Dil qiymətləndirməsi

Dil qiymətləndirməsi — bir insanın dil bacarıqlarının və dil biliyinin müxtəlif sahələrdə nə qədər inkişaf etdiyini və səriştəli olduğunu müəyyən etmək üçün həyata keçirilən prosedurdur. Bu qiymətləndirmə prosesi həm ana dili, həm də ikinci və ya xarici dili öyrənən şəxslər üçün tətbiq edilir. Dil qiymətləndirilməsinin məqsədi dil biliklərini ölçmək, inkişafını izləmək və ehtiyaclara uyğun olaraq tədris və təlim proseslərini formalaşdırmaqdır.

Dilçilik

Nəzəri linqvistika

Fonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilçilik Generativ linqvistika

Deskriptiv linqvistika

Antropoloji linqvistika Təkamül linqvistikası (müqayisəli-tarixi dilçilik, etimologiya) Fonetika Sosiolinqvistika

Tətbiqi dilçilik

Kompüter dilçiliyi Kriminalistika Dilin mənimsənilməsi Dil qiymətləndirməsi Dil inkişafı Preskriptivizm Antropoloji linqvistika Neyrolinqvistika Psixolinqvistika Stilistika

Digərləri

Ədəbiyyat Oxuma Linqvistik tipologiya Linqvistikanın tarixi Dilçilərin siyahısı Dünya dilləri Həll olunmamış problemlər

Portal:Linqvistika

b m r

Bu qiymətləndirmə bir şəxsin dil bacarıqlarının başlanğıc vəziyyətini müəyyən etmək üçün aparılır. Adətən dil öyrənməyə başlamazdan əvvəl və ya öyrənmənin erkən mərhələlərində tətbiq edilir. Diaqnostik qiymətləndirmə nəticəsində şəxsin güclü və zəif tərəfləri aşkarlanır və tədris proqramı buna uyğun olaraq hazırlanır.

Dil öyrənmə prosesi boyunca aparılan qiymətləndirmədir. Burada məqsəd, dil öyrənənin inkişafını davamlı olaraq izləmək və təlim metodlarını müvafiq olaraq uyğunlaşdırmaqdır. Formativ qiymətləndirmə qeyri-rəsmi ola bilər və tez-tez müəllimlər tərəfindən sorğu, müşahidə və ya kiçik tapşırıqlar vasitəsilə aparılır.

Dil öyrənmə prosesi sonunda və ya müəyyən bir mərhələnin yekununda aparılan qiymətləndirmədir. Bu qiymətləndirmə dil öyrənən şəxsin ümumi nailiyyətlərini və bacarıqlarını müəyyən etməyə yönəlib. Testlər, imtahanlar və ya yekun layihələr summativ qiymətləndirməyə nümunədir.

Burada dil öyrənən şəxsin nəticələri geniş bir qrupun nəticələri ilə müqayisə edilir. Normativ qiymətləndirmədə məqsəd, dil öyrənənin performansını başqaları ilə müqayisə edərək onun ümumi səviyyəsini müəyyən etməkdir.

Bu qiymətləndirmə növü, dil öyrənən şəxsin müəyyən bir standart və ya kriteriya ilə müqayisə edilərək qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Burada əsas məqsəd müəyyən edilmiş bir səviyyəyə çatıb-çatmadığını müəyyən etməkdir. Yəni, şəxsin digərləri ilə müqayisəsi yox, kriteriyalara uyğun olub-olmaması önəmlidir.^[1]

Dil qiymətləndirməsi müxtəlif bacarıqları və komponentləri əhatə edir, çünki dil çoxşaxəli bir qabiliyyətdir və fərqli bacarıqlara bölünür:

Bu qiymətləndirmə dil öyrənən şəxsin eşidilən məlumatı nə qədər yaxşı başa düşdüyünü ölçür. Bu testlər dinləmə mətnləri, dialoqlar və ya çıxışlardan ibarət ola bilər və şəxsə bu məlumatlar əsasında suallar verilir.

Bu qiymətləndirmədə məqsəd şəxsin yazılı mətni nə dərəcədə anlayıb-anlamadığını ölçməkdir. Mətndən məna çıxarma, əsas və köməkçi fikirləri müəyyən etmə, məntiqi əlaqələri anlama kimi bacarıqlar qiymətləndirilir.

Danışıq testi dil öyrənən şəxsin müəyyən bir mövzu haqqında sərbəst şəkildə danışmaq, fikirlərini izah etmək və suallara cavab vermək qabiliyyətini ölçür. Bu qiymətləndirmə interaktiv ola bilər, yəni şəxs müsahibə və ya dialoq əsasında qiymətləndirilir.

Yazı qiymətləndirməsində şəxsin fikir və məlumatları yazılı şəkildə nə qədər məntiqli və düzgün ifadə etdiyini ölçməkdir. Burada yazı qrammatikası, üslubu, leksikası və məzmunun düzgün qurulması kimi bacarıqlar nəzərə alınır.

Bu sahə dil öyrənən şəxsin qrammatik qaydaları və lüğət məlumatlarını nə qədər yaxşı mənimsədiyini yoxlayır. Testlərdə qrammatik strukturlardan düzgün istifadə, yeni sözlərin mənası, sinonim və antonimlər kimi leksik biliklər qiymətləndirilir.^[2]

Dil qiymətləndirilməsində ən geniş yayılmış üsuldur. Testlər müxtəlif sual növlərindən ibarət ola bilər: çoxseçimli, qapalı suallar, açıq suallar və s. Bu testlər həm yazılı, həm də şifahi ola bilər.

Dil öyrənən şəxsin dil bacarıqları qeyri-rəsmi mühitdə müşahidə edilə bilər. Müşahidə prosesində dilin gündəlik istifadəsi, ünsiyyət bacarıqları və nitqdə axıcılıq kimi komponentlər qiymətləndirilir.^[3]

Şəxsin danışıq bacarıqlarını qiymətləndirmək üçün interaktiv müsahibə üsulu istifadə oluna bilər. Müsahibə zamanı dilin necə təbii şəkildə istifadə edildiyi müşahidə olunur və qiymətləndirilir.

Portfel qiymətləndirməsi dil öyrənən şəxsin yazılı işlərini, layihələrini və digər tapşırıqlarını toplamağa və onları ümumi inkişaf göstəricisi kimi təqdim etməyə yönəlib.^[4]

Dil qiymətləndirməsi, öyrənən şəxsin hansı sahələrdə güclü və zəif olduğunu müəyyən etməyə və bu məlumat əsasında təlim və tədris proqramını tənzimləməyə kömək edir. Məsələn, əgər dinləmə bacarıqları zəifdirsə, bu sahədə daha çox diqqət cəmləşdirilir.^[5] Formativ qiymətləndirmə vasitəsilə dil öyrənən şəxsin inkişafı izlənilir və onun dili necə mənimsədiyi təhlil olunur. Bu, müəllimlərə öyrənmənin effektivliyini qiymətləndirməyə və lazım gəldikdə tədris yanaşmalarını dəyişməyə imkan verir.^[6]

Uğur əldə etməyi və zəif tərəfləri görmək dil öyrənən şəxsin motivasiyasını artırır. Müvafiq qiymətləndirmə ilə dil öyrənənlər nailiyyətlərini dəyərləndirir və gələcəkdə hansı istiqamətdə daha çox çalışmalı olduqlarını anlayırlar.^[7]

Dil biliyini sübut etmək üçün bir çox beynəlxalq dil sertifikatı tələb olunur (məsələn, IELTS, TOEFL, DELF). Bu testlər dil bacarıqlarını obyektiv və standartlaşdırılmış qaydada qiymətləndirir və beynəlxalq səviyyədə tanınan sertifikatlar təqdim edir.^[8] Dil qiymətləndirilməsi, dil öyrənən şəxslərin dil bacarıqlarını dəyərləndirmək və dil tədris prosesini təkmilləşdirmək üçün vacib bir vasitədir. Qiymətləndirmə nəticəsində həm müəllimlər, həm də öyrənənlər dil öyrənməsinin hansı mərhələdə olduğunu anlayır və gələcək tədris üçün ən uyğun metodları seçə bilirlər.^[9]