Ermənistan–Özbəkistan münasibətləri

Özbəkistan–Ermənistan münasibətləri — Özbəkistan və Ermənistan arasındakı mövcud ikitərəfli münasibətlər. Hər iki ölkə bir-birini müstəqil dövlətlər və dünya birliyinin tamhüquqlu üzvləri kimi tanıyırlar. Ölkələr arasında diplomatik münasibətlər 27 oktyabr 1995-ci ildə qurulmuşdur (Moskvada ortaq protokol)^[1]. Hər iki dövlət 1991-ci ilin ikinci yarısında de-fakto və ya rəsmi müstəqillik əldə etdikləri SSRİ tərkibindəki keçmiş ittifaq respublikalarındandır.

Özbəkistan–Ermənistan münasibətləri
Özbəkistan  Ermənistan

Tərəflərin 2019-cu il iyununadək bir-birinin ərazilərində birbaşa səfirlikləri və ya digər nümayəndəlikləri yoxdur. Ermənistan Özbəkistan Respublikasının Moskvadakı (Rusiya) səfirliyinin konsulluq bölgəsinə daxil edilmişdir^[2]. .

SSRİ dağılandan bəri iki dövlət arasında vizasız rejim mövcuddur. Özbəkistan vətəndaşları Ermənistanda vizasız 180 gün, Ermənistan vətəndaşları isə Özbəkistanda 90 gün vizasız qalmaq hüququna sahibdirlər. 2018-ci ilin nəticələrinə görə 1529 nəfər Ermənistan vətəndaşı Özbəkistana səfər etmişdir^[3].

	Özbəkistan	Ermənistan
Əhali	33 255 000	2 896 000
Ərazi	448 800 km²	29 743 km²
Əhalinin sıxlığı	74,1 nəf./km²	100,4 nəf./km²
Paytaxt	Daşkənd	İrəvan
İri şəhərləri	Daşkənd, Nəməngan, Buxara, Səmərqənd, Əndican, Nukus	İrəvan, Gümrü, Vanadzor, Üçkilsə, Abovyan
Hökumət	Çox partiyalı Prezident respublikası	Çox partiyalı Parlamentli respublika
Dil	özbəkcə	ermənicə
Din	İslam (Sünnilər)	Xristianlıq (Erməni Həvari kilsəsi)
ÜDM	238,997 mld ABŞ dolları (adam başına 7359 $)	28,340 mld ABŞ dolları (adam başına 9476 $)
İnsan İnkişafı İndeksi	0,710	0,755

SSRİ dövründə iki respublikanın iqtisadiyyatı ilə yanaşı digər ittifaq respublikalarının iqtisadiyyatları da sıx əlaqələrə malik idi. Respublikalar arasında da sıx mədəni və humanitar əlaqələr mövcud idi. O dövrdə Daşkənd və İrəvan arasında müntəzəm hava əlaqələri vardı. Sovet dövründə on minlərlə etnik erməni (əsasən Ermənistan SSR-dən) respublikanın iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində işləmək üçün Özbəkistan SSR-ə köçmüş və ya göndərilmişdir.

2009-cu ildə Özbəkistanda təxminən 70 min etnik erməni yaşayır. Beləliklə Özbəkistanda kifayət qədər böyük erməni diasporu mövcuddur. Özbək erməniləri əsasən Özbəkistanın Daşkənd, Səmərqənd və Buxarada kimi şəhərlərində yaşayırlar. Daşkənddə Müqəddəs Filip Kilsəsi, Səmərqənddə isə Müqəddəs Məryəm Erməni Kilsəsi fəaliyyət göstərir. Ermənistan əsasən monoetnik dövlətdir, bu səbəbdən özbək diasporu bu ölkədə praktik olaraq yoxdur.

İki ölkənin prezidentlərinin və ya baş nazirlərinin bir-birlərinə dövlət və ya rəsmi səfərləri heç baş verməmişdir. 2015-ci ilin fevral ayına olan məlumata görə Özbəkistan və Ermənistan arasında beş müqavilə və iki protokol imzalanmışdır^[4].

2014-cü ilin sonunda Özbəkistan və Ermənistan arasında ticarət dövriyyəsi 3,6 milyon dollar təşkil etmişdir^[4]. 2016-cı ilin sonunda ölkələr arasında ticarət 3,1 milyon dollar idi^[5]. Ermənistan ticarət dövriyyəsi baxımından Özbəkistan üçün (Gürcüstan və Azərbaycandan sonra) Zaqafqaziyanın üçüncü ölkəsidir.

Özbəkistan Dağlıq Qarabağı Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi hesab edərək Dağlıq Qarabağ Respublikasını tanımır. 2010-cu ilin sentyabrında, Özbəkistanın o zamankı Prezidenti İslam Kərimov, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Daşkənddə səfəri zamanı bu sözləri deyir: «Mən fürsətdən istifadə edərək jurnalistlərin yanında bir daha demək istəyirəm ki, Özbəkistanın Dağlıq Qarabağla bağlı mövqeyi dəyişməzdir, dəyişməz olaraq qalır və o daimidir. Və mahiyyəti Dağlıq Qarabağ problemini dinc, siyasi yolla həll etməkdir. Ancaq bir prinsipə - sərhədlərin bölünməzliyi, Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyü prinsipinə ciddi əməl olunmalıdır»^[6].

1 fevral 2013-cü ildə erməni hakerlər Özbəkistan Respublikasının Bakıdakı Səfirliyinin rəsmi veb saytına girdilər və bu veb saytında Özbəkistanın DQR-in müstəqilliyini tanıdıldığı barədə bəyanat yerləşdirdilər. Bir müddət sonra sayt əlçatmaz oldu və tezliklə normal işləməyə başladı. Özbəkistan səfirliyindən bildirdilər ki, Özbəkistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və «Daşkəndin Dağlıq Qarabağla bağlı mövqeyi dəyişməz qalır»^[7][8][9]. 2015-ci ilin avqustunda Bakıda bir özbək diplomatı Özbəkistanın bu məsələ ilə bağlı mövqeyinin dəyişməz qaldığını bildirdi: «problemin həlli Azərbaycanın ərazi dəyərinin qorunması çərçivəsində mümkündür», həmçinin «münaqişənin həlli siyasi dialoq yolu ilə olmalıdır»^[10]. 2018-ci ilin iyununda Azərbaycanın Özbəkistandakı səfiri «Özbəkistanın ilk prezidenti İslam Kərimovun rəhbərliyi dövründə respublika Qarabağ münaqişəsi nəhayət həll olunmayana qədər Ermənistanla diplomatik münasibətlər qurmaqdan imtina etdi və Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki ədalətli mövqeyini daim dəstəklədi» deyə bəyanət verdi. Azərbaycandakı səfir həmçinin bildirdi ki, «bu günə qədər Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev də rəsmi Daşkəndin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı mövqeyinin dəyişməz olduğunu dəfələrlə vurğuladı: Özbəkistan Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin qeyd-şərtsiz icrası olaraq görür». Səfir əlavə edib ki, «beynəlxalq ictimaiyyət Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün xüsusilə narahat deyil, halbuki yalnız Özbəkistanın mövqeyindən nümunə götürmək lazım olacaqdır»^[11].