Şotlandiya maarifçiliyi
Şotlandiya maarifçiliyi, şotland maarifçiliyi və ya Şotland Maarifçilik dövrü[1] (ing. Scottish Enlightenment, ş.german Scots Enlichtenment, şot.kelt Soillseachadh na h-Alba) — Şotlandiya tarixinin XVIII–XIX əsrləri əhatə edən, intellektual və elmi fəaliyyət dalğası ilə səciyyələndirilən dövrü, Maarifçilik dövrünün epizodu. Şotlandlar XVIII əsrdə Avropanın ən savadlı xalqlarından biri idi. Onların ümumi savadlılıq dərəcəsi təqribən 75% idi. Şotlandiya maarifçiliyinin əsas şəxsləri alimlər, mütəfəkkirlər və yazıçılar idi. Şotlandiyanın paytaxtı olan Edinburq şəhərində elmi cəmiyyətlər formalaşmışdı.
Şotlandiya mütəfəkkirləri Avropa marrifçiliyinin humanist və rasional fikirlərindən fərqli olaraq, dünya haqqında olan, rasional baxımdan düzgün olmayan ənənəvi anlayışlardan uzaqlaşaraq insan dərrakəsinin fundamental əhəmiyyətini müdafiə etmişdir. Onlar düşünürdülər ki, səbəb ilə irəliləyən insan təbiət və cəmiyyət üçün daha yaxşı dəyişikliklər edə bilər. Bu, Şotlandiya maarifçiliyinin açar amilidir. Maarifçilik Şotlandiyada empirizm və praktikliyi ilə fərqlənirdi.
Şotlandiya maarifçiliyinin əldə etdiyi nailiyyətlər fəlsəfə, iqtisadiyyat, arxeologiya, geologiya və sosiologiya, o cümlədən səhiyyə, kimya və texnika sahələrində idi. Ən əhəmiyyətli töhfələr Frensis Hatçeson, Adam Smit, Devid Yum, Adam Ferquson, Tomas Reyd, Con Pleyfer, Cozef Blek, Robert Berns və Ceyms Hetton tərəfindən verilmişdir.
Şotlandiya maarifçiliyinin təsiri Şotlandiyadan kənara gedib çıxmışdır.
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Allan, David, Virtue, Learning and the Scottish Enlightenment: Ideas of Scholarship in Early Modern History, Edinburgh University Press, 1993, ISBN 978-0-7486-0438-8.
- Berry, C. J., Social Theory Of The Scottish Enlightenment, Edinburgh University Press 1997, ISBN 0-7486-0864-8.
- Broadie, Alexander. The Scottish Enlightenment: The Historical Age of the Historical Nation. Birlinn 2002. Paperback: ISBN 1-84158-151-8, ISBN 978-1-84158-151-4.
- Broadie, Alexander, ed. The Cambridge Companion to the Scottish Enlightenment. (Cambridge Companions to Philosophy) Cambridge University Press, 2003. ISBN 978-0-521-00323-0.
- Bruce, Duncan A. The Mark of the Scots: Their Astonishing Contributions to History, Science, Democracy, Literature, and the Arts. 1996. Hardcover: ISBN 1-55972-356-4, ISBN 978-1-55972-356-5. Citadel, Kensington Books, 2000. Paperback: ISBN 0-8065-2060-4, ISBN 978-0-8065-2060-5.
- Buchan, James Crowded With Genius: Edinburgh's Moment of the Mind. (Harper Perennial, 2004). ISBN 978-0-06-055889-5.
- Campbell, R. H. and Andrew S. Skinner, eds. The Origins and Nature of the Scottish Enlightenment (1982), 12 essays by scholars, esp. on history of science
- Daiches, David, Peter Jones and Jean Jones. A Hotbed of Genius: The Scottish Enlightenment, 1730–1790 (1986), 170 pp; well-illustrated introduction
- Derry, J. F. Darwin in Scotland: Edinburgh, Evolution and Enlightenment. Whittles Publishing, 2009. Paperback: ISBN 1-904445-57-8.
- Daiches, David, Peter Jones, Jean Jones (eds). A Hotbed of Genius: The Scottish Enlightenment 1731–1790. (Edinburgh University Press, 1986); ISBN 0-85411-069-0
- Dunyach, Jean-François and Ann Thomson, eds. The Enlightenment in Scotland: national and international perspectives (2015)
- Eddy, Matthew Daniel. The Language of Mineralogy: John Walker, Chemistry and the Edinburgh Medical School, 1750–1800 (2008).
- Goldie, Mark. "The Scottish Catholic Enlightenment," The Journal of British Studies Vol. 30, No. 1 (Jan. 1991), pp. 20–62 in JSTOR
- Graham, Gordon. "Morality and Feeling in the Scottish Enlightenment," Philosophy Vol. 76, No. 296 (Apr. 2001), pp. 271–82 in JSTOR
- Herman, Arthur. How the Scots Invented the Modern World: The True Story of How Western Europe's Poorest Nation Created Our World & Everything in It (Crown Publishing Group, 2001), ISBN 0-609-80999-7.
- Hook, Andrew (ed.) The History of Scottish Literature. Vol. 2. 1660–1800 (Aberdeen, 1987).
- Israel, Jonathan "Scottish Enlightenment and Man's 'Progress'" ch 9 in Democratic Enlightenment: Philosophy, Revolution, and Human Rights 1750–1790 (2011) pp. 233–69 excerpt and text search
- Lenman, Bruce P. Enlightenment and Change: Scotland 1746–1832 (2nd ed. The New History of Scotland Series. Edinburgh University Press, 2009). 280 pp. ISBN 978-0-7486-2515-4; 1st edition also published under the titles Integration, Enlightenment, and Industrialization: Scotland, 1746–1832 (1981) and Integration and Enlightenment: Scotland, 1746–1832 (1992); general survey
- Scott, Paul H. (ed.) Scotland. A Concise Cultural History (Edinburgh, 1993).
- Swingewood, Alan. "Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment," The British Journal of Sociology, Vol. 21, No. 2 (Jun., 1970), pp. 164–80 in JSTOR
- Towsey, Mark R. M. Reading the Scottish Enlightenment: Books and Their Readers in Provincial Scotland, 1750–1820 (2010)
- Broadie, Alexander, ed. The Scottish Enlightenment: An Anthology (1998), primary sources. excerpt and text search
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Northern Lights: How modern life emerged from eighteenth-century Edinburgh.
- Scottish Enlightenment – an introduction.
- Living philosophy – Philosophical play readings of the legacy of David Hume, Adam Smith and Robert Burns
- Edinburgh Old Town Association – has references and links
- "The Enlightenment in Scotland", BBC Radio 4 discussion with Tom Devine, Karen O'Brien and Alexander Broadie (In Our Time, Dec. 5, 2002)
- ↑ Zayıdzadə, Ayxan. "Klassik liberalizm nədir?". Rasional.org (az.). 9 avqust 2020. 2021-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-20.