Dərketmə

Qavrayış ilə səhv salmayın.
"Dərketmə". Rəssam Ejen de Blaasın tablosundan, 1893

Dərketmə — şüurun obyektlə birbaşa əlaqəsi kimi həyata keçirilən idrak fəaliyyəti metodu.

Termin, prototipi alm. Anschauung‎, yəni "vizual təmsil" ( alm. schau‎ : shau) olduğu Kantianizmdə kateqoriyalı status aldı: təfəkkürlə vasitəçiliyi olunmayan idrak aktı.

Anlayışın tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fəlsəfə tarixində onun analoqu intuisiya anlayışı olmuşdur. Dərketmə sözü tez-tez yun. θεωρία, fərziyyə və ya "ruhun uzaq sirrlərə cəmləşməsi" mənasını verir [1] və həmçinining. contemplation[2], məlumat aldıqdan sonra düşüncənin dayanması, “ani tutma” və qavrayış təsiri meydana gəldiyi zaman yaranan vəziyyət kimi başa düşülür, [3] .

Kantın yanaşması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kant təfəkkür (nəzəri) və praktiki (empirik) arasındakı ziddiyyəti qoruyur və bu barədə yenidən düşünür. Dərketmə artıq mənəvi-intellektual təcrübənin nəticəsi deyil, onun apriori şərtidir. Beləliklə, məkan və zaman təfəkkürün apriori formalarına çevrilir, çünki onlar hər hansı mümkün qavrayış üçün ilkin şərtlərdir, çünki hər bir obyekt artıq məkan və zamanda qavranılır. Bundan əlavə, təfəkkür məntiqi təfəkkürün əleyhinədir, çünki ağıl obyekti müqayisə etməyə, təsnif etməyə və təhlil etməyə başlamazdan əvvəl, bu obyekt şüura hansısa “ refleksiyaqabağı (prerefelektiv)” bütövlük kimi təqdim edilməlidir. Hər hansı bir anlayışdan əvvəl bir obyektin şüura verilməsi təfəkkürdür. Kant “Xalis zəkanın tənqidi” əsərində intuisiyaya sahib olmaq qabiliyyətini həssaslıq (Sinnlichkeit) adlandırır. Xalis təfəkkürlə (reine Anschauung) yanaşı, əsasında hisslər dayanan “hissi (və ya empirik) təfəkkür” ( Sinnenanschauung və ya empirischen Anschauung ) də vardır [4] .

Kantdan sonra

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kantdan sonra dərketmə anlayışı Höte [5] tərəfindən fəal şəkildə istifadə edilmişdir, bununla o, şüurun və fenomenin bir-birinə nüfuz etməsi baş verən zaman təbiətin "ehtiramla müşahidəsini" nəzərdə tuturdu. Dərketmənin birinci mərhələsində şüurda obrazların konturları (geştaltlar) [6] formalaşır, ikinci mərhələdə isə faktiki obrazlar (alm. bild‎) yaranır, üçüncüsü isə biz obrazların mənasını dərk edirik [7] .

Hegel dərketməni “birbaşa təsəvvür” kimi müəyyən etmişdir [8]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Созерцание". 2012-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-02.
  2. ↑ "Созерцание (Contemplation)". 2012-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-02.
  3. ↑ Категория созерцания в дидактике Песталоцци[ölü keçid]
  4. ↑ Кант Критика чистого разума Трансцендентальная эстетика § 1
  5. ↑ "Anschauung, научный метод Гёте". 2014-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-02.
  6. ↑ "Anschauung, научный метод Гёте: Первый этап, Gestalten". 2014-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-02.
  7. ↑ "Anschauung, научный метод Гёте: Главная цель, Urphanomen". 2014-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-02.
  8. ↑ Гегель ФИЛОСОФСКАЯ ПРОПЕДЕВТИКА. Третий курс. § 135 Arxivləşdirilib 2021-11-27 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Dərketmə ilə əlaqəli mediafayllar var.