Elsmir (ada)

Elsmir (ing. Ellesmere Island, fr. Île d'Ellesmere) — Kanadanın ucqar şimalda yerləşən, Kanada Arktik arxipelaqına daxil olan ada. Kraliça Yelizaveta adaları qrupuna daxildir. Nunavut vilayətinin Kikitani ərazisində yerləşir. Adadan şərqdə Kanada ilə Qrenlandiyanın dövlət sərhədi keçir.

Elsmir adası
ing. Ellesmere Island, fr. Île d'Ellesmere
Ümumi məlumatlar
Sahəsi	196236 km²
Uzunluğu	820 km
Eni	440 km
Hündür nöqtəsi	2616 m
Əhalisi	146 nəfər (2006-cı il)
Yerləşməsi
80°10′00″ şm. e. 75°05′00″ q. u.HGYO
Ölkə	Kanada
Vilayət	Nunavut
Akvatoriya	Şimal Buzlu okean
Elsmir adası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ada ərazisində nəsli kəsilmiş heyvan qalıqlarına rast gəlinir.

Adanın sahəsi 196 236 km² təşkil edir^[1]. Kanadanın sahəsinə görə üçüncü, dünyada isə onuncu yerdə gedir. Ən hündür nöqtəsi Barbo zirvəsidir (2616 м), üstəlik bu zirvə Nunavut vilayətinin ən hündür zirvəsidir. Kolumbiya burnu adanın və Kanadanın ən ucqar şimal nöqtəsidir.

Adanın görünüşündən əsasən üç şeyə şahidlik etmək olar, qarlı çöllərə, çılpaq qayalara və buzlaqlara. Sahilləri kəskin parçalanmışdır və Fiordlarla zəngindir. Adanın ərazisinin ⅓ buzlaqlarla örtülüdür.

Qütb gündüzləri və gecələri təxmini olaraq beş ay davam edir.

Arktik qütb iqliminə malikdir. İlin böyük qismi ətraf suları buzla örtülü olur. Adanın havası qışda çox sərt olur. Temperatur hətta −50°S qədər enə bilir. Yay ərzində təsadüfü hallarda temperatur +7°S keçir. Ancaq cənub hissələrində bəzən +21 °S çatır.

İl ərzində yağıntının miqdarı 60 mm təşkil edir və əsasən qar halında düşür. Qar öztüyü çox nazik olur. Güçlü şaxtalar səbəbindən buxarlanma zəif olur. Bu isə adada rütubətliyin zəif olmasına səbəb olur.

Bitkiləri əsasən arktik səhralar və tundra bitkiləridir. Böyük hissəsi Şimali Amerika ekoloji qütb tundurası bölgəsinin (High Arctic tundra) mühüm hissəsini təşkil edir və burada olan canlılar böyük qismi Ümumdünya vəhşi təbiət fonduna daxildir^[2].

Yayda ərazinin buzdan azad olmasına baxmayaraq bu kənt təsərrüfatının əkinçilik sahəsi ilə məşğul olmağa imkan vermir. Belə ki yayda torpaq cəmi bir becə santmetr buzdan azad olur. Təkcə bəzi ərazilərdə talalar şəklində, küləklərin təsirindən uzaq ərasilərdə bəzi bitkilər əkilir.

Ərazidə ancaq Heyzen gölü ətrafında arktik vahə yaranır. Burada yaşıl çəmənlik yaranır. cil, söyüd, erikakimilər və daşdələn kimi bitkilər geniş yayılmışdır.

Heyvanlar aləminə gəldikdə bitkilərə nisbətən zəngindir. Adada yaşayan Qütb dovşanı, Müşk öküzü, Piri karibusu kimi canlılar cənuba koç etmirlər. Elsmir və yaxınlıqda yerləşən adalarda Melvil ada canavarı (Canis lupus arctos) yaşayır, Adi canavarın sinfinə daxildir. Ağ və açıq boz rəngli xəzə malikdir.

Adada yay mövsümü çoxlu sayda quş yuva qurur. Burada qütb bayquşu, qütb susüpürəni. Daimi yaşayan quşlardan adi şimal sərçəsi və tundra turacı kimi quşları göstərmək olar.

İqlimin sərt olması səbəbindən canlılar aləminin nəsil artırma qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir. Bu səbəbdən 1988-ci ildə Heysen gölü daxil olmaqla adanın bir hissəsində milli park yaradılmışdır.

Adaya ilk insanlar antik dövrdə Sibirdən gəlmişdir. 1250-ci ildə adaya gələnlərin ikinci dalğası yaranır və Tule şəhəri salınır. Bunlar indiki Eskimoslar əcdadları hesab edilir. Sərt iqlim səbəbindən ada XVIII əsrdən insanlar tərəfindən tərk edilmişdir.

Belə,deyilir ki, ada 1616-cı ildə Uliyam Baffin tərəfindən kəşf edilmişdir. 1852-ci ildə adaya ingilis dövlət xadimi, yaxıçı və araşdırmaçı Qraf Elsmir, Frensis Eqertonun (1800–1857) şərəfinə onun adı verilmişdir.

Ərazisinin böyüklüyünə baxmayaraq 2006-cı il məlumatına əsasən adanın daimi əhalisi 146 nəfər təşkil edir.^[3][4]. Elsmirdə üç daimi yaşayış məntəqəsi vardır: Alert, Yurika və Qris-Ford.

• Ellesmere Island in the Atlas of Canada — Toporama; Natural Resources Canada Arxivləşdirilib 2015-05-02 at the Wayback Machine
• Mountains on Ellesmere Island
• Detailed map, northern Ellesmere Island, including named capes, points, bays, and offshore islands by Geoffrey Hattersley-Smith