Dilin mənimsənilməsi

	Dilçilik
	Dünya dilləri
	Nəzəri linqvistika
	Fonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilçilik Generativ linqvistika
	Deskriptiv linqvistika
	Antropoloji linqvistika Təkamül linqvistikası (müqayisəli-tarixi; dilçilik, etimologiya) Fonetika Sosiolinqvistika
	Tətbiqi dilçilik
	Kompüter dilçiliyi Kriminalistika Dilin mənimsənilməsi Dil qiymətləndirməsi Dil inkişafı Preskriptivizm Antropoloji linqvistika Neyrolinqvistika Psixolinqvistika Stilistika
	Digərləri
	Ədəbiyyat Oxuma Linqvistik tipologiya Linqvistikanın tarixi Linqvistlərin siyahısı Dünya dilləri Həll olunmamış problemlər
	Portal:Linqvistika
	b; m; r;

Dilin mənimsənilməsi — insanın dil öyrənmə və ya mənimsəmə prosesini ifadə edən bir termin olaraq, dil qabiliyyətinin necə inkişaf etdiyini araşdıran elmi sahədir. Bu proses iki əsas növə bölünür:

Ana dilin mənimsənilməsi

Ana dilin mənimsənilməsi, uşaqların doğulduğu mühitdə, ilk dilini təbii və qeyri-şüuri şəkildə öyrənməsinə aiddir. Uşaqlar ətrafdakı dil stimulları vasitəsilə dili mənimsəyir və danışıq bacarıqlarını inkişaf etdirir.^[1]

İkinci dilin mənimsənilməsi

Bu, insanların ana dillərindən fərqli bir dili sonradan öyrənməsini əhatə edir. Bu öyrənmə prosesi müxtəlif yaş dövrlərində baş verə bilər və şüurlu təlim, təcrübə ilə müşayiət olunur. Ana dilin mənimsənilməsi fərqli mərhələlərdən keçir və bu mərhələlər tədqiqatçılar tərəfindən geniş şəkildə öyrənilmişdir: Yeni doğulmuş körpələr ilkin mərhələdə əsasən səsləri tanıma və ünsiyyət qurmaq üçün qeyri-şifahi yolları istifadə edir (məsələn, ağlamaq, jestlər). Körpələr bu dövrdə müxtəlif dillərin səslərini eşidə və ayırd edə bilir, yəni fonemik qavrayış çox genişdir. 6 aydan sonra bu bacarıq onların məruz qaldığı dilin fonemlərinə fokuslanmağa başlayır. Körpələr bu dövrdə təsadüfi səslər çıxarmağa başlayır, bu da dil mənimsənilməsinin erkən əlamətidir. Bu mərhələdə uşaqlar dildəki səsləri təqlid edir və bu, onların dilin fonoloji strukturlarını mənimsəməsinə imkan verir. Uşaqlar təxminən bir yaşına çatdıqda, ilk sözlərini deyirlər. Bu mərhələdə uşaqlar sözləri ətraf mühitdə gördükləri obyektlər və ya şəxslərlə əlaqələndirirlər.^[2] Uşaqlar bu mərhələdə sadə iki sözlü cümlələr qurmağa başlayırlar (məsələn, "ana gəldi", "top at"). Bu, qrammatik qaydaların başlanğıcı sayılır. Bu mərhələdə uşaqlar daha uzun, lakin hələ də qismən qısa və sadə cümlələr qurmağa başlayırlar. Cümlələrdə əsasən isim və fellər olur, daha az hallarda digər qrammatik elementlərdən istifadə edilir (məsələn, "mən getmək park"). Uşaqlar dörd yaşına çatanda artıq daha kompleks qrammatik strukturları mənimsəməyə və cümlələri düzgün qrammatik qaydalara uyğun qurmağa başlayırlar. Onlar artıq dilin demək olar ki, bütün əsas struktur elementlərini öyrənmiş olurlar.^[3]

Dilin Mənimsənilməsində İki Əsas Nəzəriyyə

Təbiətə əsaslanan nəzəriyyə

Bu nəzəriyyə Noam Xomskiyin irəli sürdüyü universal qrammatika nəzəriyyəsi ilə sıx bağlıdır. Xomskiyə görə, dil qabiliyyəti insana doğuşdan gələn bir qabiliyyətdir və uşaqlar dilin əsas strukturlarını anadangəlmə olaraq bilirlər. Bu nəzəriyyəyə görə, insanlar dil öyrənməyə genetik olaraq proqramlaşdırılıb və dilin mənimsənilməsi üçün xüsusi bioloji mexanizmləri mövcuddur.^[4]

Təcrübəyə əsaslanan nəzəriyyə

B.F. Skinnerin təmsil etdiyi davranışçı nəzəriyyə dilin mənimsənilməsini əsasən ətraf mühitin təsiri ilə izah edir. Bu nəzəriyyəyə görə, uşaqlar dili ətrafdakıları təqlid edərək, mükafat və cəzalar vasitəsilə öyrənirlər. Əsas vurğu burada dilin təlim, təcrübə və təqlid yolu ilə mənimsənilməsidir.

İkinci Dilin Mənimsənilməsi

İkinci dilin mənimsənilməsi prosesi ana dildən bir qədər fərqli şəkildə baş verir, çünki bu öyrənmə prosesi çox vaxt daha şüurlu və təlimatlı olur. Burada öyrənən şəxsin yaşı, ana dili, dil təcrübəsi və motivasiyası vacib faktorlardır. Kritik dövr hipotezi nəzəriyyəsi, dilin ən effektiv şəkildə öyrənilməsi üçün müəyyən bir yaş aralığının olduğunu irəli sürür. Çox vaxt bu dövr uşaq yaşlarına (təxminən 2-12 yaş) aiddir. Bu dövrdən sonra dilin mənimsənilməsi daha çətin ola bilər. Daxili və Xarici amillər ikinci dilin mənimsənilməsində həm daxili (motivasiya, anadangəlmə qabiliyyətlər, zəka), həm də xarici (dil mühiti, dil təcrübəsi, sosial təsirlər) amillər mühüm rol oynayır.^[5]^[6]^[7] İnterfeys nəzəriyyəsi, ana dilin və ikinci dilin bir-birinə necə təsir etdiyini öyrənir. Bəzi hallarda ana dil ikinci dilin öyrənilməsinə kömək edə bilər, bəzən isə interferensiyaya səbəb olub, öyrənmə prosesini çətinləşdirə bilər. Dilin mənimsənilməsi prosesi uşaqlıq dövründən başlayaraq, insanın təbii qabiliyyətləri və ətraf mühitin təsirləri ilə birgə işləyən kompleks bir prosesdir. Ana dil təbii olaraq mənimsənilir, ikinci dil isə daha şüurlu və məqsədyönlü şəkildə öyrənilir. Bu prosesin müxtəlif mərhələləri və nəzəriyyələri dilin insan təkamülündə və mədəniyyətində oynadığı rolu daha dərindən başa düşməyə kömək edir.^[8]^[9]^[10]

İstinadlar

↑ Pixler, Çen. "Göz və Qulaq vasitəsilə Dil Öyrənilməsi". Laurent Klerk Milli Kar Təhsil Mərkəzi. Qallodeta Universiteti. 2015. 15 Dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 Dekabr 2023.
↑ "Dil əldə etmə və dil dəyişikliyi". Wiley Fənlərarası Rəylər: Koqnitiv Elm. 1 (5): 677–684. 2010. doi:10.1002/wcs.39. ISSN 1939-5078. PMID 26271652. (#first_missing_last)
↑ Fray, Dennis. Homo loquens, İnsan danışan heyvan kimi. Kembric Universiteti Nəşriyyatı. 1977. 107–108. ISBN 978-0-521-29239-9. (#invalid_param_val)
↑ Lidz, Cefri; Vaksman. "Körpələrin sintaksis haqqında bildikləri, lakin öyrənə bilmədikləri: 18 ayda sintaktik quruluş üçün eksperimental sübut" (PDF). Cognition 89 (2003) B65-B73. 16 Aprel 2003. 12 Dekabr 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 Dekabr 2017 – Elsevier elm vasitəsilə.
↑ Berqman, Koral Rodos. Müdaxilə vs.körpə ikidilliliyində müstəqil inkişaf // Keller, Qeri D.; Teşner, Riçard V.; Viera, Silviya (redaktorlar ). Bicentennial və Beyond ikidillilik. İkidilli mətbuat. 1976. 86–96. ISBN 9780916950019.
↑ Cenesi, Fred. "Erkən ikidilli inkişaf: bir dil və ya iki?". Uşaq Dili Jurnalı. 16 (1). 1989: 161–179. doi:10.1017/S0305000900013490. PMID 2647777.
↑ de Xauer, Annik. Doğuşdan etibarən iki dilin mənimsənilməsi. Kembric Universiteti Nəşriyyatı. 1990. ISBN 9780511519789.
↑ de Houwer, Annick. Bilingual Language Acquisition // Fletcher, Paul; MacWhinney, Brian (redaktorlar ). The Handbook of Child Language. Wiley-Blackwell. 1996. ISBN 978-0-631-20312-4.
↑ Hulk, Afke; Müller, Nataşa. "Sintaksis və praqmatika arasındakı interfeysdə ikidilli birinci dilin mənimsənilməsi". İkidillilik: Dil və İdrak. 3 (3). Dekabr 2000: 227–244. doi:10.1017/S1366728900000353.
↑ Paradis, Yoxanna; Genese, Fred. "İKİ DİLLİ UŞAQLARDA SİNTAKTİK İSTİFADƏ: Avtonom yoxsa qarşılıqlı asılılıq?" (PDF). İkinci Dilin Alınması üzrə Tədqiqatlar. 18 (1). 1996: 1–25. doi:10.1017/S0272263100014662. JSTOR 44487857.

[:0-1] Pixler, Çen. "Göz və Qulaq vasitəsilə Dil Öyrənilməsi". Laurent Klerk Milli Kar Təhsil Mərkəzi. Qallodeta Universiteti. 2015. 15 Dekabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 Dekabr 2023.

[Lightfoot,_2010-2] "Dil əldə etmə və dil dəyişikliyi". Wiley Fənlərarası Rəylər: Koqnitiv Elm. 1 (5): 677–684. 2010. doi:10.1002/wcs.39. ISSN 1939-5078. PMID 26271652. (#first_missing_last)

[3] Fray, Dennis. Homo loquens, İnsan danışan heyvan kimi. Kembric Universiteti Nəşriyyatı. 1977. 107–108. ISBN 978-0-521-29239-9. (#invalid_param_val)

[4] Lidz, Cefri; Vaksman. "Körpələrin sintaksis haqqında bildikləri, lakin öyrənə bilmədikləri: 18 ayda sintaktik quruluş üçün eksperimental sübut" (PDF). Cognition 89 (2003) B65-B73. 16 Aprel 2003. 12 Dekabr 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 Dekabr 2017 – Elsevier elm vasitəsilə.

[5] Berqman, Koral Rodos. Müdaxilə vs.körpə ikidilliliyində müstəqil inkişaf // Keller, Qeri D.; Teşner, Riçard V.; Viera, Silviya (redaktorlar ). Bicentennial və Beyond ikidillilik. İkidilli mətbuat. 1976. 86–96. ISBN 9780916950019.

[6] Cenesi, Fred. "Erkən ikidilli inkişaf: bir dil və ya iki?". Uşaq Dili Jurnalı. 16 (1). 1989: 161–179. doi:10.1017/S0305000900013490. PMID 2647777.

[7] de Xauer, Annik. Doğuşdan etibarən iki dilin mənimsənilməsi. Kembric Universiteti Nəşriyyatı. 1990. ISBN 9780511519789.

[8] de Houwer, Annick. Bilingual Language Acquisition // Fletcher, Paul; MacWhinney, Brian (redaktorlar ). The Handbook of Child Language. Wiley-Blackwell. 1996. ISBN 978-0-631-20312-4.

[9] Hulk, Afke; Müller, Nataşa. "Sintaksis və praqmatika arasındakı interfeysdə ikidilli birinci dilin mənimsənilməsi". İkidillilik: Dil və İdrak. 3 (3). Dekabr 2000: 227–244. doi:10.1017/S1366728900000353.

[10] Paradis, Yoxanna; Genese, Fred. "İKİ DİLLİ UŞAQLARDA SİNTAKTİK İSTİFADƏ: Avtonom yoxsa qarşılıqlı asılılıq?" (PDF). İkinci Dilin Alınması üzrə Tədqiqatlar. 18 (1). 1996: 1–25. doi:10.1017/S0272263100014662. JSTOR 44487857.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]