Preskriptivizm (linqvistika)

Preskriptivizm (linqvistika) — dilçilikdə (lingvistika) və dilin istifadəsi ilə bağlı olan sahələrdə, dilin necə istifadə edilməli olduğuna dair qaydalar təyin edən yanaşma. Bu yanaşmaya əsaslanan dil mütəxəssisləri və ya dil qaydalarını təyin edənlər, dilin "doğru" və ya "səhv" yollarını müəyyən edərək, müəyyən bir dili standartlaşdırmaq və onun düzgün istifadəsini təmin etmək məqsədini güdürlər.^[1] Preskriptivizm fərdi və ya sosial baxımdan qəbul edilən "düzgün" dil formalarını tərifləyir və istifadəçiləri bu formalarla məhdudlaşdırmağa çalışır. Əsasən qrammatika, tələffüz, leksika və yazılı dildə hansı formaların "düzgün" olduğu ilə bağlı qaydalar verir.^[2]

Dilçilik

Nəzəri linqvistika

Fonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilçilik Generativ linqvistika

Deskriptiv linqvistika

Antropoloji linqvistika Təkamül linqvistikası (müqayisəli-tarixi dilçilik, etimologiya) Fonetika Sosiolinqvistika

Tətbiqi dilçilik

Kompüter dilçiliyi Kriminalistika Dilin mənimsənilməsi Dil qiymətləndirməsi Dil inkişafı Preskriptivizm Antropoloji linqvistika Neyrolinqvistika Psixolinqvistika Stilistika

Digərləri

Ədəbiyyat Oxuma Linqvistik tipologiya Linqvistikanın tarixi Linqvistlərin siyahısı Dünya dilləri Həll olunmamış problemlər

Portal:Linqvistika

b m r

Preskriptiv yanaşma dilin qrammatik, sintaktik və üslubi qaydalarını ciddi şəkildə müəyyən edir və onlara uyğun şəkildə dilin istifadə edilməsini tələb edir. Məsələn, müəyyən ifadələr və ya qrammatik strukturlar "yanlış" hesab edilə bilər və "düzgün" formalarla əvəz olunmalıdır. Preskriptivistlər dilin vahid bir standart forması olmalı olduğunu iddia edirlər. Onlar tez-tez dilin standart formalarını müdafiə edir və dialektləri və ya qeyri-standart formaları tənqid edirlər.^[3] Preskriptiv yanaşma dilin zamanla dəyişməsinə qarşı çıxır və ənənəvi olaraq qəbul edilən formaların qorunub saxlanılmasını dəstəkləyir. Onlar dilin "korlanmaması" və ya "dəyişməməsi" üçün qaydalar tətbiq edirlər. Bu yanaşma dilin normativ xarakter daşıdığını və müəyyən qaydalara uyğunlaşdırılmalı olduğunu vurğulayır. Məsələn, məktəblərdə və rəsmi yazışmalarda preskriptiv qaydalarla müəyyən edilmiş düzgün yazı və nitq formaları tədris edilir.

Preskriptivizm dilin necə istifadə edilməli olduğuna dair qaydalar verir, dilin "doğru" və ya "yanlış" yollarını müəyyən edir. Deskriptivizm isə dilin necə istifadə edildiyini obyektiv şəkildə təsvir edir və dilin təbii dəyişikliklərinə açıq yanaşır. Deskriptivistlər dilin heç bir formada "səhv" və ya "düzgün" olmadığını, dilin sosial və mədəni kontekstə görə dəyişdiyini qeyd edirlər.^[4]

Preskriptiv yanaşma dilin təbii inkişafını məhdudlaşdıra bilər və dilin təbii olaraq zamanla dəyişən canlı bir sistem olduğunu nəzərə almaya bilər. Dialektlərin və qeyri-standart dil formalarının bu yanaşma ilə bəzən aşağılanması sosial ədalətsizliklə nəticələnə bilər, çünki dil müxtəlif qrupların kimliklərinin bir hissəsidir. Deskriptivistlərə görə, dilin preskriptiv qaydalarla məhdudlaşdırılması dilin dinamikasını və sosial variasiyasını təhrif edir. Preskriptivizm dilin "düzgün" və "yanlış" istifadəsini təyin etmək və dilin müəyyən qaydalara uyğun olaraq istifadəsini təmin etmək məqsədi güdən bir yanaşmadır. Bu yanaşma tədris və rəsmi dil mühitlərində geniş istifadə olunsa da, dilin təbii inkişafını və müxtəlifliyini məhdudlaşdırdığına dair tənqidlərə də məruz qalır.