Qətər

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Qətər (ərəb. قطر) və ya rəsmi adı ilə Qətər Dövləti (ərəb. دولة قطر) — Qərbi Asiyada dövlət. Qətər Ərəbistan yarımadasının şimal-şərqində Fars körfəzinə uzanan eyni adlı yarımadada yerləşir. Qurudan yalnız cənubda Səudiyyə Ərəbistanı ilə həmsərhəddir. Sudan şimalda Bəhreyn, şərqdə isə Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə sərhədə malikdir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Doha, ümumi sahəsi 11,581 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 2.5 milyon nəfərdən çoxdur. Monarxiya ilə idarə olunan Qətər artan neft qiymətləri və sahib olduğu təbii qaz ehtiyatları sayəsində adam başına düşən gəlirə görə dünyanın ən zəngin 6-cı ölkəsidir.^[4]

Dewlat Qatar
دولة قطر
Bayraq Gerb
"Allah, Millət, Əmir"
Himn: Əs Salam əl Əmiri
Tarixi
• Milli gün	18 dekabr 1878
• Birləşmiş Krallıqdan müstəqllik	3 sentyabr 1971
Rəsmi dilləri	ərəb dili[1]
Paytaxt	Doha
İdarəetmə forması	Unitar avtoritar parlamentli yarıkonstitutsiyalı monarxiya
Əmir	Təmim bin Həməd Al Sani
Baş nazir	Əbdüllah bin Nasir Al Sani
Sahəsi	Dünyada 158-ci
• Ümumi	11,581 km² km²
• Su sahəsi (%)	0.8
Əhalisi
• Əhali	2,799,202 nəfər (136-cı)
• Siyahıyaalma (2010)	1,699,435 nəf.
• Sıxlıq	241,7 nəf./km² (58-ci)
• Ümumi	179.677.131.707 $[2], 237.295.575.171 $[2]
ÜDM (AQP)
• Ümumi	▲ $326,731 milyard dollar  (60-cı)
• Adambaşına	▲ $116,723 dollar  (4-cü)
ÜDM (nominal)
• Ümumi (2023)	▲ $219,570 milyard dollar  (55-ci)
• Adambaşına	▲ $78,440 dollar  (6-cı)
İİİ (2021)	0.855 (artım; 42-ci)
Demonim	Qətərli
Valyuta	Qətər rialı
İnternet domeni	.qa
ISO kodu	QA
BOK kodu	QAT
Telefon kodu	+974
Saat qurşaqları	UTC+03:00
Nəqliyyatın yönü	sağ[d][3]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qətərin ərazisi qədim dövrlərdən bəri yaşayış məskəni olub. Bu ölkənin adı Roma tarixçisi Böyük Plini (I əsr) tərəfindən də xatırlanır. Regionda aparılan arxeoloji qazıntılar göstərir ki, bu torpaqlar bizim eradan əvvəl 4–2-ci minilliklərdə paytaxtı Bəhreyn olan Dilmun və təxminən indiki Omanın ərazisində mövcud olmuş Maqan krallıqlarının nəzarəti altında olub. Burada əhali dənli bitkilər becərmək, mis əritməklə məşğul olur və Şumer, Akkad, Babilistan, Assuriya ilə intensiv ticarət aparırdı. B.e. əvvəl 6-cı əsrdə Qətər və onun ətraf əraziləri Fars dövləti tərəfindən zəbt olundu.

Ərəb yarımadasının digər xanlıqları kimi, Qətər dövləti də VII əsrdə Ərəb xilafətinin tərkibinə daxil oldu. XIII əsrdən etibarən Bəhreyn əmirlərinin, XVI əsrdən başlayaraq isə Portuqaliyanın nəzarəti altına keçən Qətər 1871–1916-cı illərdə Osmanlı imperiyasının tərkibində olmasına baxmayaraq, ölkədə real hakimiyyəti yerli şeyxlər idarə etmişlər. Osmanlı Dövləti Qətər üzərindəki haqqlarından 29 iyul 1913də imtina etdi. Son Türk əsgəri Qətərdan avqust 1915də çəkildi. I Dünya Müharibəsinin başlamasından dərhal sonra 3 noyabr 1916-cı ildə Qətər İngilislər tərəfindən işğal edildi. 1916-cı ildə ölkədə Britaniya protektoratı qurulub. 1971-ci il sentyabrın 1-dən etibarən Qətər müstəqil dövlətdir. 2022-ci ildə FIFA Dünya Kuboku Çempionatının burada təşkil edilməsinə qərar verdi.

Əsas məqalə: Qətər iqtisadiyyatı

Bu gün Qətər iqtisadiyyatının əsasını neft və qaz hasilatı təşkil edir. Bu sahə ümumdaxili məhsulun 55%-dən çox hissəsini, ixrac gəlirlərinin təxminən 85%-ini, dövlət gəlirlərinin isə 70%-ni təmin edir. Neft-qaz sənayesindən əldə olunan gəlirlər sayəsində Qətər müasir, yaxşı inkişaf etmiş iqtisadi infrastruktur və adambaşına düşən gəlir səviyyəsi baxımından Qərbi Avropadan geri qalmayan zəngin bir ölkəyə çevrilmişdir.

Qətərin aşkar edilmiş neft ehtiyatları təxminən 2.3 milyard ton, təbii qaz ehtiyatları isə 17.9 trilyon kub metr təşkil edir. Bu isə o deməkdir ki, ölkə dünyada qaz ehtiyatlarının həcminə görə 3-cü yeri tutur. Qətər ildə stabil olaraq 100 milyard kubmetrdən çox təbii qaz hasil edir. 2011-ci ildə isə təbii qaz hasilatı 110 milyard kubmetrdən də çox olmuşdur. 2030-cu ilə bu göstəricinin 255 milyard kubmetrə çatacağı gözlənilir. Öz iqtisadiyyatının diversifikasiyasını təmin etmək və xammal ixracından asılılığı aradan qaldırmaq üçün Qətər dövləti iqtisadiyyata iri həcmli xarici investisiyalar cəlb edərək, ölkə infrastrukturunun inkişafına və tikinti sahələrinə böyük sərmayələr qoyur.

Neft ehtiyatlarının kəşf edilməsindən əvvəl Qətər əhalisinin əksəriyyəti balıqçılıq və ovçuluqla məşğul idi. Amma 1940-cı ildə neft ehtiyatlarının kəşfiylə ölkənin bütün iqtisadiyyatı dəyişməyə başladı. Bu dəyişmə yüksək həyat standartları və böyük ölkələrin vətəndaşlarına təqdim etdiyi ictimai xidmətləri də özü ilə gətirdi. Ölkə, dünyadakı ən böyük qaz ehtiyatlarına sahib ölkələr arasındadır. Bu böyük faktor ölkə vətəndaşlarının rifah səviyyəsini ən üst pillələrə daşımışdır. 1 dənəsi quruda 6-sı açıq dənizdə olmaq üzrə cəmi 7 ədəd təbii qaz istehsal nöqtəsi vardır. Ölkənin körfəzə baxan hissəsində Ras Laffan adlı sənaye şəhəri qurulmuşdur. Neftin varlığı ölkədə gübrə və sement sənayesinin inkişafına də iştirak etmişdir. Son illərdə ölkədə metallurgiya sənayesi sürətlə inkişaf edir. Qətər alüminium istehsalına görə dünyada qabaqcıl yerlərdən birini tutur.

Qətərin ümumdaxili məhsul (ÜDM) strukturunda sənaye sahəsi əsas yer tutur (75%). Xidmət sektoru 25%, kənd təsərrüfatı isə 0,1% təşkil edir. Neft gəlirlərinin böyük qismi səmərəli şəkildə sosial sahəyə xərclənir. Lakin bu mənfəətdən yalnız Qətər vətəndaşları istifadə edə bilərlər. Paytaxt Dohanın hüdudlarından kənarda, demək olar, heç nə yoxdur. Buna görə də, mahiyyət etibarilə Qətər elə Dohadan ibarətdir. Şəhər çoxlu sayda 2–3 mərtəbə evlərdən ibarət seyrək məhəllələrdən və ya çoxlu yeni tikililərdən – göydələnlərdən ibarətdir.^[5]

Demək olar ki, bütün Qətər vətəndaşları İslam dininə mənsubdur. Etnik ərəblərdən başqa çoxu vətəndaş müxtəlif ölkələrdən neft sektorunda çalışmaq üçün gəlmişdir. Ərəb dili dövlət dildir. Onlarla fərqli millətdən insanların olması İngilis dilini ikinci bir milli dil halına gətirmişdir. Qətər ərəblərinin ümumiyyətlə üst səviyyə idarəçi, bürokrat ya da mal sahibi olduğu ölkədə digər ölkə ərəbləri banklarda, təbii qaz emalı zavodları ya da dövlətin təşkilatlarında məmur olaraq çalışarlar. Ölkənin demoqrafik quruluşu immiqrasiya sisteminə əsaslanır. Ölkədə xarici ölkələrdən təxminən 1,5 milyona yaxın işçi çalışmaqdadır. Ümumiyyətlə Filippin, Nepal, Hindistan kimi ölkələrdən insanlar bu ölkəyə tikinti, səhiyyə, xidmət, enerji sektorlarında çalışmaq üçün gəlirlər. Qətərdə hər 100 qadına 309,8 kişi vardır; bu kişilərin lehinə olan dünyanın ən yüksək cinsiyyət nisbətidir.

XX əsrin 30-cu illərinin sonlarında iri neft yataqlarının kəşf edilməsi ənənəvi Qətər cəmiyyətinin bütün strukturunu kökündən dəyişdi. Qətərlilərin ənənəvi məşğuliyyətləri – mirvari hasilatı, balıqçılıq, dəvəçilik və qoyunçuluq, qismən də əkinçilik praktik olaraq keçmişdə qaldı. Bu, həm bədəvilərə, həm də "ucqar" yerlərdə – oazis və xırda qəsəbələrdə yaşayan oturaq sakinlərə aiddir. XX əsrin sonlarında Qətərin demək olar ki, bütün əhalisi şəhərlərdə məskunlaşdı.

Yaxın tarixdə Qətərdə təhsilə böyük əhəmiyyət verilməyə başlandı. Tələbə sayı az olduğundan daha yaxşı təhsil imkanları təmin edilməyə başladı. Hər kəsə pulsuz olaraq verilən sağlamlıq xidmətlərinin yanında orta məktəbdən universitetə ​​qədər təhsil bütün Qətər vətəndaşları üçün pulsuz hala gətirildi. Ölkənin Qətər Universiteti adında bir universiteti və bir çox yüksək təhsil təşkilatı vardır. Paytaxt Dohada istehsalı davam edən təhsil qəsəbəsi ölkənin bütün ortadoğunun ən böyük təhsil yeri olmasını təmin etməkdə və bütün bölgədən şagirdlərin burada toplanmasını hədəfləməkdədir.

Qətər yarımadası Fars körfəzinə doğru Səudiyyə Ərəbistanından çıxmış 160 km-lik bir uzantıya bənzəyir. Ümumiyyətlə alçaq düzlüklərdən ibarət olan ölkə qumla örtülüdür. Ölkənin cənubu isə çöllərlə örtülüdür.

İqlimi tropikdən subtropikə keçid xarakterlidir. İl boyu yüksək tempratur və rütubətlilik xarakterikdir. Orta tempratur 44 °C dərəcə olsa da Ərəbistan və İran yaylalarının səhra və yarımsəhralarından gələn hava axını tempraturun 50 °C dərəcəyədək yüksəlməsinə səbəb olur. Qışda tempratur aşağı düşür, hava ilıq və yağışlı, yay quraq keçir. Burada ilin on ayı şimal-qərb küləkləri əsir. Bu küləklər qışda yağıntı, yayda isə toz və qum gətirir. Yağıntı mövsümü noyabrdan başlayır və marta qədər davam edir. Digər aylarda demək olar ki, yağıntı düşmür.^[6]

Qətər ən böyük idarəetmə vahid olan 7 ayrı bələdiyyə bölünmüşdür. Bunlar: Ad Doha, Al Rayyan, Umm Salal, Al Khor, Al Wakrah, AlDaayen və Al Shamal bələdiyyələridir.

2004-cü ilin rəsmi hesablamalarına görə ölkə əhalisinin 77,5 %-i müsəlman, 8,5 %-i xristian, 14 %-i digər dinlərin nümayəndələridir.