Əhmədiyyə Cəbrayılov

Əhmədiyyə Mikayıl oğlu Cəbrayılov (22 sentyabr 1920, Oxud, Nuxa rayonu – 11 oktyabr 1994, Şəki) — İkinci dünya müharibəsinin iştirakçısı, partizan, Fransa Müqavimət Hərəkatının görkəmli nümayəndələrindən biri, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mikayıl Cəbrayılovun atası.[1]

Əhmədiyyə Cəbrayılov
Əhmədiyyə Mikayıl oğlu Cəbrayılov
1982-ci il
1982-ci il
Şəxsi məlumatlar
Digər adları Armed Mişel, Xarqo, Fraji, Ryus Armed, Matye Mişel, Kuraje Mişel
Doğum tarixi 22 sentyabr 1920(1920-09-22)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 11 oktyabr 1994(1994-10-11) (74 yaşında)
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Uşağı
Hərbi fəaliyyəti
Qoşun növü Partizan
Rütbəsi Leytenant
Təltifləri "Oktyabr inqilabı" ordeni 2-ci dərəcəli "Vətən müharibəsi" ordeni "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əhmədiyyə Cəbrayılov 22 sentyabr, 1920-ci ildə Şəki rayonunun Oxud kəndində anadan olmuşdur. İkinci dünya müharibəsi illərində Fransa Müqavimət hərəkatının iştirakçısı, "Armed Mişel", "Ryus Armed", "Хаrqo" və başqa adlarla Fransanın azadlığı uğrunda döyüşlərdə iştirak etmişdir. Fransanın orden və medalları ilə, o cümlədən "Hərbi medal"lar ilə təltif olunmuşdur.[1]

1935-ci ildə Şəkidə Kənd təsərrüfatı texnikumunun Zootexnika və aqronomiya fakültəsinə daxil olur. 1938-ci ildə buranı Aqronomiya ixtisası üzrə bitirir və növbəti illərdə Quba-Xaçmaz zonası rayonlarında əmək fəaliyyətinə başlayır.[1] 1940-cı ildə Kommunist partiyasına üzv olur.[2]

Müharibədə iştirakı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əhmədiyyə Cəbrayılov sovet ordusunda

Böyük Vətən Müharibəsinin başlaması ilə könüllü olaraq cəbhəyə yollanır. Orconikidze diyarının Nevinnomıssk şəhərindəki aviasiya məktəbində hazırlıq keçir. Bir neçə ay davam edən kurslardan sonra kiçik leytenant rütbəsi alaraq Moskva yaxınlığında yerləşən 35-ci divizionun 350-ci bombardmançı eskadriliyasına, texniki xidmət sahəsinə təyin olunur.[1][2]

1942-ci ilin aprelində Ukraynanın Donbas şəhərinə göndərilir və orada 350-ci polkun siyasi rəhbərinin köməkçisi təyin olunur. Bu polkun tərkibində o, Ukraynanın Barvinki-Lozovaya-İzyum rayonu ətrafındakı döyüşlərdə iştirak edir. Baş leytenant rütbəsi alır.[1][2]

Əsirlik

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1942-ci ilin aprel və ya may ayında onun təyyarəsi Kursk ətrafında vurulur. Həmin dövrdə 350-ci polk Şimali Donets çayının sahilində, İzyum çayının yaxınlığında ağır yaralanır və almanlara əsir düşür, Barvinka və Lvov yaxınlığındakı həbs düşərgələrinə göndərilir. Bir düşərgədən başqa düşərgəyə keçid 3 ay davam edir. Hər gün piyada təxminən 60 km yol qət olunurdu.[1][2]

Əhmədiyyə Cəbrayılovun Fransada Valleroy kəndində əsir olduğu məkan

1943-cü ildə Daxau həbs düşərgəsinə göndərilir və birinci dəfə qaçmağa cəhd edir. Bıçaqla silahlanaraq özünü sərxoşluğa vurur, gecənin qaranlığından istifadə edərək gözətçiyə yaxınlaşır və boğazını kəsmək istəyir. Cəhd baş tutmur və nəticədə almanlar tərəfindən Fransanın cənubunda, Tuluza şəhəri yaxınlığındakı Montoban həbs düşərgəsinə göndərilir. Burada o, 4167 nömrəli əsir idi. Bu həbsxanada o vərəm xəstəliyinə tutulur.[1][2]

Müqavimət hərəkatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1943-cü ildə həbsxana komendantının qulluqçusu madam Jannanın köməyi ilə fransız vətənpərvərləri almanların diqqətini yayındırmaq üçün tabutda gizlənmiş Əhmədiyyəni xilas edərək Jannanın evindəki zirzəmiyə gətirirlər. Sağaldıqdan sonra Əhmədiyyə faşistlərdən qisas almaq üçün qəti qərara gəlir və özünü buna hazır hesab edir. Fransız dilini öyrənir, madam Jannanın sayəsində onun vətənpərvər dostları və partizan hərəkatları ilə əlaqəyə girir, müqavimət hərəkatının kapitan Delplankın (ləqəbi "Düma") rəhbərlik etdiyi Tarn və Qaron departamentlərindəki 4-cü eskadronun üzvü olur. Əhmədiyyə Cəbrayılovun gizli fəaliyyət ləqəbləri "Xarqo", "Fraji", "Qoçaq", "Ryus Armed" və s. olmuşdur. İşğalçı alman hakimiyyət orqanları onun başına 10 min alman markası mükafat təyin etmişdilər.[1][2]

Əhmədiyyə Cəbrayılov (solda) Müqavimət hərəkatı zamanı

1944-cü il 22 mayda Əhmədiyyəni əvvəlcə Kaberta partizan dəstəsinə, sonra isə kapitan Delplankın komandanlıq etdiyi Düma Gizli Ordusuna keçirirlər, Əhmədiyyə bu dəstənin Tarn və Qaronun azad edilməsi uğrunda apardığı bütün döyüşlərdə iştirak edir. 1944-cü il 19 avqustda Montobanın azad edilməsi və buna qədərki digər əməliyyatlara qatılır.[1][2]

20 avqustda azad edilmiş Parisdə general Şarl de Qoll Əhmədiyyə Cəbrayılov ilə görüşür. Bu görüşü fotoşəkil təsdiq edir, həmin dövrdə Fransa müvəqqəti hökumətinin prezidenti olan Şarl de Qollun iştirak etdiyi banketdə Əhmədiyyəni görmək olar. 28 avqustda Əhmədiyyə Montobanda yaradılan 3-cü briqadaya daxil olaraq Vozj və Elzasdakı döyüşlərdə iştirak edir.[1][2]

1945-ci il 1 martda o, 3-cü briqadanın 4-cü eskadronuna daxil olur. Bir sıra tapşırıqlarla yanaşı, Əhmədiyyə Cəbrayılov dəmir yol xətlərini partladaraq düşmənin minlərlə fransızı Almaniyadakı həbs düşərgələrində apararaq işlətmələrinə mane olmuşdur. Həbs düşərgəsinə aparılan 500-ə yaxın fransız uşağı xilas edən zaman, yaralanmış və alman zabiti formasında olduğu üçün bir müddət alman hərbi qospitalında müalicə almışdır. Müalicəsi bitdikdən sonra, Albi şəhərinə hərbi komendant təyin olunmuşdur. Bir müddət alman zabiti kimliyində partizanlara çox əhəmiyyətli məlumatlar ötürmüşdür. Daha sonra bütün komendatura zabitlərini əsir götürərək partizanlara təhvil vermişdir. O, körpüləri sıradan çıxarır, alman anbarlarını və faşist zabitlərinin yaşadıqları evləri yandırır. Onun başçılığı altında Lion şəhərinin mərkəzində düşmən tankları yandırılır. Müvəffəqiyyətlə aparılan təhlükəli əməliyyatların müqabilində Fransa Kommunist Partiyasının baş katibi Moris Torez ona tapança bağışlayır.[1][2]

Əhmədiyyə Cəbrayılov (solda oturub) Fransada bir qrup partizanlarla birgə

16 martda o, 3-cü briqadadan tərxis olunur. 1945-ci ilin mayında Birinci Fransız Ordusunun tərkibində yenidən Vozj və Elzasdakı döyüşlərə qatılır.

1946-cı ildə Əhmədiyyə qəti qərara gəlir ki, vətəninə qayıtsın. Fransa onun hərbi şücaətlərini layiqincə qiymətləndirir və o, ölkənin medal və ordenlərlə təltif olunur, o cümlədən şəxsi igidliyə görə "hərbi medal"la ilə (bu medal sıravi əsgərə hərbi paradda generaldan irəlidə addımlamaq hüququ verir)[3].

Müharibədən sonra

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şarl de Qollun Moskvaya gəlişi ilə bağlı Cəbrayılovun adına 1966-cı ildə göndərilən dəvətnamə

25 noyabr 1946-cı ildə Şarl de Qollun köməyi ilə Əhmədiyyə SSRİ-yə qayıdır. Burada o, vətən xaini kimi qəbul olunur və Moskvadakı yoxlamaların birində onun mükafatlarının bir hissəsi əlindən alınır.[1][2]

1947-ci ildə Sürəyya xanımla ailə qurur, 1948–1962-ci illərdə bu nikahdan 7 uşaq dünyaya gəlir. 1964-cü ildə Kirovabad Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda yarımçıq qalmış təhsilini davam etdirir.[1][2]

1966-cı ildə Fransa prezidenti Şarl de Qoll SSRİ-yə səfəri zamanı Əhmədiyyə Cəbrayılovu görmək istədiyini bildirmiş və o, Moskvaya çağrılmışdır. 1968-ci ildə Sovet hökuməti tərəfindən "vətən xaini" adı onun üstündən götürülür və bəraət verilir. 1970-ci ildə Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda təhsilini başa vurduqdan sonra Şəki rayonu Nərimanov adına kolxozda baş aqronom işləyir. 1971-ci ildə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni ilə təltif olunur.[1][2]

1972, 1975, 1982-ci illərdə döyüşlərdə iştirak etdiyi yerləri gəzməyə icazə verilir. O, Montoban, Rodez, Tuluza, Albi şəhərlərinə gedir, həmçinin Paris, Bordo, Strazburq, Lion, Dijon və Marseldə olur, keçmiş döyüş yoldaşları ilə görüşür. 1975-ci ildəki səfəri zamanı o, Fransa Senatında senator Jak Düklo tərəfindən qəbul edilir və ona bu görüşdən xatirə medalı təqdim edilir.[1][2]

1976-cı ildə müharibədəki iştirakına görə ""Oktyabr inqilabı" ordeni" ilə təltif olunur. 1977-ci ildə Tarn və Qaronda Fransa partizan hərəkatında birgə iştirak etdiyi Rene Şambar SSRİ-yə gəlir və Əhmədiyyə Cəbrayılovla görüşür.

1986-cı ildə Əhmədiyyə Cəbrayılov 5 fransız mükafatına layiq görülür — Müharibə Xaçı, Hərbi şücaət xaçı, Fransa Müqavimət hərəkatı medalı, İgidliyə görə medal, Yaralanmağa görə medal. 1990-cı ildə Şarl de Qollun anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş mərasimlərdə iştirak etmək üçün Parisə dəvət olunur. 1994-cü il 6 yanvarda Front National milli hərakat məmuru Rene Rassel Əhmədiyyə Cəbrayılova Fransa Müqavimət hərəkatında iştirakını təsdiqləyən sənədi təqdim edir.[1][2]

  • Əhmədiyyə Cəbrayılovun Fransa Müqavimət hərəkatında iştirakını təsdiqləyən Caserne Bernadotte arxivindən çıxarış (1990)
    Əhmədiyyə Cəbrayılovun Fransa Müqavimət hərəkatında iştirakını təsdiqləyən Caserne Bernadotte arxivindən çıxarış (1990)
  • Cəbrayılova 1990-ci ildə verilmiş Könüllülər cəmiyyətinin kitabçası
    Cəbrayılova 1990-ci ildə verilmiş Könüllülər cəmiyyətinin kitabçası
  • Cəbrayılovun Fransa Müqavimət hərəkatında iştirakını təsdiqləyən sənəd (1994)
    Cəbrayılovun Fransa Müqavimət hərəkatında iştirakını təsdiqləyən sənəd (1994)

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fransa mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əhmədiyyə Cəbrayılovun ev-muzeyində saxlanılan Fransa mükafatları

Əhmədiyyə Cəbrayılov Fransanın 8 hərbi mükafatı ilə təltil olunmuşdur[4]:

SSRİ mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əhmədiyyə Cəbrayılovun ev-muzeyində saxlanılan SSRİ və Rusiya mükafatları

Rusiya mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vəfatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1994-cü il 10 oktyabrda Əhmədiyyə Cəbrayılov Şəkidə yol qəzası zamanı həlak olur. Yük maşını telefon mağazasına çırpılır, həmin an Əhmədiyyə mağazanın içində olur. O, Oxud kənd qəbristanlığında dəfn edilir.

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Onun ölümündən xəbərsiz olan Fransa hökuməti 1995-ci ildə faşizm üzərində qələbənin 50 illiyi münasibətilə ona fəxri təqaüd və xatirə medalları göndərir.

1995-ci ilin oktyabrında, ölüm ildönümündə onun qəbri üzərində bürünc heykəli qoyulur.

1998-ci il 15 oktyabrda Fransa Müqavimət hərəkatının könüllü döyüşçüsü Əhmədiyyə Cəbrayılova ölümündən sonra Fransanın azadlığı uğrunda döyüşlərdə iştirakına görə Minnətdarlıq Diplomu verilir. Həmin il Əhmədiyyə Cəbrayılovun döyüş yoldaşı Rene Şambar Şəkidə onun ailəsinə baş çəkir.

11 avqust 2020-ci ildə Azərbaycan prezidenti Əhmədiyyə Cəbrayılovun 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.[7]

  • Əhmədiyyə Cəbrayılovun Şəkidəki ev-muzeyi
    Əhmədiyyə Cəbrayılovun Şəkidəki ev-muzeyi
  • Əhmədiyyə Cəbrayılovun və oğlu Mikayıl Cəbrayılovun Oxud kənd qəbiristanlığında məzarları və heykəlləri
    Əhmədiyyə Cəbrayılovun və oğlu Mikayıl Cəbrayılovun Oxud kənd qəbiristanlığında məzarları və heykəlləri
  • Cəbrayılova həsr olunmuş "Tapşırığa gedərkən" pyesinin afişası (Şəki Dövlət Dram Teatrı). Müəllif Hüseynağa Atakişiyev
    Cəbrayılova həsr olunmuş "Tapşırığa gedərkən" pyesinin afişası (Şəki Dövlət Dram Teatrı). Müəllif Hüseynağa Atakişiyev

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Азербайджанцы в Европейском движении Сопротивления" ("Azərbaycanlılar Avropa müqavimət hərəkatında"), Vətən 2005, Ruqiyyə Əliyeva.
  • "Xarqo", 1998, Zaman Qarayev.
  • Kamal Mədətov, "ОТ ВАШЕГО СОБСТВЕННОГО КОРРЕСПОНДЕНТА ", ("Xüsusi müxbirinizdən"), Bakı, 1980.
  • İkinci dünya müharibəsi zamanı Fransada sovet müqavimətçilərinin şahid olduqları hadisələr. Armed Mişelə həsr olunmuş "РЮСС АРМЕД" ("RUS ARMED") adlı məqalə, səh.133–137.
  • "Fransa Milli Kahramanı Azerbaycanlı Türk Ahmediyye Cebrailov", Bakı, 2000, Yakup Öztürk.
  • "Armed Mişel", Bakı, 2011–2019, Elxan Elatlı

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Qəhrəman atanın qəhrəman oğlu Arxivləşdirilib 2022-03-27 at the Wayback Machine "Respublika" qəzeti, 2012, 6 iyul,səhifə 6.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Rene Şambarın məktubları. Azərbaycanlı döyüşçü Əhmədiyyə Cəbrayılovun II Dünya müharibəsi zamanı Fransa müqavimət hərəkatında iştirakı haqqında fransız silahdaşının xatirələri Arxivləşdirilib 2021-01-07 at the Wayback Machine / Azərbaycan Dövlət Tərcümə Mərkəzi
  3. ↑ 1 2 3 4 Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. X tom. S. 407.
  4. ↑ Мехтиев, Г. Г. За социалистическую Родину // Вечно живые традиции [Текст] / Н. Я. Макеев, Х. Г. Везиров, Дж. Б. Гулиев [и др.] ; ред. В. Джалагония ; Ин-т истории партии ЦК КП Азербайджана. — Б. : Азернешр, 1968. — Гл. VIII. — С. 228–248. — 366 с., 1 л. портр. : ил. — 4200 экз.
  5. ↑ 1 2 3 Семиряга М. И. Советские люди в европейском Сопротивлении, М., 1970
  6. ↑ 1 2 3 4 5 Джебраилов А. С французскими братьями по оружию // "Против общего врага: Сов. люди во франц. движении сопротивления", Иван Васильевич Паротькин, Наука, 1972.
  7. ↑ President.Az. "Əhmədiyyə Cəbrayılovun 100 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı" (az.). President.az. 11.08.2020. 2020-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-11.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Əhmədiyyə Cəbrayılov ilə əlaqəli mediafayllar var.