Fakt-yoxlama
| Jurnalistika |
|---|
.jpg) |
Fakt yoxlama — şübhəli xəbərlərin və ifadələrin faktiki düzgünlüyünün yoxlanılması prosesi. Fakt yoxlama mətnin və ya məzmunun dərc edilməsindən və ya başqa şəkildə yayılmasından əvvəl və ya sonra aparıla bilər. Daxili fakt yoxlaması qeyri-dəqiq məzmunun dərc olunmasının qarşısını almaq üçün naşir tərəfindən aparılan yoxlamadır. Lakin faktı üçüncü tərəf yoxladıqda, bu proses artıq xarici fakt yoxlama adlanır.[1]
Tədqiqatlar göstərir ki, faktların yoxlanması həqiqətən də vətəndaşlar arasında təsəvvürləri düzəldə bilər,[2] həmçinin siyasətçiləri yalan və ya çaşdırıcı iddialar yaymaqdan çəkindirə bilər.[3][4] Bununla belə, düzəlişlər zaman keçdikcə azala bilər və ya daha az dəqiq iddialar irəli sürən elitaların göstərişləri ilə təzyiq altında qala bilər.[4] Siyasi faktların yoxlanılması bəzən publisistika kimi tənqid olunur.[5][6] ABŞ siyasətindəki fakt yoxlayıcılarının nəzərdən keçirilməsi fakt yoxlamanın yanlış təsəvvürləri azaltmaq üçün effektiv bir yol olub-olmaması və metodun etibarlı olub-olmaması ilə bağlı qarışıq bir nəticə göstərir.[7]
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]1850-ci illər və daha sonrakı tarixlərdə çıxan sensasiyalı qəzetlər daha faktiki mediaya tədricən ehtiyac yaradırdı. Kolin Diki faktların yoxlanmasının sonrakı təkamülünü təsvir etmişdir.[8] Əsas elementlər 1850-ci illərdə Associated Press-in yaradılması, New York World jurnalından Ralf Pulitzer, Henri Lus və Time jurnalı, və "The New Yorker"in məşhur fakt yoxlama şöbəsi idi.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Graves, Lucas; Amazeen, Michelle A., Fact-Checking as Idea and Practice in Journalism // Oxford Research Encyclopedia of Communication (ingilis), Oxford University Press, 25 February 2019, doi:10.1093/acrefore/9780190228613.013.808, ISBN 9780190228613
- ↑ Drutman, Lee. "Fact-Checking Misinformation Can Work. But It Might Not Be Enough". FiveThirtyEight (ingilis). 2020-06-03. 2021-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-05.
- ↑ Nyhan, Brendan; Reifler, Jason. "The Effect of Fact-Checking on Elites: A Field Experiment on U.S. State Legislators". American Journal of Political Science. 59 (3). 1 July 2015: 628–40. doi:10.1111/ajps.12162. hdl:10871/21568. ISSN 1540-5907.
- ↑ 1 2 Nyhan, Brendan. "Why the backfire effect does not explain the durability of political misperceptions". Proceedings of the National Academy of Sciences (ingilis). 118 (15). 2021-04-13: e1912440117. doi:10.1073/pnas.1912440117. ISSN 0027-8424. PMC 8053951 (#bad_pmc). PMID 33837144 (#bad_pmid).
- ↑ Riddell, Kelly. "Eight examples where 'fact-checking' became opinion journalism". The Washington Times. 26 September 2016. 26 September 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 September 2016.
- ↑ Graves, Lucas. Deciding What's True: The Rise of Political Fact-Checking in American Journalism. Columbia University Press. 2016. səh. 27. ISBN 9780231542227.
- ↑ Nieminen, Sakari; Rapeli, Lauri. "Fighting Misperceptions and Doubting Journalists' Objectivity: A Review of Fact-checking Literature". Political Studies Review. 17 (3). 2018-07-19: 296–309. doi:10.1177/1478929918786852. İstifadə tarixi: 2022-07-16.
- ↑ Dickey, Colin (Fall, 2019). The rise and fall of facts. Columbia Journalism Review. https://web.archive.org/web/20191207195717/https://www.cjr.org/special_report/rise-and-fall-of-fact-checking.php
Əlavə ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- The Poynter Institute's summary of research on fact-checking.
- Silverman, Craig. Regret the Error: How Media Mistakes Pollute the Press and Imperil Free Speech. Penguin Canada. 23 October 2007. ISBN 9780143186991.
- Amazeen, Michelle. "Sometimes political fact-checking works. Sometimes it doesn't. Here's what can make the difference". The Washington Post. 3 June 2015. 3 August 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 July 2015.
- Davis, Katy. "Study: Fact-Checkers Disagree on Who Lies Most" (Press-reliz). The Center for Media and Public Affairs (CMPA), George Mason University. 22 October 2012. Archived from the original on 9 March 2015. İstifadə tarixi: 28 August 2015.
- Lewis-Kraus, Gideon (2012). "RIFF: The fact-checker versus the fabulist", The New York Times Magazine (online), 21 February 2012 (print edition, 26 February 2012, p. MM45, title, "I Have Taken Some Liberties")
- See: Lewis-Kraus, Gideon. "The Fact-Checker Versus the Fabulist". The New York Times. 21 February 2012. 28 December 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 July 2015.
- Heffernan, Virginia (2010) "The Medium: What 'fact-checking' means online" Arxivləşdirilib 2023-07-19 at the Wayback Machine, The New York Times Magazine (online), 20 August 2010 (print edition, 22 August 2010, p. MM14). Accessed 27 July 2015.
- Silverman, Craig (2010) "Top fact checkers and news accuracy experts gather in Germany", Regret the Error (online), 4 September 2010
- See:
- "About Regret the Error | Poynter". 8 September 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 July 2015. accessed 28 July 2015. Cited by Tobias Reitz & Kersten Alexander Riechers (2011) "Quo vadis Qualitätssicherung? Corrigo, Konzeption eines Crowdsourced Media Accountability Services", p. 151, Fachbereich Media, 31 May 2011 (Hochschule Darmstadt, University of Applied Sciences)
- Reitz, Tobias; A. Riechers, Kersten. "Quo vadis Qualitätssicherung?" [Quo vadis quality assurance?] (PDF). Crowdsourced Media Accountability. 2011-05-31. 6 September 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 December 2017.
- See:
- Bergstrom, Carl T. and Jevin West. "Calling Bullshit: Data Reasoning in a Digital World." Online Lecture INFO 198 / BIOL 106B, 2017, University of Washington.
- Bergstrom, Carl; West, Jevin. "Calling Bullshit: Data Reasoning in a Digital World". University of Washington. 2017. 6 February 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 February 2018.
- "Calling Bullshit in the Age of Big Data". YouTube. UW iSchool. 10 July 2017. 31 July 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 February 2018.
- Sagan, Carl; Druyan, Ann. The Fine Art of Baloney Detection // The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark. Random House. 1995. 201–218.
- Jones, Josh. "Carl Sagan Presents His 'Baloney Detection Kit': 8 Tools for Skeptical Thinking". Open Culture: the best free cultural & educational media on the web. 11 April 2016. 18 February 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 February 2018.
- Sagan, Carl. "The Fine Art of Baloney Detection" (PDF). Free University of Berlin. 19 February 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 17 February 2018.
- Adler, Mortimer J.; Doren, Charles Van. Agreeing or Disagreeing with an Author // How to Read a Book: The Classic Guide to Intelligent Reading (Revised). New York: Simon & Schuster. 1972 [1940]. 154–167.
After he has said 'I understand but I disagree,' he can make the following remarks to the author: (1) 'You are uninformed'; (2) 'You are misinformed'; (3) You are illogical-your reasoning is not cogent'; (4) 'Your analysis is incomplete.'
- "Rapidly expanding fact-checking movement faces growing pains". The Washington Post. 25 June 2018. 18 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 November 2023.
- Nyhan, Brendan. 2020. "Facts and Myths about Misperceptions Arxivləşdirilib 2023-03-30 at the Wayback Machine". Journal of Economic Perspectives, 34 (3): 220–36. DOI:10.1257/jep.34.3.220
- Miller, Ielleen. "Research Guides: Journalism: Fact-Checking Sites". Eastern Washington University. 2020-12-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-17.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Duke Reporters Lab
- Example of fact-checking with image of fact-checker's notes from ProPublica