bu, bir fərdin bilmədiyi və öyrənmək istədiyi məlumatlar ola bilər. İnformasiya ehtiyacı şüurlu və ya qeyri-şüuri şəkildə baş verə bilər. Məsələn, bir tələbə imtahana hazırlaşarkən konkret məlumatlara ehtiyac duyur.[4]
İnformasiya ehtiyacını qarşılamaq üçün insanlar məlumatları axtarmağa başlayır. İnformasiya axtarışı aktiv bir prosesdir və fərdlər müxtəlif mənbələrə müraciət edə bilər. Bu mənbələr kitablar, internet, elmi məqalələr, xəbərlər və ya digər insanlardan gələn məlumatlar ola bilər.[5]
Külthaunun informasiya axtarışı prosesi (ISP) modeli — Külthaunun modeli informasiya axtarışının altı mərhələdən ibarət olduğunu qeyd edir: işə başlamaq, seçmək, araşdırmaq, formalaşdırmaq, toplamaq və təqdim etmək.
Ellisin axtarış davranışı modeli — Ellis, informasiya axtarışının mərhələlərə bölünmədən müxtəlif üsullar və texnikalar vasitəsilə yerinə yetirildiyini vurğulayır.[6]
İnformasiya əldə edildikdən sonra fərd həmin məlumatı istifadə etməyə başlayır.[7] İnformasiyanın istifadəsi məlumatın təhlil olunması, işlənməsi və qərar vermək üçün tətbiqi ilə baş verir. İnformasiyanın istifadəsi kontekstə və ehtiyacın növünə görə dəyişir. Məsələn, bir iş adamı bazar tendensiyaları haqqında məlumatı analiz edərək biznes qərarları qəbul edə bilər.
İnsanlar əldə etdikləri məlumatı başqaları ilə paylaşa bilərlər. İnformasiyanın paylaşılması iş mühitində komanda üzvləri arasında məlumat mübadiləsi və ya sosial media platformalarında paylaşmalar şəklində ola bilər. İnformasiyanın paylaşılması sosial münasibətlərə və qarşılıqlı təsirə də bağlıdır.
Mədəniyyət və sosial norma — mədəni və sosial amillər informasiya davranışına təsir edir. Məsələn, bəzi cəmiyyətlərdə insanlar məlumatları daha gizli saxlamağa meyilli ola bilərlər.
Sosial dəstək və şəbəkələr — insanlar informasiya axtarışında digər insanlardan dəstək alaraq daha geniş məlumat mənbələrinə çıxış əldə edə bilərlər.[10]
Texnologiya və internetin rolu — internetin inkişafı informasiya davranışını əsaslı şəkildə dəyişdirib. İndi insanlar informasiyaya daha sürətli və asan çıxış əldə edirlər.
Axtarış motorları və sosial media — Google, YouTube, Facebook və digər platformalar insanların informasiya axtarma və əldə etmə üsullarını dəyişib.[11]
İnformasiya davranışını anlamaq, fərdi və təşkilati qərarların daha effektiv alınmasına kömək edir. Tədqiqatçılar, iş mühitində və gündəlik həyatda fərdlərin necə məlumat axtardığını, istifadə etdiyini və paylaşdığını başa düşərək, bu prosesləri optimallaşdırmaq üçün strategiyalar hazırlayırlar.[12] Eyni zamanda, informasiya davranışını anlamaq təhsil, marketinq, səhiyyə və digər sahələrdə daha yaxşı istifadəçi təcrübəsi yaratmaq üçün vacibdir.[13]
↑Gonzalez-Teruel, A; González-Alcaide, G; Barrios, M; Abad-García, MF. "Mapping recent information behavior research: an analysis of co-authorship and co-citation networks". Scientometrics. 103 (2). 2015: 687–705. doi:10.1007/s11192-015-1548-z. hdl:2445/100263.
↑Waller, Vivienne. Qualitative social research : contemporary methods for the digital age. SAGE Publications. 9 December 2015. ISBN978-1-4462-5883-5. OCLC948834592.
↑Utkarsh, U. "Information search behavior of service consumers: review and future research directions". The Marketing Review. 15 (2). 2015: 201–2019. doi:10.1362/146934715X14373846573667.
↑Murdock, Vanessa; Clarke, Charles LA; Kamps, Jaap; Karlgren, Jussi. "Workshop on Search and Exploration of X-rated Information (SEXI)". ACM SIGIR Forum. New York: Association of Computing Machinery. 47 (1). 2012.
↑Ingwersen, Peter; Järvelin, Kalervo. The Turn: Integration of information seeking and retrieval in context. Berlin: Springer. 2005.
↑Byström, Katriina; Hansen, Preben. "Conceptual framework for tasks in information studies". Journal of the American Society for Information Science and Technology. American Society for Information Science and Technology. 56 (10). 2005: 1050–1061. doi:10.1002/asi.20197.
↑Belkin, Nicholas J. "Anomalous states of knowledge as a basis for information retrieval". Canadian Journal of Information and Library Science. 5: 133–143.
↑Klein, G.; Moon, B.; Hoffman, R.F. "Making sense of sensemaking I: alternative perspectives". IEEE Intelligent Systems. 21 (4). 2006: 70–73. doi:10.1109/mis.2006.75.
Julien, Heidi; O’Brien, Michael. "Information Behaviour Research: Where Have We Been, Where Are We Going? / La recherche en comportement informationnel : D'où nous venons, vers quoi nous nous dirigeons?". Canadian Journal of Information and Library Science. 38 (4). 2014: 239–250. doi:10.1353/ils.2014.0016.