Ərəb-bizans müharibələri

Bizans-ərəb müharibələri (VII–XI əsrlər) — Yaxın Şərqdə, Aralıq dənizində və Cənubi Qafqaz uğrunda Xilafətin Bizansla müharibəsi. Cihad və islamın yayılması adı ilə Əbu Bəkrin dövründə Aralıq dənizinin şərq sahilindəki işğallardan başlamışdır.

Bizans - Xilafət müharibələri
Müsəlman fəthləri
Yunan atəşi, ilk dəfə bizanslılar tərəfindən Bizans-ərəb müharibələrində istifadə olunub
Tarix	629 - 1050
Yeri	Levant, Suriya, Misir, Şimali Afrika, Anadolu, Siciliya, Cənubi İtaliya
Nəticəsi	Levant, Mesopotamiya, Şimali Afrika Xilafət tərəfindən işğal edildi, sonralar şimali Levant Bizans tərəfindən qaytarıldı.
Münaqişə tərəfləri
Xilafət Bizans
Komandan(lar)
Məhəmməd Zeyd ibn Haris☪ Abdullah ibn Rəvaha☪ İkrimə ibn Əbu Cəhl Xalid bin Vəlid Əbu Bəkr Ömər Osman ibn Əffan Şurahbil ibn Həsənə Əmr ibn As I Muaviyə I Yezid Yezid ibn Əbu Sufyan Məhəmməd ibn Mərvan Məsləmə ibn Əbdülmalik Harun ər-Rəşid Ömər əl Əqta☪ Tripolili Leon☪ I İrakli Teodor Tritiriye† Flavi Qriqori† Vahan† Persiyalı Niketa† II Konstant IV Konstantin II Yustinian Leonti Herakli V Konstantin Erməni V Leon Mixail Lahanodrakon Tatzates İrina Sarantapeçaina I Nikifor
Tərəflərin qüvvəsi
naməlum naməlum
İtkilər
naməlum naməlum
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

633-cü ildə Vadi- Ərəbdə(Ölü dənizindən cənuba) ərəblər öz ilk böyük qələbələrini qazandılar. 7-ci əsrin ikinci yarısında Bizans bir sıra məğlubiyətlərdən sonra Suriyada, Fələstində, İraqda, Misirdə, Cənubi Qafqazda, qismən Şimali Afrikadakı mülklərini itirdi. 646-cı ildə Xilafət ordusu İsgəndəriyyəni, Kipr (648) və Rodos (654) adalarını birdəfəlik tutdu. 668-ci ildən hərbi əməliyatlar əsasən Kiçik Asiyada aparılırdı. 668–669,673–678, 716–717-ci illərdə donanmanın dəstəyilə ərəb qoşunları Konstantinopola qarşı bir neçə yürüş təşkil etdilər. Sonuncu yürüş vaxtı(717) Xilafətin ordusu və donanması məğlub oldu, bu Anadoludakı ərəb işğallarına son qoydu.

Sonrakı 20 il ərzində bu rayonda müharibə dəyişkən uğurla getdi. 739-cu ildə Bizans ordusu ərəbləri Akroin (indi Karahisar) şəhəri yanında darmadağın etdi, bundan sonra ərəblər Kiçik Asiyanın qərb hissəsindən təmizləndilər. 9-cu əsrin əvvəlində bizanslı qoşunlar Suriyadan Qafqazın cənub-qərbinə qədər aldılar. İmperiyanın şərqində qalalar sistemi yaradıldı ki ərəblər də öz növbəsində buna qarşı öz istehkamlar sistemini yaratdı. Bizanslıların ən vacib qalası Kilikiyadakı Tars qalası idi. Hərbi əməliyatlar demək olar ki hər il, əsasən qalalar xəttində aparılırdı.

Aralıq dənizində ərəblər öz donanma üstünlüklərindən yararlanaraq 823-cü ildə Kriti, 858-ci ildəysə Maltanı aldılar. Siciliya adası uğrunda müharibə 50 ildən çox davam etdi, ərəblər onu 878-ci ildə aldılar. Siciliyanı özlərinə dayaq məntəqəsi edərək ərəblər buradan İtaliyanın əsasən Kalabriya və Apuliya sahillərinə basqınlar edirdilər. Krit adası isə ərəblərin Peloponnes və Egey dənizi adalarına olan basqınlarında dayaq məntəqəsi rolunu oynayırdı.

Bizansdan hərbi-texniki cəhətdən bu qədər geri qalan Xilafətin hərbi uğurları, Bizansın Sasanilərlə müharibələrinin nəticəsi idi. Otə yandan Bizans əhalisinin ağır vəziyəti ərəblərin işinə yarayırdı. Xilafətin dağılması Bizansa 10-cu əsrin əvəlində öncə Suriyanın şimalını, ikinci yarısında isə Krit, Kipr və Rodos adalarını qaytarmağa imkan verdi. 11-ci əsrdə Bizanslıların Səlcuqlular kimi rəqibi ortaya çıxdığından ərəb- Bizans qarşıdurması öz kəskinliyini itirdi.

• Советская военная энциклопедия. Военное издательство Министерства обороны СССР. Москва-1976 год. Т.1