Bitlcus

Bitlcus (ing. Beetlejuice) — amerikalı rejissor Tim Börton tərəfindən komediyalı qorxulu film janrında çəkilən ABŞ filmidir. Maykl Makdauel filmin ssenarisini öz hekayəsinin mötivləri əsasında yazmışdır. Filmdə əsas rollarda Alek Bolduin, Cina Devis, Maykl Kiton, Vaynona Rayder, Ceffri Cons və Ketrin O'Hara çəkilmişlər. "Bitlcus" Tim Börtonun ən yaxşı filmi olmasa da, onun kinosunun xarakteristika təməl xüsusiyyətlərini saxlayan bir prototip film olaraq xatırlanmaqdadır. Filmin adı qırmızı nəhəng ulduz olan Ovçu və ya Orion ulduzu kimi tanınan "Bitlcus"dan götürülmüşdü.^[2]

Bitlcus
Beetlejuice
Filmin afişası
Janr	Qara komediya
Əsas mövzu	Paranormal hadisələrlə dolu ev
Rejissor	Tim Börton
Prodüser	Devid Qiffen
Ssenari müəllifləri	Uorren Skaaren Tim Börton
Baş rollarda	Alek Bolduin Cina Devis Maykl Kiton Cefri Cons Ketrin O'Hara Vaynona Rayder Silviya Sidni Robert Qule Qlen Şediks Dik Kevett Enni Makinroy
Operator	Tomas Ekermen
Bəstəkar	Denni Elfman
Rəssam	Bo Uelş
İstehsalçılar	The Geffen Company Warner Bros.
Distribütor	Warner Bros., Netflix, FandangoNow[d]
İlk baxış tarixi	29 mart 1988
Filmin növü	Komediyalı qorxulu film
Müddət	92 dəqiqə
Büdcə	$15 milyon[1]
Gəlir	$73,707,461 milyon
Ölkə	ABŞ
Dil	ingiliscə
İl	1988
Rəng	rəngli
IMDb	ID0094721
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Filmin hekayəsində bir dünya ilə digər dünyanın münasibəti göstərilir. Bir yol qəzası keçirən gənc evli cütlüyün evlərinə döndüklərində əslində ölmüş olduqlarını və "digər dünyaya" qəbul edilənə qədər öz evlərində bir qarabasma olaraq qalmaları lazım olduğunu anlamaları uzun sürməz. Amma evlərini əmlakçıdan satın alan modabaz şəhərli ailə evə yerləşincə dinclikləri qaçır və yeni işğalçıları rədd etmək üçün "Bitlcus" adlı dəli bir ingilis lordu bir xortdandan kömək istəmək məcburiyyətində qalırlar. Amma xortanı bu dünyaya çağırarkən yeni problemlərlə qarşılaşırlar. Bu səbbədən onlar Bitlcusu gəldiyi yerə göndərdikdən sonra evlərinə köçmüş yeni ailə ilə barışmalı olurlar.

Bu fantastik komediya filminin xüsusi efektleri çevrildiyi il üçün fövqəladə idi, məhz filmn götürdüyü mükafatlar bu sahədə oldu. "Bitlcus" filminə 1989-cu ildə "Ən Yaxşı Makiyaj"a görə mükafat verildi.^[3] Yenə makiyaj və xüsusi efektlərə görə bir neçə dəfə BAFTA mükafatına namizəd göstərildi. Film bəyənilib müvəffəqiyyətli olan zaman 1989-cu ildə eyni adla bir animasiya TV serialı çəkilməyə başlandı. Kanada istehsalı bu serial 30 dəqiqəlik 94 hissə ilə çəkilişini sürdü və 1989-1991-ci illəri arasında 4 mövsüm göstərildi. Film və TV serialının məşhurluğu 1991-ci ildə eyni adlı videooyununun hazırlanmasını təmin etdi.^[4]

Xəbərdarlıq: Yazının davamı əsərin məzmunu haqqında məlumat ehtiva edir.

ABŞ-nin Konnektikut ştatında şirin bir Yeni İngiltərə şəhərində Meytlend adlı qədim evdə yaşayan yeni evli gənc cütlük Barbara (Cina Devis) və Adam Meytlend (Alek Bolduin) mağazadan geri dönən zaman önlərinə birdən çıxan iti əzməmək üçün sükanı qırınca körpüdən avtomobilləriylə birlikdə çaya düşürlər. Avtomobil çaya düşməmişdən əvvəl taxta üzərində qalır. Lakin itin taxta üzərindən enməsi ilə avtomobil çaya düşür. Yaş paltarlarıyla evlərinə döndüklərində, əslində ölmüş olduqlarını və bir qarabasma halına gəldiklərini anlamaları çox uzun sürmür. Yaşayan insanlar özlərini görə bilməzlər. Hələ uşaqları olmamış bu cütlük oturduqları tipik Nyu İnqlend evini çox sevirlər və qəzadan əvvəl əmlakçılarının gətirdiyi bütün təklifləri rədd etmişlər. Evdə tapdıqları Yeni ölənlər üçün stolüstü kitab adlı kitab rəhbərindən başqa dünyaya qəbul edilənə qədər 125 il öz evlərində bir qarabasma olaraq qalmaları lazım olduğunu öyrənirlər, çünki digər tərəfdə də bürokratiya vardır və çox yavaş işləyir.

Az qala bu vəziyyətlərini qəzəblənən cütlüyün evlərini əmlakçıdan satın alan Nyu-Yorklu modabaz Ditz ailəsi onların evlərinə yerləşirlər. Bu yeni ev sahibləri Çarlz Ditz (Ceffri Cons), Deliya Ditz (Ketrin O'Hara) və qızları Lidiya Ditz (Vaynona Rayder), iç memar və dekorator olan dostları Ottonun (Qlenn Şadiks) köməyiylə evi yeniləşdirmək etməyə başlayırlar. Antikvar evin ruhuna heç uyğun gəlməyən bu əcaib müasir dekorasiya evin köhnə sahiblərini çox üzür. Yeni ev sahiblərinin qızı Lidia bu iki qarabasmanı görə bilən tək insandır və onlara kömək etməyə qərar verir. Stolüstü kitabın rəhbərliyində özlərindən məsul o biri dünya vəzifəlisi Cunoya (Silviya Sidni) müraciəti tərəfindən yeni ev sahiblərini qorxudaraq qaçırmaq üçün yalnız öz imkanlarını istifadə etmələrini lazım olduğunu öyrənirlər. Ancaq çox qarışıq olan Nyu-Yorklu bu ailə klassik qarabasmalardan qorxmalarına baxmayaraq evi ticarət bir üstünlüyə çevirib böyük şəhərlilərə satışa çıxarmağı cəhd edir. Barbara və Adam digər dünyanın çox da xoşlanılmayan bir xortdanı olan ingilis lordu Bitlcusu (Maykl Kiton) istəməyə-istəməyə dəvət edirlər. Çarlz buradakı kabuslardan ilhamlanaraq iş başçısı Maksa şəhəri turist yerinə çevirməyi təklif edir. Amma Maks ondan dəlil istəyir. Otto seans düzəldir və Adam ilə Barbaranı çağırır. Lakin kabuslar çağırılan zaman onlar yayılmağa başlayırlar. "Bitlcus" üzərinə düşən vəzifəni yetirməyə başlayır. Ancaq "Bitlcus" da əsl vəzifəsni olan qorxutma işini ikinci plana itələyib Lidiya ilə evlənməyə cəhd edincə, ailə onunla məşğul olmaq məcburiyyətində qalarlar. "Bitlcus" Lidiya ilə evlənməyə hazırlaşan zaman Meytlend ailəsi buna mane olur. Barbara "Qum qurdunu" "Bitlcus"un üzərinə yeridir. Bitlcus gəldiyi yerə göndərilib hər şey yaxşılığa bağlanınca iki ailə uyğunlaşma içərisində eyni evi paylaşmağa başlayırlar.

Xəbərdarlığın sonu.

Filmin çəkilişi 1987-ci ilin mart ayından iyun ayına kimi Kalver-Siti (Kaliforniya) və şərq Korintdə (Bermont) keçirilmişdir. Filmdə Maykl Kitonun çəkildiyi bütün kadrlar 2 həftəyə çəkilmişdir.^[5] Filmin çəkilişi zamanı Tim Börtonun 30 yaşı var idi. Bu isə həmin dövrün rejissorları üçün çox cavan yaş dövrüdür. Filmdə iştirak edən aktyorlar Maykl Kiton və Tim Börton bir neçə il sonra Betmen və «Betmenin qayıdışı» (1992) filmlərində iştirak edirlər. Onlar ilk dəfə olaraq 1987-ci ildə çəkilən "Onun uşağı olacaq" filminə epizodik rolda iştirak etmişdirlər. İlk növbədə prodüserlər filmin adını "Evin kabusları qoymaq istəyirdilər. Bu zaman Tim Börton da filmin adını "Qorxuya bürünmək" adı kimi təklif edir.^[6] "Qorxuya bürünmək" adını ona şübhə edənlər razılaşırlar. Amma sonda filmin adı "Bitlcus" qoyulur. Bu ad filmə distribüsiya edən kinokompaniyaların başçılarına xoş gəlmir. "Bitlcus" adının tam tərcüməsi ingiliscədən "Beetle Juice", yəni, "Böcəyin şirəsi" deməkdir. Filmin əsas qəhrəmanlarından olan "Bitlcus" (Betelgeuse) sözünün ingiliscə yazılışı filmin adının yazılışından fərqlənsə də, eyni tələffüzlə oxunur ("Bitlcus" və ya "Bitlqeyz). Məhz buna görə də filmin adı "Bitlcus" adlanır. Filmin ilk mövzusu çəkilən mövzuya nisbətən daha ciddi idi. Aktrisa Vaynon Rayder ilk dəfə filmin çəkilişinə gələn zaman filmdə iştirak etmək istəmirdi. Vaynona elə gəlirdi ki, Tim Börtonun çəkdiyi film yalnız şeytanlardan ibarət olacaqdır. Filmin sonunda qəhrəman "Bitlcus" başı olan karuselə dönür. Həmin karuselin təpəsində gülən kəllə olur. Bu kəllə yerində "Yeni il qabağı qarabasma" (1993) filmində çəkiləcək Cek Skellinqtnom olacaqdır. Filmin epizodik rolunda "Miss Argentina" ləqəbini daşıyan Patrisiya Martines çəkilmişdir.^[7] Patrisiya Martines səma ofisində qeydiyyatçı rolunu ifa edir.^[8][9]

Rollarda

Alek Bolduin (2012)

Cina Devis (2009)

Ketrin O'Hara

Maykl Kiton (2002)

Silviya Sidni

Vaynona Rayder

Maykl Makdauelin orijinal ssenariyası uzaq az komikdir və zorakıdır; Metlendslərin avtomobil qəzası qrafik təsvir edilir, orijinal ssenaridə kimi yavaş-yavaş batırlar. Barbara hiss edir ki, əlləri soyuğu hiss edir və evə dönən zaman kabus olduğunu başa düşür. Makdauelin ssenariyasında həmçinin, Ditzin ikinci uşağının olduğu göstərilir. Bu uşaq 9 yaşlı Ketidir. Keti insanların görmədiyi kabusları görə bilir. Onun ssenariyasında "Bitlcus" personajı vardır. Bu personaj kəskin xarakterinə görə fərqlənir.^[10]

Uorren Skaarenin ssenarisi nisbətən fərqlənirdi. Barbara və Adam kabus olduqdan sonra evlərini tərk edən zaman müxtəlif aləmlə qarşılaşırlar. Onlar ilk növbədə "Dünyanın saatı" və dünyanın qum qurdunda oldğunu görürlər. Onun ssenariyasında Makdauelin yaratdığı "Bitlcus" personajı vardır. Bu personajın bir çox dialoqları afro-amerikan ləhcəsinə bənzəyir.^[11] Ssenariyada Ditz ailəsi Nyu-Yorka geri dönürlər və Lidiya kabusların əvvəlki halına dönmələrinə kömək edir. Uorrenin ssenariyasında "Bitlcus" xarakteri nisbətən yumşaldılmışdır.

Tim Börton istəyirdi ki, kiçik büdcə ilə böyük gəlir gətirən film hazırlasın. Bu zaman ona yeni filmlər çəkilməsi təklif olunur. Amaa Tim Börton bütün filmlərin çəkilişini qəbul etmir və yeni filmin ssenariyası üzərində çalışmağa başlayır. Tim Börton söyləyir: "Mən istəmirdim ki, mənə təklif olunan işi yerinə yetirim, onlar, əsasən, pis komediyalar idi....". Tim Börton digər sitatında isə buna deyir: "Filmi orijinal ssenariyası çəkilən filmin ssenariyasından fərqlənir. İlk hazırlanan ssenariya müxtəlif hadisələri cəmləşdirmirdi. Bu ssenariyanı Maykl Makdauell hazırlamışdı. Ssenariya ağıla gəlməz hekayə idi və buna baxmayaraq Maykl həmişə yumorluğunu saxlayırdı."

Tənqidçilərdən biri olan Paulen Kael bu film barəsində söyləyəcəyi fikrini qısa olaraq söyləmişdir: "Bu film klassik komediyadır"^[12][13] Desson Hauv isə bu fikri söyləmişdir: "Film komediyanın və qorxunun balanslarnı cəmləşdirir^[14]

Filmin ilk saundtreki 1988-ci ildə (LP, CD və kaset lentində) çıxışı olmuşdur. Bu saundtrek 2 mahnını ehtiva edir. Həmin mahnılar Harri Belafonte tərəfindən bəstələnən "Banana Boat Day-O" və "Jump in the Line (Shake, Senora)" mahnılarıdır. Sonradan Harri tərəfindən daha iki mahnı "Man Smart, Woman Smarter" və "Sweetheart From Venezuela" mahnıları filmin saundtrekləri sırasına daxil edilmişdir. Filmin saundtreki 25 iyun 1988-ci ildə "Billboard 200 Albomlar" hit-paradına daxil olaraq #145 zirvəsinə qalxmışdır. İki həftə sonra isə #118 zirvədə mövqeyini tutmuş və bu mövqeyi altı həftə saxlamışdır. Həmçinin, ilmdə müxtəlif qısametrajlı saundtreklər vardır. Bu saundtreklər siyahısına Frederik Şopenin "Marcha funebre, Sonata Piano No. 2" (Cənazə Marşı) adlı musiqisi də daxildir.^{[15][16][17][18][19]}

Filmin büdcəsi dəyərləndirməylə $13 və ya $13 milyondur. Xüsusi effektlərə görə isə $1 milyon dəyərində pul xərclənmişdir. Film az büdcəli olduğuna görə B filmləri siyahısına daxil idi. Amma buna baxmayaraq satışda böyük uğur qazanmışdır. Filmdəki digər aləmin personajlarının yalan personajlar kimi görünməsi və filmin B filmlərinə bənzəməsi Tim Börtonun fikri idi. Tim Börton istəyirdi ki, film məhz belə görünsün.^{[20][21][22][23][24]} Əvvəlcə ABŞ-nin satışında $8 milyon gəlir qazanan film sonda $73,326,666 milyon gəlir qazanmışdır. Bu göstərici həmin dövrdə çəkilən çoxlu sayda az büdcəli filmlərindən daha da üstün idi. Film dövrü üçün olduqca uğur qazanmışdır. Film ABŞ-nin kinosalonuna 1 aprel 1988-ci ildə daxil olmuşdur. İlk həftədə $8,030,897 milyon gəlir qazanmışdır. Bu isə çox böyük uğur idi. Filmin ilk çıxış tarixi 29 mart 1988-ci ildə Nyu-Yorkda baş tutmuşdur.^[25]

1990-cı ildə Tim Börton filmin davamının ssenariyasını Conatan Qemsə tapşırır. Bu davamının adı "Bitlcus Havayaya gedir" (Beetlejuice Goes Hawaiian) olmalı idi. Filmin davamında Ditz ailəsi Havayaya köç edirlər. Burada Çarlz kurort zonasını təşkil edir. Sonradan onlar başa düşürlər ki, onların tikintisi qədim Havaya Kahunasında yerləşir. Bura qəzəbli kabus problem yaratmaq üçün digər dünyadan gəlir. Bitlcus isə magiya ilə sörfinq yarışmasının qalibi olur.^[26][27]

Filmin davamına çəkilmək üçün Maykl Kiton və Vaynona Rayder razılıq verirlər. Bu müddətdə Tim Börton "Betmenin qayıdışı" filmi üzərinə çalışır. Buna baxmayaraq Tim Börton "Bitlcus" filminin davamının çəkilməsi 1991-ci ildə yenidən maraqlanır. Lakin ssenariyasını "Betmen"ə həsr edir. 1993-cü ilin Avqust ayında Devid Qeffen filmin ssenariyasını Pamella Norrisə tapşırır. Kinokompaniya "Uorner Brazers" 1996-cı ildə filmin ssenariyasını Kevin Smitə tapşırır. Lakin Kevin Smit də bundan imtina edərək ssenariyasını "Supermen"ə həsr edir. 1997-ci ildə Devid Qeffen müsahibəsində bildirir ki, filmin ssenariyası onun motivləri əsasında Havayada baş verir. Vaynona Rayder isə çəkilməsi lazım olan rol üçün çox qocadır.^[28]

2012-ci illin Fevral ayında Maykl Kiton ilə ssenarist Set Qrem-Smit "Bitlcus" filminin davamının çəkilməsi üçün müzakirə edirlər. Qrem-Smit deyir: "Biz filmin ssenariyası haqqında bir neçə saat müzakirə etdik. Bu film məhz "Uorner Brazers" kinokompaniyası üçündür. Bu film Timə uyğundur. Maykl Kiton isə deyir: "O bunu 20 il ərzində etmək istəyirdi və o ona qulaq asanların heç birinə bu barədə deməyəcəkdir".^[29][30][31]

Ölkə	İl
ABŞ	29 mart 1988
ABŞ	30 mart 1988
Fransa	21 oktyabr 2009
Almaniya	10 noyabr 1988
Finlandiya	5 avqust 1988
Portuqaliya	27 yanvar 1989
İsveç	19 avqust 1988
Böyük Britaniya	19 avqust 1988
İrlandiya	19 avqust 1988
Honq Konq	13 oktyabr 1988
Avstraliya	8 sentyabr 1988
Argentina	21 aprel 1988
Braziliya	16 iyun 1988
Danimarka	9 dekabr 1988
İtaliya	8 sentyabr 1988
İspaniya	22 iyul 1988
Kolumbiya	10 noyabr 1988
Yaponiya	17 dekabr 1988
Niderland	22 dekabr 1989

Ölkə	Dil	Adı
Azərbaycan	Azərbaycan dili	Bitlcus
ABŞ	İngilis dili	Beetlejuice və ya The Maitlands
Fransa	Fransız dili	Beetlejuice
Almaniya	Alman dili	Beetlejuice və ya Lottergeist Beetlejuice
Finlandiya	Fin dili	Beetlejuice
Portuqaliya	Portuqal dili	Os fantasmas Divertem-se
İsveç	İsveç dili	Beetlejuice
Polşa	Polyak dili	Sok z zuka
İspaniya	İspan dili	Bitelchus
Estoniya	Eston dili	Mardikamahl
Braziliya	Portuqal dili	Os Fantasmas se Divertem
Kanada	Fransız dili	Bételgeuse
İtaliya	İtalyan dili	Beetlejuice — Spiritello porcello
Türkiyə	Türk dili	Beterböcek
Argentina	İspan dili	Beetlejuice el super fantasma
Peru	İspan dili	Beetlejuice el super fantasma
Meksika	İspan dili	Beetlejuice el super fantasma
Norveç	Norveç dili	Beetlegeuse
Macarıstan	Macar dili	Beetlejuice — Kísértethistória
Serbiya	Serb dili	Bitlđus
Xorvatiya	Xorvat dili	Bubimir
Yunanıstan	Yunan dili	O skatharozoumis

• 1989 — «Oskar»: "Ən yaxşı qrimə görə mükafat" (Ve Nill, Stiv LyaPort və Robert Şort)^[32]
• 1989 — «Saturn mükafatı»: "Ən yaxşı qorxulu filmə görə mükafat" ("Bitlcus" filmi)^[33]
• 1989 — «Saturn mükafatı»: "Ən yaxşı qrimə görə mükafat" (Ve Nill, Stiv LyaPort və Robert Şort)
• 1989 — «Saturn mükafatı»: "Ən yaxşı ikinci dərəcəli aktrisa roluna görə mükafat" (Silviya Sidni)
• 1989 — «BMI Film Music Award»: "Ən yaxşı bəstəkar" (Denni Elfman)
• 1989 — «NSFC Award» mükafatı: "Ən yaxşı aktyor" kateqoriyasında verilən mükafat (Maykl Kiton)
• 1989 — «Cavan Aktyor Mükafatı»: "Ən yaxşı fantastika filmi"
• 1989 — «BAFTA mükafatı»: "Ən yaxşı qrimə görə mükafat" (Ve Nill, Stiv LyaPort və Robert Şort)^[34][35]
• 1989 — «BAFTA mükafatı»: "Ən yaxşı xüsusi effektə görə mükafat" (Piter Kuran, Alan Munro, Robert Şort və Ted Ray)
• 1989 — «Hüqo mükafatı»: "Ən yaxşı dramatik əsər" ("Bitlcus" filmi)

Tim Börtonun xatirələrinə görə, tənqidçilərin çoxu baş qəhrəmanların rollarını ifa edən Devis və Bolduinin rollarını "rəngsiz" hesab edirdilər. Məhz bu səbəbdən "Bitlcus" rolu daha da işıqlı idi:

Film bəyənilib müvəffəqiyyətli olan zaman 1989-cu ildə eyni adla "Bitlcus" bir animasiya TV serialı çəkilməyə başlandı. Bu cizgi filmi Kanada və ABŞ istehsalıdır.^[37] Cizgi filmi isə ABC və FOX kanallarında 1989-1991-ci illər ərzində 4 mövsümlə göstərildi.^[38] Cizgi filminin mövzusu nisbətən fərqlidir. Cizgi filminin mövzusu Lidiya üzərində qurulmuşdur. Lidiya az yaşlı uşaqdır və insanların görə bilmədiyi kabusları görə bilir. Onun ən dostu isə nisbətən ağıldankəm olan kabus Bitlcusdur. Cizgi filmi 1990-cı ildə "Gündüz vaxtı Emmi mükafatı"na layiq görülmüşdür.^[39][40]

Filmin böyük uğurundan sonra videooyunlar istehsal edilməyə başlayır. İlk çıxarılmış videooyun May ayında 1991-ci ildə NES platforması üçün istehsal edilmişdir. Digər oyunlar isə cib kompyuteri, Game Boy və MS-DOS platformasında satışa çıxarılmışdır:

• Beetlejuice (NES platforması)
• Beetlejuice: Horrific Hijinx from the Neitherworld! (Original Game Boy platforması)
• Beetlejuice in: Skeletons in the Closet was (MS-DOS platforması)

• Bitlcus — Internet Movie Database saytında

 (ing.)   

• "Bitlcus" Goodcinema.ru Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine  (rus.)
• "Bitlcus" filmi: Kinofantastikasının arxivi  (rus.)
• "Allmovie.com" saytında resenziya^{[ölü keçid]}  (ing.)
• "Bitlcus" filmi Kinopoisk.ru saytında  (rus.)
• "SciFi.com" saytında resenziya Arxivləşdirilib 2009-03-04 at the Wayback Machine  (ing.)
• "Bitlcus" filmi Film.com saytında  (ing.)
• "Bitlcus" filmi Filmix.net saytında  (ing.)
• "Bitlcus" filminin saundtrekləri Theost.ru saytında  (rus.)
• "Kinonews.ru" saytında resenziya Arxivləşdirilib 2012-08-07 at the Wayback Machine  (rus.)
• "Bitlcus" filmi Nnm.ru saytında^{[ölü keçid]}  (rus.)
• "Bitlcus" filmi Lazonik.com saytında Arxivləşdirilib 2012-08-29 at the Wayback Machine  (rus.)
• "Bitlcus" filmi Timburtoncollective.com saytında Arxivləşdirilib 2012-09-21 at the Wayback Machine  (ing.)