Aleksey Şahmatov

Aleksey Aleksandroviç Şahmatov (rus. Алексе́й Алекса́ндрович Ша́хматов; 5 (17) iyun 1864[1][2] və ya 17 iyun 1864[1][2], Narva, Sankt-Peterburq quberniyası[d][3] – 16 avqust 1920[3][4][…], Petroqrad[3]) — Rus filoloqu, dilçi və tarixçisi, rus dilinin, qədim rus salnamələrinin və ədəbiyyatının tarixi tədqiqatının banisi. Sankt-Peterburq İmperator Elmlər Akademiyasının akademiki, İmperator Pravoslav Fələstin Cəmiyyətinin üzvü. 1901-ci il yanvarın 1-dən - əsl dövlət müşaviri.

Aleksey Şahmatov
rus. Алексей Александрович Шахматов
Doğum tarixi 5 (17) iyun 1864[1][2] və ya 17 iyun 1864(1864-06-17)[1][2]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 16 avqust 1920(1920-08-16)[3][4][…] (56 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Volkovo qəbiristanlığı[d]
Elm sahələri filologiya, tarix
Elmi dərəcəsi
Elmi adı
İş yeri
Təhsili
  • Moskva Universitetinin Tarix və Filologiya fakültəsi[d] (–1887)
Tanınmış yetirmələri Sergey Obnorski
Üzvlüyü
Mükafatları 1-ci dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni 3-cü dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zadəgan sülaləsi olan Şahmatovların ailəsində anadan olub. Atası - Aleksandr Alekseyeviç Şahmatov, məmur, vəkil, ana - Mariya Fedorovna evdar qadın olub. Ailədə dörd uşaq olublar, bir oğlan, üç bacı. Valideynləri 1871-ci ildə vəfat etdi və üç azyaşlı uşaq Evgeniya, Aleksey və Olqa əmi Aleksey Alekseeviç Şahmatov tərəfindən himayəyə götürüldü. Buna görə də Aleksey bir müddət Saratov quberniyasının Qubarevka kəndində yaşayıb və orada vaxtilə Heydelberq Universitetini bitirmiş əmisi onunla məşğul olub.

1874-1878-ci illərdə Kreyman gimnaziyasında oxuyub, sonra 4-cü Moskva gimnaziyasının 5-ci sinfinə keçib.[5] Hələ 1878-ci ildə orta məktəb şagirdi olarkən o, dillərin mənşəyi haqqında məqalə yazır və onu İmperator Moskva Universitetinin professorları Vsevolod Miller, N.İ.Storojenko və F.F.Fortunatova təqdim edir. Məhz Fortunatov 1882-ci ildə A.İ.Sobolevskinin protoslavyan dilinin fonem sisteminə dair magistrlik dissertasiyasını müdafiə etmək üçün Şaxmatovu dəvət edir. Burada Şaxmatov məruzənin bəzi mühüm müddəalarını inandırıcı şəkildə tənqid edir. Bu hadisə Sobolevski ilə onun arasında uzunmüddətli güclü düşmənçiliyə gətirib çıxarır.[6]

Gimnaziyanı gümüş medalla bitirdikdən sonra 1883-cü ildə İmperator Moskva Universitetinin tarix-filologiya fakültəsinə daxil olur. 1884-cü ildə “Rus dilinin tədqiqi” jurnalında ilk məqaləsi dərc olunur: “XIII-XIV əsrlərin Novqorod hərflərinin dilinə dair araşdırma”.

1887-ci ildə universiteti bitirəndə o, “Ümumi slavyan dilində uzunluq və vurğu haqqında” mövzusunda yekun namizəd essesini hazırladı. Rus dili və ədəbiyyatı kafedrasında professor vəzifəsinə hazırlaşmaq üçün universitetə ​​getdi. 1890-cı ildə magistratura imtahanını verərək Privatdosent adını aldı və İmperator Moskva Universitetində rus dili tarixi kursunu oxumağa başladı.

1892-ci ildə o, 1894-cü il martın 12-də İmperator Moskva Universitetində (opponentlər: R.F.Brandt, F.E.Korş və V.F.Miller) müdafiə etdiyi "Rus fonetikası sahəsində tədqiqatlar" adlı magistr dissertasiyası üzərində işləməyə davam edir. Müdafiənin nəticələrinə görə, Şahmatova dərhal rus dili və ədəbiyyatı doktoru elmi dərəcəsi verilmiş, həmin ilin noyabrında isə akademiklər A.F.Bıçkov və İ.V.Yaqiçin təklifi ilə o, Elmlər Akademiyasının adyunktu seçilmişdir. 3 may 1897-ci ildə ekstroardinar akademik, 4 dekabr 1899-cu ildə adi akademik seçildi. 1899-1920-ci illərdə Rusiya Elmlər Akademiyası Kitabxanasının (REA) I (Rus bölməsi) filialının direktoru olub.[7]

Akademik Y.K.Qrotun ölümündən sonra rus dilinin ilk normativ lüğətinin tərtibini öz üzərinə götürdü. 1898-ci ildən 34 yaşlı Şahmatov XVIII əsrdən bu günə qədər Elmlər Akademiyasının İdarə Heyətinin ən gənc üzvüdür. 1906-cı ildən - Akademiyanın Rus dili və ədəbiyyatı kafedrasının sədri təyin olunub.[8]

1908-ci ildən Privatdosent, 1910-cu ildən Sankt-Peterburq Universitetinin Tarix-filologiya fakültəsinin rus dili və rus ədəbiyyatı kafedrasının professoru olub.

Konstitusiya Demokratik Partiyasının üzvü (1905), 1906-cı ildən - Akademik Kuriyadan Dövlət Şurasının üzvü. 1917-1918-ci illərdə aparılan rus orfoqrafiyası islahatının hazırlanmasında iştirak edib.

1920-ci il iyulun 23-də Şahmatovun sədrliyi ilə ORJAS-ın son iclası oldu. 16 avqust 1920-ci ildə Petroqradda peritonitdən vəfat edib. Smolensk pravoslav qəbiristanlığında dəfn edilib. Daha sonra onun külü Volkovskoye qəbiristanlığına köçürülüb.[9]

Elmi fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

A.Şahmatovun sədrliyi ilə İmperator Elmlər Akademiyasının Rus dili və ədəbiyyatı şöbəsi rus dilinin tədqiqi istiqamətində mühüm işlər görürdü. 1910-cu ildə rus dili və ədəbiyyatı kafedrası Rusiyada filologiyanın mərkəzinə çevrildi. Şahmatovun təşəbbüsü ilə Elmlər Akademiyası kaşub, polab, lusat, polyak, serb, sloven dillərinə dair monoqrafiyalar, lüğətlər, materiallar və tədqiqatlar nəşr etdirib. 1897-ci ildə Şahmatov rus dilinin akademik lüğəti işinə rəhbərlik edirdi.[10] Şöbə Rusiya müvəqqəti hökumətinin qəbul etdiyi orfoqrafiya islahatını öz nəzarəti altına aldı.

Şahmatovun əsərlərindən sonra Qədim Rusiyanın tarixinə dair bütün araşdırmalar onun nəticələrinə əsaslanır. Alim bir elm kimi qədim rus mətnşünaslığının əsasını qoyub. 1925-1927-ci illərdə alimin ölümündən sonra Rusiyada sintaktik nəzəriyyənin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərən, əsasən qeyri-ənənəvi "Rus dilinin sintaksisi" nəşr olundu. Bununla da ilk dəfə olaraq rus dilinin çoxlu sintaktik strukturları sisteminin müəyyən edilməsinə cəhd edildi.[11][12][13]

A.Şahmatovun tələbələri arasında: D.K.Zelenin, rus və sovet etnoqrafı, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü; G.A.İlyinski, rus və sovet slavyan filoloqu, tarixçi və arxeoqrafı, Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, S.P.Obnorski, rus və sovet rus dilçisi, SSRİ Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü; M.D.Priselkov, rus və sovet tarixçisi; M.Vasmer, rus və alman slavyan dilçisi, 3 cildlik Rus dilinin etimoloji lüğətinin müəllifi (Russisches etymologisches Wörterbuch); S. Q. Bərxudarov, dilçi alim, çoxcildlik “Rus ədəbi dili lüğətinin” redaktoru, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü; D.V.Bubriç, sovet uqrikşünaslığının banisi, SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü; V. L.Komaroviç, M.Q.Dolobko var idi.[14][15][16]

Folklorşünas-dialektoloq və etnoqraf

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şahmatov ilk dəfə 1884-cü ildə Olonets vilayətində dialektoloji səfəri zamanı folklor qeydlərini aparıb. Topladığı materiallar arasında arasında 71 nağıl, 11 dastan, 2 mənəvi beyt, 30 tapmaca, həmçinin toy mahnıları və məsəllər var idi. Alim dialektoloji xüsusiyyətlərinin aydın şəkildə təzahür edəcəyi ayrıca bir dialekt tapmaq ümidi ilə Olonets bölgəsini uzaq olduğuna görə seçmişdi.[17] Səfəri ilə o, dialektologiyaya dair maraqlı məlumatlar toplayan məşhur folklorşünaslar P.N.Rıbnikov və A. F. Qilferdinqin, bir çox nağılları, toy və oyun mahnılarını lentə yazan rus dili tarixçisi M. A. Kolosovun tədqiqatlarını davam etdirmişdir. İki yay ayı ərzində (iyul və avqust) Şahmatov Zaonejye, Kondopojskaya, Velikoqubskaya, Şunqskaya və Tolvuiskaya volostlarına baş çəkdi.[18]

Nağılların bəziləri Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin qeydlərində dərc edilib. Səfər zamanı toplanmış dialektoloji materialdan Şahmatovun “Novqorod hərflərinin dilinin tədqiqi”, “Rus fonetikası sahəsində tədqiqatlar” dissertasiyasında və bir sıra başqa məqalələrində istifadə edilib. Leksik material G.İ.Kulikovskinin tərtib etdiyi "Regional Olonets dialektinin gündəlik və etnoqrafik tətbiqi lüğəti"nə dəyərli töhfə oldu.

Elmi cəmiyyətlərdə və təşkilatlarda iştirak

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aleksey Şahmatov Serbiya Elmlər Akademiyasının üzvü (1904), Praqa (1909) və Berlin Universitetlərinin fəlsəfə doktoru (1910), Krakov Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1910), Vitebsk Elmi Arxiv Komissiyasının fəxri üzvü, Rus Bibliologiya Cəmiyyətinin (1900), Arxeoqrafiya Komissiyasının üzvü olub.[19] Член Русского Географического общества с 1896 года, председатель (и. о.) Отделения этнографии РГО с 30 ноября 1912 года по 1915 год.[20]

18 may 1899-cu ildən Rus Ədəbiyyatı Sevənlər Cəmiyyətinin (Moskva) fəal üzvü, 11 aprel 1909-cu ildən fəxri üzvü seçilib.[21] 1896-cı ildən Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin üzvü, 30 noyabr 1912-ci ildən 1915-ci ilə kimi Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin Etnoqrafiya şöbəsinin sədri vəzifəsini icra edib.[22] Nizamnaməsini yazdığı və Elmlər Akademiyasının prezidenti Böyük Knyaz Konstantin Konstantinoviçin "avqust himayədarlığını" təmin etdiyi Saratov Vilayət Elmi Komissiyasının fəxri üzvü.[23]

Rusiya Coğrafiya Cəmiyyətinin Etnoqrafiya şöbəsinin Nağıllar Komissiyasının üzvü (noyabr 1896). Taras Şevçenko adına Elmi Birliyinin üzvü (Lvov). 1911-ci ildən - Helsinqfors şəhərindəki Fin-Uqor cəmiyyətinin tamhüquqlu üzvü seçilib.[24]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Atası - Aleksandr Alekseyeviç Şahmatov (1828-1871) - Sankt-Peterburq Hüquq Məktəbinin məzunu. Senator (1868), Dövlət Müşaviri.[25]
  • Anası - Mariya Fedorovna Kozen (1838-1870) - Sankt-Peterburqdakı Yekaterina Qadın İnstitutunun məzunu.
  • Bacısı Yevgeniya Aleksandrovna Masalskaya-Surina (1903-1940). A. A. Şahmatov haqqında xatirələrin müəllifi (“Qardaşımın xatirələri”).[26]
  • Həyat yoldaşı Natalya Aleksandrovna (qız soyadı Qradovskaya) məşhur Sankt-Peterburqlu tarix professoru A.D.Qradovskinin qızıdır. Müharibədən əvvəl Leninqradda yaşayırdı. Ehtimal olunur ki, blokadada ölüb.
  • Oğlu - Aleksandr Alekseyeviç (1898-1910) vərəmli meningit səbəbindən yataq xəstəsi idi. Şahmatov 1901-ci il iyulun 16-da gündəliyində yazırdı: “Bizim Saşamız hələ də pisdir, böyüyüb çiçək açsa da, otura bilmir və şüuru ​​yoxdur. Düşünmək belə qorxuncdur”. (RQALİ, f. 318, səh. 1. bənd 91).[27]
  • Qızı - Olqa Alekseyevna Şahmatova-Kopılova (1897-1942). Leninqrad blokadasında ölüb Dəfn olunduğu yer: məlum deyil.[28]
  • Qızı - Sofiya Alekseyevna Koplan-Şaxmatova (1901 - yanvar 1942) - SSRİ Elmlər Akademiyası Arxivinin əməkdaşı; 16 yaşlı oğlu Aleksey Borisoviç (1925 - yanvar 1942) ilə birlikdə mühasirəyə alınmış Leninqradda aclıqdan ölüb. Dəfn olunduğu yer: Serafimovskoye qəbiristanlığı.[29][30]
  • Qızı Yekaterina (1903-1941, dekabr) - mühasirəyə alınmış Leninqradda aclıqdan öleb. Dəfn yeri: məlum deyil.[31][32]

Saratov vilayətinin Dövlət Arxivində (SASO) digər sənədlərlə yanaşı, Saratov süvari polkunun mayoru Aleksey Tixonoviçdən (1749-cu ilə qədər vəfat edib) başlayaraq (saxlama vahidi - 4, 1711-ci il) Şahmatovlar ailəsinin üzvləri haqqında məlumatlar saxlanılır.[33]

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1971-ci ilin noyabrında Şahmatovun şərəfinə Peterhof küçələrindən birinə onun adı verilib.[35]

1994-cü ildən Rusiya Elmlər Akademiyası mənbəşünaslıq, mətnşünaslıq və dilçilik sahəsində fərqlənən ailmləri mükafatlandırmaq üçün A.A.Şahmatov mükafatını təsis edib.[36]

Tənqidi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tarixçi Vasili İstrinin fikirlərini götürərkən onun əsərlərinə istinad etmədiyinə görə Şahmatovu sərt tənqid etməsi məlum bir hadisədir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Шахматов Алексей Александрович // Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век (rus.). / под ред. О. В. Богданова
  2. ↑ 1 2 3 4 Педагоги и психологи мира (rus.). 2012.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 Шахматов Алексей Александрович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ 1 2 Alexei Alexandrowitsch Schachmatow // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  5. ↑ "Сведения о частной гимназии Фр. Креймана в Москве. [1892 г.]. Общие сведения о гимназии и учебные программы". Президентская библиотека. 2019-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  6. ↑ Масальская Е. А. Часть первая. "Легендарный мальчик" // Повесть о брате моём А. А. Шахматове. М. 1929. 138.
  7. ↑ "Протокол избрания в действительные члены по отделению ОРЯС на степень адъюнкта доктора славяно-русской филологии А.А.Шахматова". Санкт-Петербургский филиал Архива Российской академии наук. 2019-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  8. ↑ По материалам книги: Валгина Н. С. Современный русский язык: учебник. "Из истории создания словарей русского языка". Научная библиотека СЗАГС. 2018-12-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  9. ↑ В. Бонч-Бруевич. Памяти русского ученого А. А. Шахматова (PDF) // Академик А. А. Шахматов: жизнь, творчество, научное наследие. Сборник статей к 150-летию со дня рождения ученого (сборник). Отв. ред. О. Н. Крылова, М. Н. Приёмышева. СПб: Нестор-История. 2015. 28—40. ISSN 978-5-4469-0774-8 ISBN 978-5-4469-0774-8 (#bad_issn). 2019-02-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  10. ↑ Виктор Коноплёв. "О Большом академическом словаре русского языка". Хроники Виктора Коноплёва. 08.06.2015. 2019-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-19.
  11. ↑ Петрухин В. Я. "Древнейший свод и «начало земли Русской». Шахматовская реконструкция и «историческая школа»" (PDF). 2021-01-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. Материалы международной конференции «Повесть временных лет и начальное летописание» (к 100-летию книги А. А. Шахматова «Разыскания о древнейших русских летописных сводах»), Москва, 22—25 октября 2008 г. 2008. № 3. С. 50—51.
  12. ↑ Живов В. М. "Разыскания в области истории и предыстории русской культуры" (PDF). 2021-04-13 tarixində arxivləşdirilib (PDF).. М., 2002. С. 122
  13. ↑ Какую традицию использовали венгры для формирования исторической идентичности? Arxivləşdirilib 2022-11-04 at the Wayback Machine // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana, 2019
  14. ↑ Свердлов М. Б. "К истории великоморавской культурной традиции на Руси конца XI — начала XII в." 2019-05-03 tarixində arxivləşdirilib. // Петербургский исторический журнал, № 3 (2015)
  15. ↑ Кралик О. "«Повесть временных лет» и легенда Кристиана о святых Вячеславе и Людмиле" (PDF). 2019-05-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). // Труды Отдела древнерусской литературы 19. Л., 1963. С. 177—207.
  16. ↑ "Легенда Никольского". 2019-11-01 tarixində arxivləşdirilib. / Сказания о начале Чешского государства в древнерусской письменности // Памятники средневековой истории народов Центральной и Восточной Европы. Предисловие, комментарии и перевод А. И. Рогова. Ответственный редактор В. Д. Королюк. М.: Наука, 1970. С. 69.
  17. ↑ Ончуков Николай Евгеньевич Шахматов Алексей Александрович. "Записки Русского географического общества. Т. 33. Северные сказки". Президентская библиотека. 2019-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-19.
  18. ↑ Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн. 2 (10000 nüs.). Мн.: БелЭн. Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. 1994. ISBN 5-85700-142-0. (на белор. языке)
  19. ↑ "Словарь членов Общества любителей Российской словесности при Московском Университете". Российская государственная библиотека. Печатня А. Снегиревой.
  20. ↑ "Список выборных и должностных лиц Отделения этнографии РГО (1845—1917)". Русское географическое общество. 2019-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  21. ↑ "Сказочная комиссия РГО". ВОО "Русское географическое общество". 2019-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  22. ↑ "Основатели". Российский Этнографический музей. 2019-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  23. ↑ В. П. Макарихин. Глава 3. Научные, общественные связи и деятельность отдельных учёных архивных комиссий Поволжья // Губернские учёные архивные комиссии России. Нижний Новгород: Волго-Вятское книжное издательство. 1991.
  24. ↑ Н. А. Агафонова, кандидат филологических наук, доцент кафедры мордовских языков ФГБОУ ВО «МГУ им. Н. П. Огарёва» (г. Саранск, РФ). «Мордовский этнографический сборник» А. А. Шахматова как источник изучения эрзянских диалектов (PDF) // Финно-угорский мир (журнал). № 1. 2016. 12—18. 2018-08-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  25. ↑ Русский биографический словарь. Том XXII. Чаадаев - Швитков. СПб: Тип. И.Н. Скороходова. 1905. 570. "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2018-03-10. İstifadə tarixi: 2023-04-04.
  26. ↑ "Дворяне: Книга памяти. МАСАЛЬСКАЯ-СУРИНА (урожд. Шахматова) Евгения Александровна". Заклеймённые властью. 2019-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-16.
  27. ↑ Макаров В.И. "А. А. Шахматов о предназначении человека". CYBERLENINKA. 2014. 2019-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.
  28. ↑ "Блокада (т.15)". Возвращённые имена. Книга памяти России. Российская национальная библиотека. 2019-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  29. ↑ Лихачёв Д. С. Воспоминания. СПб: Logos. 1995. 333. "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2019-01-11. İstifadə tarixi: 2023-04-04.
  30. ↑ "Блокада (т. 15)". Возвращённые имена. Книга памяти России. Российская национальная библиотека. 2019-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-27.
  31. ↑ "Библиографический справочник: Алексей Александрович Шахматов". Литературно-исторические заметки юного техника. 2021-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-07.
  32. ↑ "Блокада (т. 34, с. 60340)". Возвращённые имена. Книга памяти России. Российская национальная библиотека. 2019-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  33. ↑ Кумаков Андрей Вадимович, ООО «НПЦ Гибриды Поволжья», г. Саратов. Фонд Шахматовых в Государственном архиве Саратовской области (PDF) // Академик А. А. Шахматов: жизнь, творчество, научное наследие (Сборник статей к 150-летию со дня рождения ученого). Отв. ред. О. Н. Крылова, М. Н. Приёмышева. СПб: Нестор-История. 2015. 102. 2019-02-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  34. ↑ "Список гражданским чинам IV класса. Исправлен по 31-е декабря 1858 [года]". Российская государственная библиотека. Санкт-Петербург: Тип. Правительствующего сената.
  35. ↑ "ВЕСЬ ПЕТЕРГОФ || История. Топонимика. Шахматова улица". 2014-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-02.
  36. ↑ "Премия имени А.А. Шахматова". Российская Академия Наук. 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-21.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]