Dünya iqtisadiyyatı
Dünya iqtisadiyyatı — beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemi vasitəsilə beynəlxalq əmək bölgüsünün əsasında dünya ölkələrinin milli iqtisadiyyatlarını birləşdirən çoxmərhələli qlobal təsərrüfatçılıq sistemidir. Dünya miqyasında məhsuldar qüvvələrin sürətli inkişafı nəticəsində insan fəaliyyəti ölkədaxili çərçivədən ölkələrdaxili çərçivəsinə keçir, bütün ölkələri bütöv bir halda əhatə etməyə başlayır. Belə olan halda insanlar arasında meydana çıxan siyasi, iqtisadi, mədəni və s. əlaqələr, dövlətlər və regionlar arasında meydana çıxan yeni münasibətlərlə zənginləşir. Nəticədə insan fəaliyyəti mürəkkəbləşir, qarşılıqlı ziddiyyətlərlə zəngin olur. Bu ziddiyyətlərin həll edilməsi yolu isə bir ölkə daxilində baş verən ictimai istehsaldan yox, bütün planeti əhatə edən dünya istehsalından — beynəlxalq iqtisadiyyatdan keçir.[1]
| Ölkə (bir dövlətin) iqtisadiyyatı | Dünya iqtisadiyyatı |
|---|---|
| Sərhədlə məhdudlaşır | Bütün dünyanı əhatə edir |
| Ölkədaxili iqtisadi rayonların iqtisadiyyatının cəmidir | Dövlətlərin iqtisadiyyatının cəmidir |
| Dövlətin və dövlət strukturlarının fəaliyyətindən asılıdır | Dünyanın aparıcı ölkələrinin və dünya əhatəli strukturların fəaliyyətnidən asılıdır |
| Fərdi, xüsusi və ümumi əmək bölgüsü inkişaf etdikcə inkişaf edir | Beynəlxalq əmək bölgüsü inkişaf etdikcə inkişaf edir |
| Beynəlxalq vəziyyətin güclü təsiri yoxdur | Beynəlxalq vəziyyətin güclü təsiri var |
| Daxili bazarın qanunauyğunluqlarına görə inkişaf | Dünya bazarının qanunauyğunluqlarına görə inkişaf |
| Bazar iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarından kənarlaşa bilər | Bazar iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarına maksimum tabe olur |
| Qarşılıqlı ziddiyyətlər çox da güclü deyil | Qarşılıqlı ziddiyyətlər çox güclüdür |
| Qarşılıqlı əlaqələr sadədir, tez həll olunandır | Qarşılıqlı əlaqələr çox mürəkkəbdir. Çətin həll olunandır |
| İnkişafa əsasən bir dövlətin siyasətindən asılıdır | İnkişafı bütün dövlətlərin siyasətindən asılıdır |
| Ölkə (bir dövlətin) iqtisadiyyatıdır | Dünya iqtisadiyyatı-bütün ölkələrin iqtisadiyyatıdır |
| Əsasən bir dövlətin maraqlarına xidmət edir | Bütün dünyanın maraqlarına xidmət edir |
| Bir ölkədə yaşayanların tələbatlarının ödənilməsi qayğısına qalır | Dünya əhalisinin tələbatlarının ödənilməsi qayğısına qalmağa meyillidir |
| Lokal problemlərin həlli yollarını axtarır | Qlobal problemlərin həlli yollarını axtarır |
| Zəif, epizodik, dinamik inkişafa malikdir | Güclü daimi dinamik inkişafa malikdir |
| Əsasən ölkə ticarətinin təsiri altındadir | Dünya ticarətinin təsiri altındadır |
| Əsasını maddi və mənəvi milli istehsal, onun bölgüsü, mübadiləsi və istehlakı təşkil edir | Əsasını maddi və mənəvi varlığın beynəlxalq istehsalı, onun bölgüsü, mübadiləsi və istehlakı təşkil edir |
| Lokal təfəkkürlər üzərində qurulur | Qlobal təfəkkürlər üzərində qurulur |
| Məhsuldar qüvvələri bir ölkə daxilində formalaşdırır və inkişaf etdirir | Planetar səviyyədə məhsuldar qüvvələri formalaşdırır və inkişaf etdirir |
Dünya iqtisadiyyatının inkişaf mərhələləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dünya iqtisadiyyatının inkişafında bir neçə nəsil keçmişdir
İstehsaldan əvvəlki istehsal mərhələsi — XVII əsrin sonları dünya iqtisadiyyatı, sənayedən əvvəlki istehsal mərhələsində beynəlxalq ticarətin meydana çıxması ilə meydana gəldi və XVII əsrin sonlarına qədər formalaşdı[2][3].
XVIII əsrin əvvəlləri — XIX əsrin ortaları Artan kütləsi mütəmadi olaraq ölkələr arasında mübadilə olunan malların istehsalının daha da inkişafı ilə xarakterizə olunur; xarici ticarətin milli iqtisadiyyatın bir hissəsinə çevrilməsi; dünya bazarının yaranması — kapitalizmin ən yüksək nailiyyəti[4].
XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəlləri məhz bu dövrdə genişmiqyaslı maşın istehsalına əsaslanan dünya iqtisadi sisteminin formalaşması başa çatdı.
20-ci illərin sonları — XX əsrin 80-ci illərinin ortaları. Birinci Dünya Müharibəsindən sonra dünya iqtisadiyyatı sistemində müstəmləkə sisteminin süqutu ilə bitən keyfiyyət dəyişiklikləri prosesi başladı. Dünya iqtisadiyyatı iki əsas sistemə bölündü — sosialist və kapitalist və özlərini xarici iqtisadi asılılıqdan qurtaran bir çox müstəmləkə ölkəsi ilə tamamlandı. Bu dövrdə bazar iqtisadiyyatı sosial idarəetmə istiqamətində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmişdir. Bazar alətləri makro səviyyədə dövlət tənzimləməsi ilə daha sıx birləşməyə başladı. Məhsuldar qüvvələrin və iqtisadi münasibətlərin inkişafı ilə qarışıq iqtisadiyyat quruldu. XX əsrin 80-ci illərinin ortalarında dünya iqtisadiyyatının bazar sistemi. 30-dan çox sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkə daxil olmaqla 160-dan çox ölkə təşkil etmişdir.
80-ci illərin sonları — XX əsrin 90-cı illərinin əvvəlləri. Bu mərhələnin fərqli bir xüsusiyyəti istehsaldakı inteqrasiya proseslərinin böyüməsi, müxtəlif ölkələrdə mal və komponent istehsalı ilə əlaqəli təşkilati və iqtisadi formalarının inkişafıdır. XX əsrin 90-cı illərində dünya iqtisadiyyatının formalaşması haqqında. Şərqi Avropa ölkələrinin əksəriyyətinin sosialist iqtisadi sistemdən təcrid olunması, Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurasının — Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurasının ləğvi və SSRİ-nin dağılması, yeni müstəqil dövlətlərin yaranmasından təsirləndi.
Ölkə qrupu üzrə dünya iqtisadiyyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Beynəlxalq Valyuta Fondunun təyin etdiyi ayrı-ayrı ölkələrlə ölkələrin qrupları.[5] G-20 əsas iqtisadiyyat qrupuna daxil olan ölkələr qalın mətnlə göstərilib. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2020-ci ilədək pik səviyyəsində ÜDM-ə (nominal) görə ölkələrin milyonlarla ABŞ dolları ilə qruplaşmalarının siyahısı[6] | ÜDM-ə (PPP) görə 2020-ci ildə milyonlarla ABŞ Dolları ilə ölkə qruplarının siyahısı[6] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
ÜDM və qlobal iqtisadi artımdakı paya görə dünyanın ən böyük iqtisadiyyatlarının hazırkı Dünya İqtisadi Cədvəli
[redaktə | mənbəni redaktə et]| ÜDM-ə görə ən böyük 25 iqtisadiyyat (nominal), 2019-cu ilədək ÜDM-ə görə ən böyük iqtisadiyyat (PPP). G-20 əsas iqtisadiyyatlarının üzvləri qalın mətnlədir. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 25 ən böyük iqtisadiyyatın siyahısı
2020-ci ilədək ən yüksək səviyyəsində ÜDM ilə (nominal) milyonlarla ABŞ dolları[7] |
25 ən böyük iqtisadiyyatın siyahısı
ÜDM (PPP) ilə 2020-ci ilədək ən yüksək səviyyəsində milyonlarla ABŞ dolları |
Ən yüksək 25 iqtisadiyyatın siyahısı
2020-ci ilədək adambaşına ÜDM (nominal) ən yüksək səviyyəsində ABŞ dollarında |
Ən yüksək 25 iqtisadiyyatın siyahısı
2020-ci ilədək adambaşına ÜDM (nominal) ən yüksək səviyyəsində ABŞ dollarında | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Aqil Əliyev, Arif Şəkərəliyev, İdris Dadaşov, Dünya İqtisadiyyatı; Müasir Dövrün Problemləri, səh.12, Bakı 2013" (PDF). 2021-03-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-08-12.
- ↑ "World Population: 2020 Overview". 2021-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-01.
- ↑ "2020 World Population Data Sheet". 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-01.
- ↑ "Gross domestic product, current prices & Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) valuation of country GDP". World Economic Outlook Database, October 2015. International Monetary Fund. October 2015. 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-15.
- ↑ [1] Arxiv surəti 10 oktyabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2018-10-10 at the Wayback Machine IMF GDP 2018 Data (October 2019)
- ↑ 1 2 "Gross domestic product". IMF World Economic Outlook. October 2019. İstifadə tarixi: 16 May 2020.
- ↑ [2] IMF GDP (Nominal) Data (October 2019)
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Мировая экономика. Экономика зар. стран: Уч-к/Под ред В. П. Колесова — М.:Флинта, 2000.
- Международные экономические отношения: Уч-к/В. И. Троненк — К.:КиМУ, 2004.
- Мировое хозяйство и экономика стран мира : учеб. пособие для студентов, обучающихся по специальностям "Финансы и кредит", "Бухгалтерский учёт, анализ и аудит", "Мировая экономика" / В. П. Воронин, Г. В. Кандакова, И. М. Подмолодина; под ред. В. П. Воронина. — Москва : Финансы и статистика, 2007. — 237 с. : ил.,табл.; 21 см. ISBN 5–279–03150-X
- Транспорт в мировом хозяйстве : [транспорт как ведущая отрасль производственной инфраструктуры мирового хозяйства : транспортная инфраструктура и её роль в развитии мирового хозяйства] / Е. Г. Ефимова. — Москва : Анкил, 2007. — 350, [1] с. : табл.; 21 см. ISBN 978-5-86476-259-2
- Международная экономическая интеграция в мировом хозяйстве [Текст] : учебное пособие для студентов высших учебных заведений, обучающихся по направлению "Экономика" и экономическим специальностям / Л. В. Шкваря. — Москва : ИНФРА-М, 2011. — 313, [1] с. : ил., табл.; 22 см. — (Высшее образование). ISBN 978-5-16-004166-7
- Интеграция России в мировое хозяйство и её экономическая безопасность : монография / С. И. Горбань. — Москва : ЮНИТИ : Закон и право, 2008. — 350, [1] с.; 21 см. ISBN 978-5-238-01539-2
- Мироненко, Николай Семенович. Введение в географию мирового хозяйства. Международное разделение труда : учеб. пособие для студентов вузов, обучающихся по специальности 020401 (012500) География и по направлению 020400 (510800) География / Н. С. Мироненко. — Москва : Аспект Пресс, 2006. — 238, [1] с. : ил., табл.; 22 см.
Lüğətlər və ensiklopediyalar | |
|---|---|
| Normativ yoxlama |
